Алтыс ыҥырыы

Үлэбит туһалаах буолуохтаах

 “Ситим” медиабөлөх” ХЭУо генеральнай дириэктэрэ,  Ил Түмэҥҥэ талыллыбыт депутат Мария Христофорова:

— Депутат буолуу миэхэ улахан эппиэтинэһи сүктэрэр. Киһи сонньуйуох, дьон-сэргэ депутат диэн бырааһынньыктарга тыл этэр, ханнык эмит тэрээһиҥҥэ спонсор буолар киһи диэн өйдөбүл баар. Биллэн турар, оннук буолбатах. Дьон-сэргэ Ил Түмэҥҥэ бырааптарын көмүскүүр, өрөспүүбүлүкэ уйгутун хаҥатар дьон олоруохтарын баҕарар. Мин “Гражданскай платформа” партияттан депутат буоллум, партия салайааччыта биэнсийэҕэ тахсар сааһы үрдэтиини утарбыт, Арассыыйа норуоттарын тылын харыстыырга куоластаабыт, туспа көрүүлэрдээх, Госдума үс ыҥырыытын депутата Рифат Шайхутдинов буолар.

Бу сыллар тухары уопсастыбаннай үлэлэринэн дьарыктанан кэллим. Салгыы даҕаны социальнай, экология, култуура уонна духуобунас  боппуруостарыгар үлэлэһиэм. Мин быыбарга кыттар бырагыраамам 70 бырыһыана быыбардааччыларым этиилэриттэн, көрдөһүүлэриттэн турбута. Холобур, онтон биир хайысхата “Көхтөөхтүк уһуннук олоруу” буолар. Киһи үйэтигэр уһуннук доруобай уонна көхтөөхтүк, уопсастыбаҕа туһалааҕын санаан олорорун ситиһиэхтээхпит. Саха дьонун интеллектуальнай кыаҕынан, күүстээх санаатынан Саха сирэ Уһук Илиҥҥэ биир сүрүн регион буоларын туһугар, өрөспүүбүлүкэ толору олоҕунан олорорун туһугар үлэлиэхтээхпит. Бэйэҥ норуокка туһалаах киһибин диэн сананарыҥ суолталаах.

Депутат үлэтэ элбэх. Мин үлэбэр араас эйгэ, салаа экспердэрин санааларыгар тирэҕириэм. Оннук дьон элбэхтэр. Миигин предпринимателлэр, култуура үлэһиттэрэ, учуонайдар, оҥорон таһаарааччылар, бырамыысыланнас үлэһиттэрэ уонна да атыттар өйүүллэр.  Коллегаларым бэйэлэрин көрүүлэрин, санааларын сайа этиэхтэрэ, норуот интэриэһин бэйэлэрин киэннэриттэн үрдүктүк тутуохтара уонна норуот саҥатын истиэхтэрэ диэн эрэнэбин.

Үгүс үлэ  күүтэр

 Ил Түмэн V ыҥырыытын депутата, VI ыҥырыыга талыллыбыт депутат Владимир Прокопьев:

— СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) ааспыт ыҥырыытыгар  Ил Түмэн сир сыһыан­наһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ федеральнай сокуону ситэрэн биэриигэ уонна көннөрүүгэ сокуону көҕүлээн киллэриигэ  улахан болҕомтотун уурбута. Ол курдук, Госдума биһиги киллэрбит 10 этии­битин ылыммыта. Билигин көрүү таһымыгар “Сир аннын туһунан” сокуон барыла сылдьар. Сокуон барылыгар лицензиялааһын, геология өттүнэн хонтуруол, айылҕа баайын айылҕаҕа хоромньуну оҥорбокко эрэ туһаныы боппуруостара таарыйыллаллар. Билигин мамонт муоһун хостооһун  боломуочуйата кимиэхэ бэриллиэхтээҕин быһаарыы, ирбэт тоҥ туһунан сокуону федеральнай таһымҥа ылыныы боппуруостара сытыытык тураллар. Өссө да элбэх сокуоннарга үлэлэһиэхпит турар.

Бу күннэргэ өрөспүүбү­лүкэбитигэр Ил Түмэн VI ыҥы­рыылаах мунньаҕын саҥа састааба талылынна, улахан уларыйыы буолла. Түгэнинэн туһанан, Александр Жирков бэрэссэдээтэллээх V созыв улахан үлэни ыыппытын тоһоҕолоон бэлиэтиибин. Ситэриилээх уонна бэрэстэбиитэллээх былааска үлэлээбит киһи буоларым быһыытынан, бу саҥа созывка Спикер дуоһунаһыгар толору эппиэттиир, үлэни билэр, кыайар киһинэн Александр Жиркову көрөбүн. Кини федеральнай таһымҥа сокуону хайдах киллэрэн, көрдөрөн, үлэлэтэн өрөспүүбүлүкэ интэриэһин көмүскүүрү ымпыгар-чымпыгар тиийэ эндэппэккэ билэр, таһымнаах, дириҥ, баай уопуттаах салайааччы. Александр Николаевич саҥа талыллыбыт Ил Дархаммытын Айсен Сергеевич Николаевы кытта Саха сирэ сайдарын туһугар бииргэ тутуһан, биир хайысханан үлэлиир кыахтаахтар диэн этэбин.

