Аныгы цифровой эйгэ олоххо кимэн киирэр

Сэтинньи 7 күнүгэр парламент мунньахтыыр саалатыгар «Үөрэхтээһин» национальнай бырайыак иһинэн «Аныгы цифровой эйгэ» бэдэрээлинэй бырайыак олоххо киириитин туһунан билиһиннэрии буолла. Мунньаҕы Ил Түмэн наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну тарҕатар сириэстибэлэргэ уонна общественнай тэрилтэлэргэ кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева иилээн-саҕалаан ыытта

 Арктикаҕа, Хоту сиргэ уонна ыраах сытар нэһилиэктэргэ аныгы технология, Интернет көмөтүнэн оскуолаҕа үөрэхтээһин хаамыыта хайдах баран иһэрин тула сэргэх кэпсэтии таҕыста. Инновация, цифровой сайдыы уонна инфокоммуникационнай технология миниистирин солбуйааччы Евгений Макаров, СӨ Үөрэҕин уонна наукатын миниистирин эбээһинэһин толорооччу Владимир Егоров, «Востоктелеком» АУо генеральнай дириэктэрэ Сергей Губарь, бу тэрилтэ үлэһиттэрэ, «Үөһээ Бүлүү» МТ үөрэххэ салаатын начаалынньыга Спиридон Борбуев, Абый орто оскуолатын дириэктэрэ Раиса Бережнова, министиэристибэлэр бэрэстэбиитэллэрэ уонна норуот дьокутааттара кыттыыны ыллылар.

Ол курдук, мунньах кыттыылаахтара Эдьигээн, Үөһээ Бүлүү, Абый уонна да атын улуустар оскуолаларын кытта телемост олохтоон быһа кэпсэтэн көрдүлэр. Эдьигээҥҥэ английскай тыл учуутала тиийбэт буолан, маннык сибээс нөҥүө үөрэх ыытарбыт олус табыгастаах диэн иһитиннэрдилэр. Уруок буолар күнүн болдьоон, күн аайы 14.00 чааска дистанционнай английскай тыл уруога буолар эбит. Бу каадырдар тиийбэт түгэннэригэр улахан абыраллаах, табыгастаах ньыма диэн учууталлар биһирээбиттэр. Ол гынан баран уһук оройуоннарга Интернет ситимигэр ситэ холбоно илик, биитэр холбонон баран техническэй өттө сатаммакка турар нэһилиэктэр эмиэ бааллар. Холобур, Үөһээ Бүлүүгэ үс нэһилиэккэ кыра мэһэй тахсан, сибээстэрэ үлэлии илик.

Интернет ситимин тиэрдии, базаны тупсарыы туһунан «Востоктелеком» акционернай уопсастыба ыстаарсай менеджерэ Владимир Малышев кэпсээтэ. Кини этэринэн, 40 оскуола ситимҥэ холбоммут, 150 оскуола бииргэ үлэлэһэргэ бэлэмин биллэрбит. «Биһиги дуогабар түһэрсибит оскуолаларбытын кытта ыкса сибээһи олохтоон, өрүү түүннэри-күнүстэри көмөлөһөбүт, тустаах боппуруоска ыйан-кэрдэн, сүбэлээн биэрэбит. Интернет ситимин тардыы, биллэн турар, ыраах сытар, суол-иис өттүнэн мөлтөх оройуоннарга элбэх сыраны эрэйэр. Ол да буоллар этиилэрин быһа гыммакка, тиийэн холбуохпут, үлэҕэ киллэриэхпит диэн эрэннэрэбит», — диэн Владимир Павлович эттэ.

Саҥа технология, сайдыы олохпутугар киирэн иһэрэ үөрдэр. Ордук Арктикаҕа, Хоту дойдуга уонна ыраах сытар пууннарга биир да оҕо билиигэ-көрүүгэ тардыһыыта күөмчүлэммэккэ, үөрэхтээһин тиһигэ быстыбакка тиийэрэ хайҕаллаах. Ол гынан баран маннык тэтиминэн бардаҕына, кумааҕы, уруучука туппат, көмпүүтэр  быһа сиэбит ыччата үүнэн тахсара буолаарай диэччилэр эмиэ бааллар. Маннык систиэмэни төрүкү утарар дьон бүтүн аан дойдуга да үгүс. Маны сэргэ учуутал суолтата намтыыр, аптарытыата түһэр, итиэннэ кэнникитин учуутал ахсаана аҕыйыыр кутталлаах буолаарай диэн сытыы боппуруостар эмиэ күөрэйэн тахсаллар. Аны туран оҕо доруобуйатыгар, психологиятыгар маннык үөрэх хайдах дьайарын бириэмэ эрэ көрдөрүө. Бу боппуруос үгүс норуот дьокутаатын долгутар. Манна саҥа систиэмэ көдьүүһүн, туһатын-буортутун учуоттуур, кэтээн көрүү үлэтэ барыахтаах диэн этии киирдэ. Маны таһынан цифровой үөрэхтээһин контенын эмиэ үчүгэйдик үөрэтэн, ырытан көрөн баран биирдэ туһанар оруннаах диэн дьокутааттар туруорустулар. Итиэннэ үлэ сөптөөхтүк барарыгар төрөппүт хонтуруола эмиэ улахан оруоллаах. Эппиэтинэһи үөрэх тэрилтэтигэр, учууталга эрэ сүктэрэр сыыһа диэн этии тоҕоостоох.

