Александр Уаров: «Баай дьон дохуоттарын норуоту кытта үллэстэр кэмнэрэ кэллэ»

Спикер бэйэтинэн салайда

Александр Уаров: «Депутаттаабыт практикабар Государственнай Думаҕа маннык тэрээһиннээх улахан парламент истиитигэр сылдьа илигим», – диэн кэпсээнин саҕалаата. Тэрээһин пленарнай мунньахтар ыытыллар улахан саалаларыгар буолбут.

– Парламент истиилэрин Федеральнай Мунньах бюджеккэ кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Макаров буолбакка, Госдума бэрэссэдээтэлэ Сергей Нарышкин бэйэтинэн ыытта. Ити тэрээһиҥҥэ көрүллэр боппуруос тыын суолталааҕын, политическай ыйааһыннааҕын көрдөрөр, туоһулуур.

Миигин спикер правительство аадырыһыгар быһаччы этиитэ сөхтөрдө. Ол курдук, Сергей Нарышкин: «Правительство сокуоннар барылларыгар түмүктэри тутар. Итинник гынан Госдума депутаттарын Төрүт Сокуонунан көрүллүбүт сокуону ылыныыга бырааптарын хааччахтыыллар», – диэн эттэ. Кини правительство аадырыһыгар сэмэлээһин оҥордо.

Дойду үбүн министрэ Антон Силуанов, экономика министрэ Алексей Улюкаев, Ааҕар-суоттуур палаата бэрэссэдээтэлэ Татьяна Голикова хос дакылааттары оҥордулар. Парламент истиитин тиэмэтэ дойду Президенин Владимир Путин Федеральнай Мунньахха туһаайбыт Анал этиитигэр таарыллыбыта. Ол эрээри истиллибит дакылааттар ис хоһоонноро бэйэ-бэйэлэриттэн уратылаһалларын, ис хоһоонноро хатыласпаттарын бэлиэтиибин», – диэн эттэ.

Нолуок ситимэ билиҥҥи кэмҥэ эппиэттээбэт

Салгыы Александр Сергеевич: «Российскай Федерация Ааҕар-суоттуур палаататын бэрэссэдээтэлэ Татьяна Голикова дойду нолуогун ситимэ, нолуокка Кодекса уонна сокуона билиҥҥи олоххо-дьаһахха, кэмҥэ сөп түбэспэттэрин, эппиэттээбэттэрин туһунан чопчу ыйда. Хас даҕаны холобурдары аҕалла», – диэтэ. Итини экономика министрэ Улюкаев эмиэ таарыйбытын туһунан ыйда. Кини дойду үбүн министрэ Антон Силуанов итиннэ ханнык да санааны эппэтэҕин бэлиэтээтэ.

– Кинилэри таһынан Киин баан бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Ксения Юдаева, Российскай Федерация Президенин иһинэн үлэлиир Экономическай сүбэ салайааччыта Александр Шохин, дойду бюджетыгар 50% валютаны киллэрэр нефть магната Вагит Алекперов уонна Москва, Ленинград уобаластарын, Ямало-Ненецскай уокурук губернатордара тыл эттилэр. Маны таһынан биир фермер уонна үп, фискальнай, надзорнай уорганнар салайааччылара санааларын парламент истиитин кыттыылаахтарын кытта үллэһиннилэр.

Тэрээһиҥҥэ барыта 568 киһи кыттыыны ылбыта. Биир даҕаны Государственнай Дума уонна субъектар парламеннарын депутаттарыгар тыл биэрбэтилэр. «Депутаттарга тоҕо тыл биэрбэккит?» – диэн ыйыппытым. Онуоха Сергей Нарышкин: «Бу боппуруоска Госдума депутаттарын уонна регионнар сокуону оҥорор уорганнарын бэрэстэбиитэллэрин кытта туспа көрсүһүү буолуоҕа», – диэн хоруйдаата.

Парламент истиитин бэйэлэрин этиилэринэн Государственнай Дума бюджекка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Макаров уонна спикер Сергей Нарышкин түмүктээтилэр. Госдума бэрэссэдээтэлэ: «Бэйэҕит этиилэргитин тустаах кэмитиэккэ хаалларыҥ. Анал хамыыһыйа парламент истиилэрин матырыйаалларын үөрэтиэҕэ. Ол кэнниттэн сүбэлээһин бүтэһиктээхтик ылыллыаҕа. Ити докумуон 2016 сыллааҕы уонна былааннаммыт 2016-2018 сс. федеральнай бюджет ылыллыытыгар уонна социальнай-экономическай барыллааһыны оҥорууга төһүү буолуоҕа. Докумуоннарга экономикаҕа нолуок ноҕуруускатын улаатыннарар мораторий үс сылга биллэриллэр. Итини бигэргэтиэх тустаахпыт», – диэбитэ. Манан икки чаастан ордук кэм устата ыытыллыбыт парламент истиитэ түмүктэммитэ, – диэн Александр Сергеевич кэпсээтэ.

Депутат киллэрбит этиилэрэ

Ил Түмэн Хонтуруоллуур кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Уаров парламент истиитигэр анаан бэлэмнээбит этиилэрин Государственнай Дума бюджекка кэмитиэтигэр тиксэрбитин туһунан бэлиэтээтэ.

– Барыта сэттэ этиини бэлэмнээбитим. Онтон түөрт сүрүн этиилэрбэр тохтуубун. Бастакытынан, биир сыл анараа өттүгэр дойду Президенин Владимир Путин аатыгар прогрессивнай нолуогу төлөөһүн шкалатын туһунан сурук суруйбутум.

