Алтыс ыҥырыы хайдах буолуоҕай?

Бэһистэн – 24, саҥа — 46 

Биһиги номнуо бэлиэтээбиппит курдук, быыбар хампаанньатыгар кыттааччылартан бэһис ыҥырыыга Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков баһылыктаах бастайааннай төрүккэ үлэлээбит парламентарийдар бары кэриэтэ саҥа ыҥырыыга аастылар. Ити вице-спикер Виктор Губарев, сис кэмитиэттэр бэрэссэдээтэллэрэ Антонина Григорьева, Елена Голомарева, Алексей Еремеев, Виктор Федоров, Василий Местников, Юрий Николаев, Владимир Прокопьев, Юрий Баишев. Саҥа ыҥырыыга ааспатах бастайааннай төрүккэ үлэлээбит депутаттар: бастакы вице-спикер Анатолий Добрянцев уонна Марфа Филиппова, кинилэр иккиэн “Сиэрдээх Россия” партия бэрэстэбиитэллэрэ.

Ол аата, алтыс ыҥырыы номнуо эрдэттэн да бэһис ыҥырыы идэтийбит депутаттарын (барыта 24) итиэннэ саҥа норуот итэҕэллээхтэрин (кинилэр ахсааннара 46) холбоһуга буолан тахсар. Тэҥнэбилгэ, бэһис ыҥырыыга төрдүстэн 20 депутат көспүтэ, ол эбэтэр саҥалар арыый  элбэхтэрэ – 50 киһи.

Саас, түмүктүүр интервьюлары бэлэмниирбитигэр, биһиги парламентарийдартан ыҥырыылар икки ардыларыгар ханнык тэҥнэһиини табыгастааҕынан ааҕыахтарын сөбүн ыйыталаспыппыт. Кинилэртэн үгүстэрэ “аҥаардыы” буолуохтааҕын билгэлээбиттэрэ, ол эрээри, көстөрүн курдук, 24 – бу 70-тан үс гыммыт биирин кыратык аһарар.

Онон, ис дьиҥэр, ити саҥа талыллыбыт 46 депутаттан сорох өттө муниципальнай таһымҥа баай уопуттаах. Холобур, бу иннинэ бөдөҥ тыа хаһаайыстыбатын оройуонугар депутаттар оройуоннааҕы сэбиэттэрин салайбыт Андрей Находкин (Мэҥэ-Хаҥаластааҕы быыбардыыр уокурук) , үгүс сылларга Куорат думатын депутатынан үлэлээбит Семен Филиппов (РФКП). Эбэтэр СӨ Баһылыгар кандидат, Мииринэйдээҕи биир мандааттаах уокурукка быыбарга кыайбыт Владимир Богданов (СР).

Дьахтар   ахсаана уларыйбат

Парламент гендернэй састааба улаханнык уларыйбата диэххэ сөп. Саҥа ыҥырыыга талыллыбыт 70 депутаттан 11-рэ дьахтар. Бу бэһис ыҥырыыга үлэлээбит парламентарий дьахталлар ахсааннарыгар сөп түбэһэр. Бүгүҥҥү күҥҥэ бэһис ыҥырыыга 11 кэрэ аҥаар баар (санатан эттэххэ, Ольга Балабкина соторутааҕыта бырабыыталыстыбаҕа үлэҕэ барбыта). Уопсайынан, кэм-кэрдии аастаҕын ахсын ыҥырыы састааба уларыйар: дьон,  быраабыла курдук, ситэриилээх былаас структураларыгар салайар дуоһунаска көһөллөр. Холобур, билигин бэһис ыҥырыы депутаттарын уопсай испииһэгэр 79 депутаттаах, оттон талыллыбытынан, оруобуна 70 буолуохтаах. Туһааннааҕынан, кэлин дьахталлар ахсааннара эмиэ уларыйыан сөп, ол эрээри бэрт кыратык уларыйыы тахсара сабаҕаланар.

Партияларынан гендернэй көрдөрүү интэриэһинэй буолла. Маныаха баһыйар өлүүнү ылааччылар – 8 парламентарий-дьахтар “Биир ньыгыл Россия” иһигэр түмсүбүт, баара-суоҕа биирдии депутат дьахтар РФКП уонна “Сиэрдээх Россия” фракцияларыгар тиксэр. РЛДП фракцията толору “брутальнай”, ол эбэтэр биир да дьахтар суох. “Гражданскай платформаттан” соҕотох бэрэстэбиитэл Мария Христофорова парламеҥҥа биллэр-көстөр оруолу ыларга сорунар буолуохтаах. Манна даҕатан, билиҥҥи, историяҕа хаалар ыҥырыыга бэйэтин актыыбынай депутат быһыытынан көрдөрбүт (соҕотох да буоллар, “хонууга соҕотох буойун”!)  Гульсум Бейсембаева, партиятын аата да – «За женщин России» — элбэҕи этэр.

