Аччыгый авиацияны сайыннарыыга хардыыта оҥоруохха

Сокуоннартан саамай сүрүннэринэн бюджет сокуонун аат­тыыбыт. Өрөспүүбүлүкэ инники олоҕо-дьаһаҕа кэлэр сыллааҕы бюджеты хайдах таҥыыттан улахан тутулуктаах. Ааспыт нэдиэ­лэҕэ үүнэр 2018 сыллааҕы бюджеты дьүүл­лэһэр сөбүлэҥ хамыыһыйатын мунньаҕа буолан ааста.

Сөбүлэҥ хамыыһыйата диэн тугуй?

Сөбүлэҥ хамыыһыйата диэн тугуй? Ааҕааччыларбар ити туһунан быһааран этэр эбит буоллахпына, 2009 сыллаахха дойдуга бастакынан өрөспүүбүлүкэбит парламена үүнэр сыллааҕы бюджеты дьүүллэһиигэ түөрт сүрүн хайысхаҕа: инвестиционнай программаҕа, промышленноска, тыа хаһаайыстыбатыгар уонна социальнай салааҕа сөбүлэҥ хамыыһыйалары тэрийбитэ.
Бу саҥа сүүрээни Госдума бюджекка кэмитиэтэ, этэргэ дылы, икки илиитинэн өйөө­бүтэ. Маннык сөбүлэҥ ха­мыыһыйалара парламеҥҥа уонна бырабыыталыстыбаҕа иккиэннэригэр тэриллэллэр. Саамай кыһалҕалаах тыын боппуруостар ити хамыыһыйаларга сиһилии, илдьиритэн көрүллэллэр, дьүүл­лэһиллэллэр. Бу кэнниттэн икки хамыыһыйа син биир уопсай түмүккэ кэлэр.
Кэлиҥҥи сылларга сөбүлэҥ хамыыһыйалара үлэлиир буоланнар, бюджет кэмитиэтигэр үксэ быһаарыллыбыт боппуруостар киирэллэр. Ол иһин пленарнай мунньахха бюджет иһин куоластааһын сүрдээх дөбөҥнүк барар.

Федеральнай субсидиянан туһаныахха

Ахсынньы 1 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ ыытыллыбыт промышленность, дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба, тутуу, транспорт, энергетика, нэһилиэнньэ куттала суох буолуутун хааччыйыы, предпринимательство уонна туризм боппуруостарыгар сөбүлэҥ хамыыһыйа мунньаҕар «2018 сылга уонна былааннаммыт 2019-2020 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын туһунан» сокуон барылыгар киллэриллибит үс көннөрүүнү дьүүллэстилэр. Тэрээһини Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Виктор Губарев салайан ыытта. Мунньахха бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Михаил Осипов, бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Игорь Никифоров, транспорт уонна суол хаһаайыстыбатын миниистирэ Семен Винокуров, дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба миниистирэ Данил Саввинов, үп миниистирин солбуйааччы Виктор Пушмин, предпринимательство уонна инвестиционнай сайдыы миниистирин солбуйааччы Евгений Ноговицын, норуот депутаттара, биэдэмистибэлэр, тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ кыттыыны ыллылар.
Бастакынан, хамыыһыйа чи­лиэннэрэ өрөспүүбүлүкэҕэ ач­чыгый авиация хампаанньаларын пааркаларын саҥардыыны өйүүр туһуттан судаарыстыбаннай мэктиэни биэрэр туһунан 17 норуот депутатын көннөрүүтүн көрдүлэр. Өрөспүүбүлүкэбитигэр бу тыын суолталаах боппуруоһу туруорсуунан норуот депутаттара дьарыктаммыттара ырааппытын бэлиэтиибин.
Киэҥ сиринэн тайаан сытар, мөлтөх суоллаах-иистээх, транспорт инфраструктуралаах Сахабыт сиригэр өр сылларга тумнуллууга хаалбыт аччыгый авиация сайдара хайаан да наадалаах. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэ 34 улууһуттан 25-һэ киини уонна чугас сытар улуус­тары кытта сибээстэһэр үчүгэй суола-ииһэ суох. Барыта 629 нэһилиэнньэлээх пуунтан 44% — ыраах сытар кырыы учаастактар. Оттон 1989 сыллаахха олохтоох авиалиниянан барыта 1,5 мөлүйүөн пассажир таһыллыбыт буоллаҕына, 2016 сылга ити сыыппара 290 тыһыынчаҕа эрэ тэҥнэспит. Күндү ааҕааччым, тэҥнээн көр, 1989 сылы кытта тэҥнээтэххэ, улуустар икки ардыларынааҕы сөмөлүөтүнэн айан 25 төгүл түспүт.

