Арктикаҕа сыыппаранан экономика киириитэ хайдаҕый?

Тэрээһини тустаах сис кэмитиэттэр бэрэссэдээтэллэрэ Павел Петров уонна Игорь Григорьев салайан ыыттылар.

Сыыппаранан экономика диэн тугуй?

Бастаан ааҕааччыларбар сыыппаранан экономика диэн тугун быһаарыым. Кэлиҥҥи 20 сылга аан дойду олоҕо  тосту уларыйда. Ол курдук, глоболизация, информатизация, аныгы технологиялар балысханнык сайдаллар. Кэми кытта тэҥҥэ хардыылыырга олохпут-дьаһахпыт ирдиир. Урукку өттүгэр кулгаахтаан истибэтэх «сыыппаранан экономика» (цифровая экономика) термиммит үгүстүк туттуллар буолбутун бэлиэтии көрөр буолуохтааххыт.

Билэргит курдук, бэс ыйын 3 күнүттэн ылата аналоговай телевидениеттан дойду аккаастанна, сыыппаранан телевидениеҕа көстө.

Сырьевой, инновационнай, ырыынак, оҥорон таһаарар, былааннаах экономика диэн туохтарын үгүстэр билэбит-көрөбүт. Сыыппаранан, электроннай экономика диэн тугун судургутук быһаарар эбит буоллахха, сыыппаранан технологияларга олоҕурбут экономическай үлэ-хамнас буолар.

Сыыппаранан экономика бастакы хараҥаччылара аан дойдуга ХХ үйэ бүтэһигэр баар буолбуттарын бэлиэтиибин. Билигин Интернетинэн туһанааччы элбээн, дойдуга экономика бу көрүҥэ тэтимнээхтик сайдан эрэр.

Сыыппаранан экономика өйдө­бүлэ — киэҥ, бүтүн судаарыстыба, дойду масштабтаах. Билиҥҥи кэмҥэ экономика ити көрүҥэ олоххо-дьаһахха толору киирбит судаарыстыбата суоҕун кэриэтэ. Оннооҕор сайдыылаах Америка итини толору баһылыы-көһүлүү илик. Арай Японияҕа экономика ити көрүҥэ сайдыбыт дойдутунан ааттыахха сөптөөх. Холобур, 2016 сыллаахха Великобританияҕа Интернет-экономика ис баалабай бородуукта 12% тэҥнэспит. Көрөргүт курдук, улахана суох сыыппара.

Кыра, дьоҕус судаарыстыбаларга сыыппаранан экономика түргэнник киириэн сөп.

2012 сылтан саҕалаан 2019 сылга диэри 7 тыһ. км оптоволоконнай сибээс ситимэ тардыллыбыт. Манна өрөспүүбүлүкэ 512 нэһилиэнньэлээх пууна холбоммут. Ити өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин 99,3% хабар.

Интернет, сотовай сибээс, сыыппаранан телевидение

Мунньахха сүрүн дакылааты инновация, сыыппаранан сайдыыга уонна инфокоммуникационнай технологияларга миниистири бастакы солбуйааччы Николай Гришаев оҥордо.

Тустаах национальнай бырайыагы олоххо киллэрэр инниттэн, 2017 сыллаахха ити сыалга-сорукка ороскуоттаммыт үбү-харчыны үс төгүл улаатыннарыахха наадатын миниистири бастакы солбуйааччы ыйда. Кини бигэ, куттала суох информационнай-телекоммуникационнай инфраструктура олохтонуохтааҕын туһунан эттэ. Николай Гришаев судаарыстыбаннай, олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара уонна тэрилтэлэр муҥутаан бэйэбит дойдубутугар оҥоһуллубут бырагыраамаларынан хааччыллыахтаахтарын туһунан бэлиэтээтэ.

«Сыыппаранан экономика» национальнай бырайыак алта федеральнай бырайыактан турар. Ол курдук, информационнай инфраструктура, кадрдары бэлэмнээһин, информационнай куттала суох буолуу, сыыппаранан технологиялар, сыыппаранан судараастыбаннай салайыныы, сыыппаранан эйгэни нуорма-быраап докумуоннарынан сүрүннээһин.

Тустаах министерство түөрт өрөспүүбүлүкэтээҕи бырайыагы бэлэмнээбит. Оттон бэһис кадрдары бэлэмнээһин бырайыагын үөрэх уонна наука министерствота үүннүүр-тэһиинниир эбит.

Николай Гришаев этэринэн, 2012 сылтан саҕалаан 2019 сылга диэри 7 тыһ. км оптоволоконнай сибээс ситимэ тардыллыбыт. Манна өрөспүүбүлүкэ 512 нэһилиэнньэлээх пууна холбоммут. Ити өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин 99,3% хабар.

Арктика улуустарын ылан көрөр эбит буоллахха, 94 нэһилиэнньэлээх пууҥҥа Интернет ситимэ тардыллыбыт. Ити нэһилиэнньэ 99,9% хабар. Быйылгы сылга Удачнай уонна Өлөөн икки ардыларыгар оптоволоконнай сибээс ситимэ тардыллыыта саҕаламмыт.