Социальнай  бырайыактарга болҕомтобун  ууруом

ОНФ ситэриилээх кэмитиэтин регионнааҕы салайааччыта, “Биир ньыгыл Арассыыйа” партия уопсай испииһэгинэн талыллыбыт Валерий Лютый:

— Ил Түмэн саҥа састаабыгар киирбит депутаттартан көдьүүстээх үлэни күүтэллэр. ОНФ ситэриилээх кэмитиэтин регионнааҕы салайааччытынан буоларым быһыытынан, бүддьүөтү сыалыгар туттууну хонтуруоллааһыны күүһүрдүөм. Ол эбэтэр бүддьүөтү бигэргэтиини, таҥыыны эрэ буолбакка, тус сыаллаахтык туһаныыны. Алтыс ыҥырыыга элбэх социальнай бырайыактар баар буолуохтара диэн эрэнэбин. Холобур, дьону хаарбах уонна саахалланар туруктаах дьиэттэн көһөрүү бырагырааматынан 30 тыһ. олохтоох дьон үчүгэй дьиэлэннэ. Биһиги, ОНФ бэрэстэбиитэллэрэ буоларбыт быһыытынан, хаарбах туруктаах дьиэлэргэ сылдьарбыт уонна дьон наһаа да куһаҕан усулуобуйаҕа олорорун көрөрбүт. Хаарбах дьиэттэн көһөрүү бырагыраамата суоҕа эбитэ буоллар, бу дьон хаһан да сабыс-саҥа толору хааччыллыылаах дьиэлэниэ суохтара этэ. Ол иһин бу бырагырааманы салгыыр булгуччу наада уонна салҕанар да буолла, үбүлээһинэ быһаарылынна. Ол гынан баран, дьиэ иэнэ Саха сиригэр олохтоммут сыананан быһылларын ситиһиэхтээхпит.

Маны таһынан сир баайын туһанаач­чылар социальнай эппиэтинэстэрин туһунан дуогабардары хос көрүөххэ наада. Сир баайын туһанааччыларга эбии дохуот диэн өйдөбүл баар. Ол иһин кинилэр донор буолар нэһилиэнньэлээх пууннарын өйүөхтээхтэр. Уустук балаһыанньалаах тыа хаһаайыстыбатын салаатын боппуруостарын быһаарыахтаахпыт.

Федеральнай таһымҥа дьоһун миэстэни ылыахтаахпыт. Ким ханнык партияҕа баарыттан тутулуга суох биир хамаанда курдук үлэлиэхтээхпит, саҥа талыллыбыт баһылыкпытын Айсен Николаевы өйүөхтээхпит. Мин депутаттыыр үлэҕэ уопутум суох, ханнык да партияҕа киирбэтэҕим, ол гынан баран, “Биир ньыгыл Арассыыйа” партияны өйүүбүн. Кылаабынайа, дьон-сэргэ олоҕун тупсарарга, уйгутун улаатыннарарга соруктанан үлэлиэхтээхпит.

Ааспыт   ыҥырыы көхтөөх   үлэтинэн сирдэтинэн

Ил Түмэн V ыҥырыытын депутата, VI ыҥырыыга талыллыбыт депутат Александр Кошуков:

— Бэһис ыҥырыы, мин көрөрбүнэн, олус көдьүүстээхтик үлэлээтэ. Мин Ил Түмэн үс сис кэмитиэтигэр үлэлээбитим – тутуу уонна ДьУоКХ  кэмитиэтигэр, доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга кэмитиэтигэр, сокуону оҥорууга уонна судаарыстыбаннай тутууга кэмитиэккэ. Биэс сыл устата 26 сокуону көҕүлээн киллэрбитим, сорохторо – депутат коллегаларбын кытары. Ол көҕүлээбит сокуоннарбытыттан 11 ылыныллыбыта уонна үлэлиир. Ол иһигэр Саха сирин территориятыгар кыра кыраадыстаах энергетическэй утахтары сокуоннай саастарын туола илик оҕолорго атыылааһыны бобор сокуон баар. Бу сокуон Ил Түмэнинэн ылыныллыбытын кэннэ, Госдума ылыммыта. 2018 сылтан РФ бары сиригэр бу сокуон үлэлиир.

Биир киллэрбит сокуонум барыла депутат ыйытыгар чиновник уонна дуоһунастаах сирэй эппиэти биэрбэтэҕинэ, 18 тыһ. суумалаах ыстарааптанарын туһунан этэ. Бу сокуон барылын Саха сирин парламена ылыммыта.

Киин телеканалларга кыраадыһа суох пиибэ рекламатын тохтотор туһунан мин көҕүлээбит сокуонум барылын, хомойуох иһин,  Госдума ылымматаҕа. Мин киллэрбит сокуонум барылларынан үлэ барар. Холобур, байыаннай дьайыы бэтэрээннэригэр чэпчэтии, саҥа ыал буолбут эдэр дьоҥҥо 10 тыһ. кээмэйдээх босуобуйа биэрэр туһунан сокуон барыллара.

Алтыс ыҥырыы депутаттара дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалаах сокуоннары олоххо киллэрэр туһугар көхтөөхтүк үлэлиэхпит диэн эрэнэбин. Эрдэ көҕүлэммит, көрүүгэ сылдьар сокуоннары быһаарыахпыт, дьон олоҕун тупсарарга, өрөспүүбүлүкэни сайыннарарга  туһуламмыт саҥа кэмҥэ эппиэттиир сокуоннары көҕүлүүргэ кыһаллыахпыт.