 ЫЙЫТЫК

Антонина Кузьмина, Амма улууһун Болугур нэһилиэгин биология учуутала: Сайдыыны тохтоппоккун. Бириэмэ ирдэбилин кытта тэҥҥэ хардыылыыр саамай сөп. Ильич лаампатын туһунан эмиэ элбэх куһаҕаны эппиттэрэ дии. Сорох дьон арыый эрдэ киллэрэн эрэллэр дииллэр. Оҕо өйө-санаата ситэ илик, арыый бэлэмэ суох буолуон сөп. Ол эмиэ оруннаах. Төлөпүөҥҥэ, планшекка хам хатаҕаламмыт ыччат элбээтэ. Оҕо толкуйдуур дьоҕурун сайыннарбакка, бэлэмҥэ суудайар буола үөрэнэн, кэхтии суолугар эмиэ үктэниэхпитин сөп. Онон цифровой үөрэхтээһин икки өрүттээх. Бастакытынан, үөрэнэргэ, билиини хаҥатарга информация элбэх уонна киэҥ эйгэҕэ тиийимтиэ. Сөптөөхтүк туһанар буоллахха, туһата муҥура суох, этэргэ дылы, сайдыы аана тэлэччи арыллар. Иккиһинэн, оҕо уйулҕатыгар куһаҕан да, үчүгэй да өттүнэн дьайыыта баар суол. Наһаа кыра саастаах оҕоҕо буортута олус улахан, робот курдук буолан хаалыахтарын сөп – оннук түбэлтэлэр олус элбээтилэр, быраас, психолог да көмөлөспөт гына ыллараллар. Итиэннэ омук быһыытынан уратыбыт, сиэрбит-туоммут сүтэр кутталлаах. Оҕолор үлэҕэ, киһи быһыытынан иитиллэн тахсыыларыгар, ис туруктара бигэтэ суох буолар.

Айыысхан Алексеев, “Алтан” IT-оскуола учуутала, “Технологии комфорта” тэрилтэ дириэктэрэ: Билигин туох барыта сыыппараҕа көһөн (цифровизация) иһэр. Этэргэ дылы, «самопроизвольный неумолимый процесс”. Олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылаан, сайдан иһиэхтээхпит. Үөрэҕирии цифровизацияҕа киириэхтээх. Мин санаабар, технология киириитэ үөрэх көдьүүһүн үрдэтэр. Элбэх үөрэх кыһата Интернет ситиминэн үлэлиир буолуохтара. Аны туран цифровизация оскуолалар технология өттүнэн бэлэм буолалларын ирдиир. Арай, биллэн турар, инники кэмҥэ учуутал ахсааныгар охсуон сөп.

Зинаида Дедюкина, Таатта улууһун Ытык Күөл оскуолатын төрүт култуураҕа учуутала: Тыа сиригэр киирэрэ олус уустуктардаах. Бастаан базаны оҥоруу ирдэнэр. Оччоҕо эрэ хас биирдии оҕоҕо тиийимтиэ буолар кыахтаах. Ыал аайы көмпүүтэр турар диэн сабаҕаланар буоллаҕына, кыаммат-түгэммэт ыалга киллэрэр саарбах. Төрөппүт быһаччы хонтуруола баар буолуохтаах. Ускул-тэскил сылдьар, ыарахан усулуобуйалаах ыал оҕото көрө матар. Итиэннэ Интернет ситимин хаачыстыбата улахан оруоллаах. Маны ааһан электричество боппуруоһа эмиэ сытыытык турар. Сотору-сотору уоппутун араараллар, өрөмүөн үлэтэ бөҕө барар. Оччотугар уот барда да, үөрэх тохтуур дуо?

Маннык систиэмэ киирэрэ үгүс үбү, сыраны эрэйэр. Кыра-кыралаан электроннай сурунаал олохтонор, документациябыт электроннайга көһө сатыыр да, үгүс өттүгэр материальнай-техническэй базабыт мөлтөҕүттэн харгыстанар, бытааннык киирэр. Хаһан оннун булуор дылы олус элбэх бириэмэ барыыһык. Маннык тэтиминэн бардаҕына, бу быыһык кэмҥэ үлэлээбит, үөрэммит дьоҥҥо ыарахан буолсу.