Экономикаҕа уустук балаһыанньа үөскээбитинэн, кризиһинэн сибээстээн, баай дьоммут үптэрин-харчыларын норуоту кытта үллэстэр кэмнэрэ үүннэ диэн этии оҥордум. Ол курдук, Россия баай дьонун 1% бас билиитигэр дойду дохуотун 51% баар. Кистэл буолбатах, кинилэр хайдах байбыттарын-тайбыттарын туһунан хас биирдии киһи билэр буолуохтаах. Ити дьон ырыынак сыһыаннаһыыларыгар киирэр ыһыллыы-тоҕуллуу сылларыгар судаарыстыба баайын-дуолун босхо приватизациялааһын кэмигэр уонна сүүлүктээн «кыаҕырбыт» дьон. Бары сайдыылаах судаарыстыбалар нолуоктарын ситимнэрин ырытан көрдөххө, прогрессивнай нолуогу төлөөһүн шкалата диэн баар. Тоҕо эрэ, дойду салалтата манна болҕомтотун уурбат. Итинник баай дьонтон нолуогу төлөөһүн баар буоллаҕына, боростуойдук ааҕан-суоттаан да көрдөххө, хамнаһы, пенсияны «ыарыыта суох» икки-үс төгүл улаатыннарыахха сөптөөх.

Прогрессивнай нолуогу төлөөһүн шкалатын киллэрии туһунан РЛДП, РФКП эмиэ туруорсубуттар.

Маны таһынан өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар экономиканы билгэлээн көрөр, ырытар матырыйааллары таһаартарбытым. Муус устар ый бүтүүтүгэр өрөспүүбүлүкэ бюджетын эбии дохуота 15-16 млрд. солк. буолуо диэн билгэлээбитим. Бюджеты кэлиҥҥи көннөрүүгэ ити сыыппара 16 млрд. солк. тэҥнэстэ.

Балаҕан ыйыгар курса тохсунньуга 65 солк. тиийиэ диэн сабаҕалаабытым. Кыһынын Соҕуруу Кореяҕа сылдьан кэлэн баран, стабилизация барыа, доллар курса 45 солк. тиийиэн сөптөөх, 55 солк. үрдүө суоҕа диэн суруйбутум.

Билигин от ыйыттан саҕалаан доллар 60 солк. тиийиэҕэ. Бары билэргит курдук, нефть сыаната түһэн эрэр. Тоҕо диэтэргит, эбии квотаны Иран ылла. Ити доллар курсугар охсууну оҥороро биллэн турар.

Иккиһинэн, Төрүт Сокуонунан көрүллүбүт нолуокка нуорма тутуһулларын туруорустум. Дойдуну Борис Ельцин салайар кэмигэр, 1995-1998 сылларга ити нуорма тутуһуллара. Оччолорго федеральнай киин бюджетыгар 50% уонна субъектар бюджеттарыгар 50% нолуок киирэрэ. Тэҥ-тэҥэ этэ. Оттон билигин хайдаҕый? Федеральнай бюджеккэ нолуок 65%, регионнарга 35% тиксэр. Ол иһин муниципальнай тэриллиилэргэ күн бүгүн үп-харчы тиийбэт. Төрүт Сокуон уонна бюджекка федерализм куруубайдык кэһиллэр. Дойду сүрүн сокуонун ытыктыыр буоллахха, ити нуорма тутуһуллуохтаах.

Үсүһүнэн, нолуок туһунан федеральнай сокуоҥҥа түөрт сыллаах мораторийы биллэрэр туһунан боппуруоһу көтөхтүм. Ити сокуоҥҥа консолидированнай нолуогу төлөөччүлэр бөлөхтөрүн туһунан этии баар. Мантан сиртэн хостонор баайдаах субъектар ордук охсууну ылаллар. Биһиги итинтэн бюджеппыт дохуоттаах чааһыттан 5 млрд солк. саҕалаан 9 млрд солк. сүтэрэбит. Барыстан киирэр нолуогу урукку схеманан туттуннар. Ити туһунан Татьяна Голикова уонна Алексей Улюкаев бэйэлэрин этиилэригэр таарыйбыттара.

Төрдүһүнэн, 755-146 №-дээх федеральнай сокуон барылыгар муниципалитеттарга уонна субъектарга биир кэлим вмененнай нолуокка 15%-тан 7,5%, судургутуллубут ситиминэн төлөнөр нолуокка 6%-тан саҕалаан 1% диэри ставканы аччатар быраабы биэрэр туһунан этии баар. Мин тустаах сокуон барылыгар ставканы аччатыыга чопчу механизм ыйыллыахтааҕын туһунан туруорустум.

Билигин Саха сирин дотацияҕа олорор, Дагестаннааҕар, Ингушетиятааҕар уонна Чечнятааҕар федеральнай киинтэн элбэх үбү-харчыны ыла олорор регион диэн үгүстэр кириитикэлииллэр. Дойдуга сөптөөх нолуок ситимэ баара, Төрүт Сокуоҥҥа көрүллэр нолуокка нуорма тутуһуллара, консолидированнай нолуок сөптөөхтүк төлөнөрө буоллар, биһиги өрөспүүбүлүкэбит донор субъект буолбута ырааппыт буолуохтаах этэ, – диэн Александр Уаров кэпсээнин түмүктээтэ.

Людмила НОГОВИЦЫНА.