Атын эрэгийиэннэргэ холобур буолуоҕа

Бүгүҥҥү күҥҥэ оҕо общественнай хамсааһына үүнэр көлүөнэни олоххо бэлэмнээх, дойдуга бэриниилээх уонна гражданин буола улаатарыгар иитиигэ сүүнэ кыахтаах, көдьүүстээх инструмент буолла. СӨ оҕо общественнай хамсааһына Россия уонна СНГ дойдуларын оҕо общественнай тэрилтэлэрин ортолоругар биир инники күөҥҥэ сылдьар түмсүү буолар.

«Төгүрүк остуолу» Ил Түмэн дьиэ кэргэн, оҕо аймах, ыччат дьыалаларыгар, физическэй култуураҕа уонна спорка сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Баишев салайан ыытта. Мунньах саҕаланыытыгар Юрий Баишев оҕо-аймах кыһалҕаларыгар болҕомто ууруллара кэлэр көлүөнэни иитиигэ сүҥкэн суолталааҕын бэлиэтээтэ. Сокуон барылын СӨ бырабыыталыстыбата бэлэмнээбит.

Санатар эбит буоллахха, 2015 сыл бүтүүтүгэр «Дьулуур» оҕо биир сомоҕо хамсааһына Саха сирин салалтатыгар оҕо общественнай түмсүүлэрин туһунан эрэгийиэннээҕи сокуону бэлэмниир уонна ылынар туһунан этии киллэрбитэ. Билиҥҥитэ маннык сокуон Россия хайа да эрэгийиэнигэр ылылла илигин бэлиэтиир наада. Ол аата, сокуон барыла өйөнөн, олоххо киирдэҕинэ, дойду үрдүнэн оҕо общественнай хамсааһынын туһунан бастакы сокуон буолуоҕа. Быйыл ыам ыйыгар СӨ бырабыыталыстыбатын уурааҕынан, Саха сирин вице-премьера Александр Соловьев бэрэссэдээтэллээх «СӨ оҕо общественнай хамсааһынын туһунан» сокуон барылын оҥорор оробуочай бөлөх тэриллибитэ. Билигин туһааннаах сокуон барылын дьүүллэһии өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн күүскэ бара турар. Киэҥ дьүүллэһии балаҕан ыйын 9-10 күннэригэр Дьокуускай куоракка буолбут Бүтүн өрөспүүбүлүкэтээҕи ыччат общественнай холбоһуктарын III сийиэһин «Патриотическое воспитание молодежи» сиэксийэтигэр тахсыбыта. Онно киирбит этиилэр, санаалар сокуон барылын оҥорорго учуоттаммыттар.

СӨ Ил Дарханын өйөбүлүнэн үлэлиир «Дьулуур» оҕо биир сомоҕо хамсааһына өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн оҕо бэйэтин кыаҕын, талаанын көрдөрөн, арыйан, сайыннаран лидер быһыытынан иитиллэн тахсарыгар көдьүүстээх үлэни ыытар. 78 476 оҕону хабар улахан түмсүү салайааччытынан Россиятааҕы оскуола оҕолорун хамсааһынын Саха сиринээҕи салаатын бэрэссэдээтэлэ эдэр, эрчимнээх Геннадий Охлопков үлэлии-хамсыы сылдьар.

Түмсүү олохтоммут историятын кылгастык билиһиннэрэр эбит буоллахха, 1992 сыллаахха ахсынньы 5 күнүгэр Саха сиригэр оҕолор общественнай холбоһуктарын сойууһа тэриллибитэ. Түмсүү билиҥҥи бэрэссэдээтэлэ Геннадий Охлопков сойууска маҥнай утаа специалист быһыытынан үлэтин саҕалаабыта, онтон 2012 сыллаахха бэрэссэдээтэлинэн талыллыбыта. Ол сыл дойду президенэ В.В.Путин «Национальная стратегия действий в интересах детей» диэн докумуоҥҥа илии баттыыр. Бу стратегия уопсайа алта хайысхалаах, алтыс хайысхаҕа оҕо кыһалҕатын, интэриэһин хабар боппуруостарга оҕо бэйэтэ кыттар оруоллаах буолуохтаах диэн этиллэр. Бу мантан өйү-санааны түмэн, СӨ оҕолорун общественнай холбоһуктарын сойууһа өрөспүүбүлүкэҕэ өйдөтөр-сырдатар үлэни ыытан, саҥа сонун хамсааһыны тэрийиэхтээхпит диэн этиини киллэрбит.