Быыбар хампаанньатыгар кыттааччылартан бэһис ыҥырыыга Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков баһылыктаах бастайааннай төрүккэ үлэлээбит парламентарийдар бары кэриэтэ саҥа ыҥырыыга аастылар. Ити вице-спикер Виктор Губарев, сис кэмитиэттэр бэрэссэдээтэллэрэ Антонина Григорьева, Елена Голомарева, Алексей Еремеев, Виктор Федоров, Василий Местников, Юрий Николаев, Владимир Прокопьев, Юрий Баишев.

Дьыалаҕа   саас мэһэйдээбэт

Депутаттар чопчу испииһэктэрэ официальнайдык бигэргэтиллэ илигин учуоттаатахха,  орто саастарын ааҕан таһаарар билигин уустук. Ол эрээри, саамай эдэр аатын Мичил Николаев ылара буолуо диэн сэрэйиллэр, кини “Сиэрдээх Россия” испииһэгинэн Университет регионнааҕы бөлөҕөр норуот итэҕэллээҕин аатын сүктэ. Быйыл олунньуга 25 сааһын туолбут. Эдэр киһи атыттартан уратылаах, кини орто анал үөрэхтээх, Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникумун бүтэрбит.

Биллэрин курдук, Саха сирин аныгы историятыгар саамай эдэр талыллыбыт депутатынан билигин өрөспүүбүлүкэ баһылыга Айсен Николаев ааҕыллара. Кини 1997 сыл тохсунньутугар 25-һин туолбута, оттон ити сыл ахсынньытыгар 24 №-дээх Өлөөннөөҕү быыбардыыр уокуруктан иккис ыҥырыыга норуот депутатынан талыллыбыта. Онон ыйынан ыллахха, алтыс ыҥырыы бэрэстэбиитэлэ, биир араспаанньалааҕа уонна биир дойдулааҕа, саҥа ыччат рекордун олохтообут.

Билигин саҥа ыҥырыы олоххо-дьаһахха саамай уопуттаах бэрэстэбиитэлин туһунан этиэххэ. Дьахтар сааһын ыйар этика өттүнэн соччото суох быһыынан ааҕылларын да иһин, бу түгэҥҥэ, төттөрүтүн, бочуоттаах. Роза Васильевна Солнышкина (РФКП), Алданнааҕы биир мандааттаах быыбардыыр уокурукка кыайан, мантан инньэ бу ыҥырыыга, көнөтүнэн өйдөбүлгэ, саамай аҕа саастаах аатын ылыаҕа.

Николаевтар  элбээтилэр, чурапчылар да аҕыйаҕа  суохтар

Идэлэринэн састаап туһунан этэр буоллахха, саҥа састаабы быһа холуйан энергетиктэргэ, педагогтарга, спортсменнарга, юристарга (кинилэр бу да сырыыга олус аҕыйахтар) араарыахха сөп эбитэ буолуо… Ол эрэн кинилэри элбэх ахсааннаахтар уонна ити туруктаах көрдөрүү диэххэ табыллыбат. Ылан көрүөх, холобур, РЛДП фракцията бүтүннүү предпринимателлэртэн турар – орто баайыылаахтартан өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр фирма директора, кэнэҕэски фракция лидерэ Гаврил Парахиҥҥа диэри. Оттон “биир ньыгылларга”, холобур, Наталья Румянцева массыынаны атыылыыр тэрилтэни салайар. Оннооҕор хомуньуустар ортолоругар бэйэлэрэ коммерческай интэриэстээх табаарыстар бааллар. Биһиги кэммитигэр сокуону оҥорууга бу ураты суолталаах көрдөрүү буолбатах. Ол эрээри бүтэһик миэстэни ылбат.

Улуустарынан (оройуоннарынан) араартааһыҥҥа эмиэ итинник этиэххэ сөп. Бэһис ыҥырыыга Ньурба, Нам, Уус-Алдан улуустарыгар сыһыаннаах парламентарийдар ахсааннара тэҥнэбилгэ элбэх курдуга. Билиҥҥигэ – этэргэ уустук. Омос көрүүгэ чурапчылар элбэхтэр, оннооҕор Роза Солнышкина онтон төрүттээх эбит. Кинилэр куораттан турбут депутаттар ортолоругар эмиэ бааллар, холобур, Владимир Чичигинаров. Ити эрээри, аҕа саастаах дьон ортотугар тэнийбит маннык улуустарынан араартааһын эмиэ да бастакы суолтатын сүтэрэр.

Оттон чопчу туох туһунан этиэххэ сөбүй – ол бу саҥа ыҥырыыга Николаевтар “баһыйар ахсааннаахтарын” туһунан, манна кинилэр төрдүөлэр. Ити политикаҕа тренд буолла быһыылаах.

Оттон оттомуран эттэххэ, бары талыллыбыт депутаттары Саха сирин быыбардааччыларын итэҕэлин ылбыккытынан эҕэрдэлиибит! Төрөөбүт өрөспүүбүлүкэбит сайдарын туһугар таһаарыылаах үлэни баҕарабыт!

Александра БУРНАШЕВА.

Ыстатыйа тылбаастанна.