__________________________

Үс көтөр аалга, хас биирдии­тигэр
46,56 мөл. солк. субсидия көрүллүөхтээх.

__________________________

Өрөспүүбүлүкэбит аччыгый авиациятын пааркатыгар төһө сөмөлүөт баар эбитий? Судаарыстыбаннай бырагырааманан атыылаһыллыбыт үс сөмөлүөт уонна 30-ча көтөр аал чааһынай дьоҥҥо баар эбит.
Билигин өрөспүүбүлүкэ аччыгый авиациятын хампаанньаларыгар сөмөлүөттэри уонна вертолеттары атыылаһыыга суос-соҕотох механизмынан лизинг үпкэ дуогабара эрэ буолар. Российскай Федерация Бырабыыталыстыбата коммерческай тиэйиилэри оҥорор авиахампаанньаларга лизинг сорҕотун уйунар гына субсидия биэрэр туһунан 2011 сыл ахсынньы 30 күнүгэр 1212 №-дээх уурааҕа тахсыбытын бэлиэтиибин. Итиниэхэ “Росавиация”, авиахампаанньа дуогабарга баар эбэһээтэлистибэтин толорорун инниттэн, субъектан субсидия кээмэйин саҕа судаарыстыбаннай мэктиэни ирдиир.
Өрөспүүбүлүкэбит аччыгый авиациятын Ассоциацията биэс сылга лизининэн үс сөмөлүөтү ылар дуогабардааҕын бэлиэтиибин. Ити көтөр ааллары ыларбытыгар, үөһэ ахтан ааспыт дойду бырабыыталыстыбатын уурааҕынан барыта 139,68 мөл. солк. суумалаах судаарыстыбаттан субсидия тиксиэн сөп. Үс көтөр аалга, хас биирдиитигэр 46,56 мөл. солк. субсидия көрүллүөхтээх. Оттон биэс миэстэлээх дьоҕус сөмөлүөт сыаната 56 мөл. солк. тэҥнэһэр. Көтөр аал биэс сыл устата көттөҕүнэ, дьону тастаҕына, 46,56 мөл. солк. сотуллар. Онон федеральнай бюджеттан көрүллэр субсидиянан туһаннахпытына, биир сөмөлүөт сыаната 10 мөл.солк. буолан тахсар.
Норуот итэҕэллээхтэрэ дойду экономикатыгар уустук кэмҥэ ити баар кыаҕы, түгэни мүлчү туппакка, судаарыстыба көрөр үбүн-харчытын ылар наадалааҕын ыйаллар. Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, түһээн уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев этиитин биһирии иһиттим. Кини: «Өрөспүүбүлүкэ аччыгый авиацияны сайыннарыыга хаһан эмэ иннин диэки хардыыны оҥоруохтаах. Билигин быһаарыыны ылымматахпытына, инникитин бу хайысхаҕа хамсааһын тахсара саарбах. Дойду салалтата аччыгый авиацияны сайыннарыыны өйүүр. Ирдэниллэр үп суумата да наһаа элбэҕэ суох. Кырдьык, бу харчыны хантан ылар туһунан боппуруос баар. Маны парламент уонна бырабыыталыстыба биир сүбэнэн быһаараллара сөптөөх», — диэн эттэ.
Депутат Александр Ноговицын бу сыалга «Якутия» авиахампаанньа уонна ЛОРП үбүлээһиннэриттэн быһа кыры­йан ылар наадата суоҕун туһунан эттэ. Кини оччоҕо бу тэрилтэлэр олох да моҥкурууттуохтарын сөбүн бэлиэтээтэ.