2013 сыллаахха тохсунньу ый саҥатыгар Өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Егор Афанасьевич Борисов иитии-үөрэтии тиһигин сайыннарар, ситэрэн-хоторон биэрэр сыалтан бытанан, ойдон олорор оҕо түмсүүлэрин биир сомоҕо хамсааһыҥҥа холбууру сөптөөҕүнэн ааҕан, бэйэтин анал этиитигэр «инники көлүөнэни иитиигэ, кэлэр солбугу бэлэмнээһиҥҥэ оҕо тэрилтэтэ улахан оруоллаах» диэн эппитэ. Онон, оҕо тэрилтэлэрин түмэн, иитии систиэмэтин өссө көдьүүстээхтик ыытар санааттан, 2013 сыллаахха от ыйын 6 күнүгэр «Дьулуур» оҕо биир сомоҕо хамсааһына тэриллибитэ. Ити кэмтэн ыла оҕо хамсааһынын саҥалыы тыыннаан тэрийии саҕаламмыта. Оҕо общественнай түмсүүтүн суолтата үрдүүрүгэр анаан Ил Дархан Е.А.Борисов ыйааҕынан, ахсынньы 5 күнүн Оҕо хамсааһынын күнэ диэн анал бэлиэ күн олохтоммута. Түмсүү эһиил 25 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиэҕэ.

«СӨ оҕо общественнай хамсааһынын туһунан» өрөспүүбүлүкэ сокуонун барылын СӨ ыччат дьыалаларыгар уонна дьиэ кэргэн политикатыгар миниистирэ Афанасий Владимиров сиһилии билиһиннэрдэ. Туһааннаах сокуон барыла күүһүгэр киирэн, социальнай суолталаах үлэҕэ-хамнаска сыһыарыы нөҥүө оҕо лиичинэһин бары өттүнэн сайыннарыыга сөптөөх усулуобуйалары тэрийиэхтээх, оҕо общественнай түмсүүлэрин уонна кинилэр салайааччыларын статустарын, оҕо общественнай хамсааһынын сүрүн бириинсиптэрин, сыалын-соругун уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр сайдар механизмнарын быһаарыахтаах. Сокуон барыла 18 ыстатыйаттан турар. Ол иһигэр ситэриилээх былаас, олохтоох салайыныы уорганнарын, гражданскай уопсастыба институттарын боломуочуйалара толору ыйыллыбыттар. Сокуон барылыгар ураты болҕомто оҕо общественнай хамсааһынын салайар специалистары бэлэмнээһиҥҥэ ууруллар.

Миниистир дакылаатыгар иһитиннэрбитинэн, бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 759 оҕо общественнай холбоһуга барыта 78 476 оҕону хабан үлэлиир. Ити Саха сирин 8-18 саастаах нэһилиэнньэтин 58,6%. Аҥардас Дьокуускай куорат үрдүнэн «Юный горожанин» түмсүүгэ 12 589 оҕо киирбит. Оҕо общественнай түмсүүлэрэ судаарыстыбаттан үбүлэммэттэр, үлэлэрэ даҕаны общественнай эрэ саҕалааһын буолар. Арай оҕо общественнай холбоһуктарын өйүүр субсидия көрүллэр, ол эрээри ити субсидия кээмэйэ сыл аайы кыччаан иһэр эбит: 2014 сыллаахха – 9 мөл. 980, 5 тыһ. солк., 2015 сыллаахха – 7 мөл 380 тыһ. солк., 2016-2017 сс. – 5 мөл. солк. көрүллүбүт. Миниистир Афанасий Владимиров сокуон барылын өйүүргэ ыҥырда.