Билигин Российскай Федерация сибээскэ министерствотын кытта Халыма бөлөх улуустарын кииннэрин оптоволоконнай сибээскэ холбооһун туһунан кэпсэтии ыытылла сылдьарын Гришаев бэлиэтээтэ. Маны таһынан хотугу муора суолун трассатыгар эмиэ ситим тардыллыахтаах боппуруоһа туруорсулла сылдьарын туһунан кини эттэ. Манна Сааскылаах, Чокурдаах уонна Тикси сэлиэнньэлэрэ холбонуохтаахтар.

Сотовай сибээһинэн өрөс­пүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин 99,3% хабыллыбыт. Арктика сылыгар хоту сытар тоҕус нэһилиэнньэлээх пуун МТС сотовай сибээһинэн хааччыллыбыт. Арктика уонна хоту улуустарыгар сүүс киһи олорор бөһүөлэктэрэ, барыларыгар сотовай сибээс баарын туһунан Николай Викторович аҕынна.

Кини Арктика уонна хоту улуус­тарга телекоммуникационнай инфраструктураҕа кэккэ кыһал­ҕалар баалларын туһунан эт­тэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ сыыппаранан телевидениеҕа холбонууга 390 нэһилиэнньэлээх пууну (нэһилиэнньэ 95%) хабар 211 анал оборудование туруоруллубут. Хоту улуустарга 28 итинник анал оборудование туруоруллубут. Ити улуустар олохтоохторун 72,4% хабар. Мантан көстөрүнэн,  хоту улуустар олохтоохторун 27,6% боппуруос быһаарыллыар диэри федеральнай ханааллары кыайан көрбөттөрүгэр тиийэллэр.

2018 сыл ыам ыйыгар ити кыһалҕалаах боппуруоһу быһаарыыга тустаах министерство «Орион-экспресс» уонна «НТВ плюс» спутниковай сибээс оператордарын кытта сөбүлэҥ түһэрсибит. Онон бу кыһалҕалаах боппуруос сотору кэминэн быһаарыллыа дии саныыбын.

«Саха» көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа биэриилэрин өрөс­пүүбүлүкэ олохтоохторо 2019 сыл бүтүөр диэри аналоговай телевидениенан көрүөхтэрэ. Дойду тустаах министерствота регионнар телевидениелэрин ханаалларын сыыппараҕа көһөрөр боппуруоһун быһаарыыга үлэни ыыта сылдьарын туһунан Николай Гришаев бэлиэтээтэ.

Сыыппаранан экономика бастакы хараҥаччылара аан дойдуга ХХ үйэ бүтэһигэр баар буолбуттарын бэлиэтиибин. Билигин Интернетинэн туһанааччы элбээн, дойдуга экономика бу көрүҥэ тэтимнээхтик сайдан эрэр.

Эрдэттэн үлэлэстэххэ, бэлэмнэннэххэ, туруорустахха

Тустаах боппуруоһу дьүүл­лэһиигэ норуот депутаттара актыыбынайдык кытыннылар. Депутат Иван Данилов «Сыыппаранан экономика» национальнай бырайыак чэрчитинэн федеральнай бюджеттан үбүлэнии боппуруоһугар эрдэттэн бэлэмнэнии үлэтэ барыахтааҕын туһунан эттэ. Манна ааҕааччыларбар доруобуйа харыстабылын модернизациялааһыҥҥа өрөспүүбүлүкэ эрдэттэн былааннаах үлэни ыыппытын түмүгэр федеральнай бюджеттан үтүмэн үбү ылары ситиспитэ. Онон эрдэттэн суоту-учуоту оҥорор, туруорсар хаһан даҕаны мэһэйдээбэт.

Депутат Любовь Ябловская сыыппаранан экономика олоххо киирэр түгэнигэр төһө үп-харчы кэмчилэниэн сөбүн, социальнай-экономическай көдьүүһэ хайдах буолуоҕун интэриэһиргээтэ. Гаврил Парахин Усуйаана улууһун киинигэр Депутатскайга куйаар ситимэ мөлтөхтүк үлэлиирин туһунан эттэ. Кини IT паарка ыытар үлэтэ-хамнаһа төһө көдьүүстээх буолуоҕун туоһуласта. Депутат Павел Ксенофонтов национальнай бырайыагы олоххо киллэриигэ федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан төһө үп көрүллэрин туһунан ыйыталаста. Алена Атласова кырыы сытар учаастактарга телемедицина сайдыытын боппуруоһа хайдах буолуоҕун туһунан интэриэһиргээтэ. Феодосия Габышева оптоволоконнай сибээс ситимин тардыыга муниципальнай-чааһынай бииргэ үлэлээһиҥҥэ, муниципалитеттарга үп-харчы көрүллүбэт уонна улуустарга олохтоох телевидение сайдыытын боппуруостарын таарыйда. Игорь Григорьев сыыппаранан телевидениеҕа холбонуу туһунан туоһуласта. Павел Петров сыыппаранан экономика сайыннарыыга сокуон базатынан хааччыйыы боппуруоһа улахан суолталааҕын, манна этиилэри бэлэмнииргэ экспертнэй сүбэ тэриллэрэ наадатын туһунан эттэ.

Людмила НОГОВИЦЫНА