Айаҥҥа төлөбүр икки төгүл чэпчиэхтээх

Тустаах пилотнай бырайыак олоххо киирэр түгэнигэр, бастакы түһүмэҕэр Кэбээйи, Үөһээ Бүлүү уонна Бүлүү улуустарын 18 кырыы учаастактарыгар сөмөлүөттэр дьону тиэйиэхтээхтэр. Маны таһынан улуустар икки ардыларыгар сырыы олохтонуоҕа. Сангаарга, Кэбээйигэ, Эльдикаҥҥа, Солнечнайга, Дьабарыкы-Хайаҕа, Хаандыгаҕа уонна Уус-Маайаҕа сөмөлүөттэр көтүөхтэрэ. Кылаабынайа, айан төлөбүрэ чэпчиэхтээх.

__________________________

Өрөспүүбүлүкэ аччыгый авиацияны сайыннарыыга хаһан эмэ иннин диэки хардыыны оҥоруохтаах. Билигин быһаарыыны ылымматахпытына, инникитин бу хайысхаҕа хамсааһын тахсара саарбах. Дойду салалтата аччыгый авиацияны сайыннарыыны өйүүр.

__________________________

Ол курдук, «Полярные авиалинии» хампаанньа билиҥҥи тариба икки бүк кыччыахтаах уонна рейс ахсаана үс төгүл элбиэхтээх. Онон бу бырайыак олоххо киирдэҕинэ, бастатан туран, нэһилиэнньэ абыраныаҕа.
Бырайыак иккис түһүмэҕэ Орто Халыма, Усуйаана, Үөһээ Дьааҥы, Өлүөхүмэ уонна Ньурба улуустарын хабыахтаах. 2022 сылга диэри авиахампаанньа пааркатыгар көтөр аал ахсаана 22-гэ тиийиэхтээх.
Сөбүлэҥ хамыыһыйатын чилиэннэрэ бу боппуруоһу хас да чаас устата илдьиритиһэн дьүүллэспиттэрин түмүгэр, судаарыстыбаннай мэктиэни лимит кээмэйин иһинэн өйүүргэ быһаарыыны ылыннылар.

Коммунальнай хаһаайыстыба уонна суол

Аччыгый авиацияны сайыннарыы боппуруоһун кэнниттэн сөбүлэҥ хамыыһыйатын чилиэннэрэ дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба эйгэтин үбүлээһинин 6 301 900 тыһ. солк. улаатыннарар туһунан боппуруоһу дьүүллэстилэр. Ити үп-харчы нэһилиэнньэҕэ коммунальнай өҥөлөр иһин чэпчэтиилээх тарифтар олохтоммуттарынан сибээстээн, коммунальнай комплекс тэрилтэлэрэ ситэ ылбатах дохуоттарын сабыыга ананыаҕа.
Дьокуускай куорат уокуругуттан депутат Александр Сусоев 2018-2022 сылларга киин куорат суолун өрөмүөннээһиҥҥэ хас сылын ахсын эбии 552 мөл. солк. көрүллэрин туруоруста. Кини өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханын бу сыл атырдьах ыйын 14 күнүнээҕи Ыйааҕар сигэннэ.
Хамыыһыйа чилиэннэрэ «2018 сылга уонна былаан­наммыт 2019-2020 сс. Саха Өрөс­пүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын туһунан» сокуон барылыгар киирбит коммунальнай хаһаайыстыба уонна Дьокуускай куорат суолун өрөмүөнүгэр сыһыаннаах көннөрүүлэри ылымматылар. Ити киирбит этиилэри үүнэр 2018 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджетыгар эбиилэри уонна көннөрүүлэри киллэриигэ көрөргө сүбэлээһин оҥордулар.