«Дьулуур» оҕо биир сомоҕо хамсааһынын салайааччыта Геннадий Охлопков түмсүү үлэтин-хамнаһын билиһиннэрэригэр кэнчээри ыччаты иитиигэ күннэтэ кыһаллар оҕо түмсүүтүн салайааччылара, тэрийээччи-педагогтар уруккуну умнубакка, пионерия үтүө үгэһигэр тирэҕирэн, айымньылаахтык үлэлииллэрин, оҕо общественнай хамсааһынын саҥа таһымҥа таһаарарга дьулуһалларын бэлиэтээтэ. Кинилэр сүрэхтэрин баҕатынан эрэ кэриэтэ үлэлииллэр. Субсидиялар уонна граннар биир чопчу бырайыагы өйүүргэ, олоххо киллэрэргэ бэриллэллэр. Сыл аайы биир бырайыагы олоххо киллэриигэ үп көрүллэрэ биһирэммэт. Бырайыактары (бырагыраамалары), оҕо түмсүүлэрин тэрээһиннэрин олоххо киллэрии финансовай сылынан хааччахтаммат өр кэмнээх үбүлээһини ирдиир. Итиэннэ Геннадий Охлопков сүрүн кыһалҕа быһыытынан оҕо хамсааһынын эйгэтигэр үлэлиир каадырдар сотору-сотору уларыйа туралларын уонна кинилэр социальнай харысхала суохтарын ыйда. Геннадий Охлопков 2018-2022 сс. судаарыстыбаннай бырагырааманы ылынарга оҕо түмсүүлэрин өйүүр хос бырагырааманы бэлэмнииргэ этии киллэрдэ.

Салгыы «төгүрүк остуол» кыттыылаахтара сокуон барылын тула бэйэлэрин санааларын үллэһиннилэр, дакылаатчыттарга чопчулуур ыйытыылары биэрдилэр. Тыл эппит дьон бука бары туһааннаах сокуон барыла олоххо киирэрин туох да саарбахтааһына суох өйүүллэрин биллэрдилэр, көннөрүүлэри, бэлиэтээһиннэри эттилэр.

Ил Түмэн Хонтуруоллуур кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Уаров ааҕарынан, сокуон барылын ылыныы өрөспүүбүлүкэҕэ улахан сонун буолуоҕа, кэрэхсэбиллээх уларыйыылары аҕалыаҕа.    Кини оҕо общественнай хамсааһынын материальнай-техническэй базатын тэрийии, сөптөөх үбүлээһин баар буолуохтааҕын эттэ. Александр Сергеевич үбүлээһин источниктарыгар спонсордары, меценаттары кыттыһыннарар наадалааҕын ыйда.

Ил Түмэн наукаҕа, үөрэхтээһиҥҥэ, култуураҕа, сонуннары киэҥник тарҕатар средстволарга, общественнай тэрилтэлэргэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Антонина Григорьева Россия атын эрэгийиэннэригэр маннык сокуон барыла суоҕун бэлиэтээтэ. Онон, кини «СӨ оҕо общественнай хамсааһынын туһунан» эрэгийиэннээҕи сокуон олоххо киирэн, дойду атын эрэгийиэннэригэр бастыҥ холобур буолуоҕар эрэнэр. Ол инниттэн туһааннаах сокуон барылыгар улахан болҕомтону ууран ситэрэр наада. Норуот депутата терминнэргэ көннөрүүлэри хайаан да оҥорорго ыйда уонна эбии үбүлээһин чааһыгар чопчулуур ыйытыылары биэрдэ. Онуоха түмсүү бэрэссэдээтэлэ Геннадий Охлопков оҕо хамсааһынын өйөөһүҥҥэ «Үүнэр көлүөнэ пуондата» 2 мөл 800 тыһ. солк. көрбүтүн, Мэҥэ-Хаҥалас уонна Горнай улуустарыгар оҕо общественнай хамсааһына сайдыытын Гранынан өйүүр кэрэхсэбиллээх холобурдар баалларын иһитиннэрдэ.

Сокуон барылыгар көннөрүүлэри, дьоһуннаах ыйыылары өрөспүүбүлүкэ народнай депутаттара Петр Аммосов, Александр Сусоев, СӨ Оҕо быраабын боломуочунайа Анна Соловьева, СӨ гражданскай уопсастыба институттарын сайдыытыгар миниистирэ Сардаана Гурьева уо.д.а. киллэрдилэр.

Дьүүллэһии түмүгүнэн «төгүрүк остуол» кыттыылаахтара мунньах резолюциятын ылыннылар. Билиҥҥитэ сокуон барыла ситэриллэн-хоторуллан биэрэрэ наада. Онтон ахсынньы ыйга СӨ бырабыыталыстыбатын, 2017 сыл бастакы кыбаарталыгар Ил Түмэн көрүүтүгэр киириэҕэ. Туһааннаах сокуон барылыгар эбии киирбит санаалар, этиилэр учуоттаныллан, уопсай түмүк оҥоһуллан, «СӨ оҕо общественнай хамсааһынын туһунан» толору сиппит-хоппут сокуон олоххо киириэҕэ диэн эрэнэбит.