Айылҕабыт сокуонунан харыстаныаҕа

Черскэй депутаттара салгыы үлэлиэхтэрэ

Норуот депутаттара «Черскэй бөһүөлэгэ» муниципальнай тэриллии депутаттарын Сэбиэ­тин ыһар туһунан» Ил Дархан киллэрбит сокуонун барылын ылымматылар.

Бу боппуруоска дакылааты СӨ бырабыыталыстыбатын бэ­рэс­сэдээтэлин солбуйааччы Михаил Гуляев оҥордо. Кини Черскэй бөһүөлэгин депутаттарын Сэбиэтин мунньаҕа үс ый устата ыытыллыбатаҕынан сибээстээн тустаах сокуон барыла Ил Түмэҥҥэ киллэриллибитин эт­тэ. 2016 сыл олунньу 1 күнүттэн ыам ыйын 7 күнүгэр диэри Черскэй муниципальнай тэриллиитин бэрэстэбиитэллээх уоргана туох да үлэни ыып­патаҕа «РФ олохтоох салайыныыны тэрийии уоп­сай бириинсиптэрин туһу­нан» 131 нүөмэрдээх сокуону кэһии уонна гражданнар конституционнай бырааптарын күөмчүлээһин буолар. Парламентарийдар дакылаатчыкка үгүс ыйытыылары биэрдилэр. Норуот депутата Гульсум Бейсембаева этэринэн, Черскэй бэрэстэбиитэллээх уонна ситэриилээх уорганнарын икки ардыларыгар хардарыта дьайсыы тахсыбатаҕыттан итинник балаһыанньа үөскээбит. Норуот депутата Владимир Членов ыйытыытыгар араас таһымнаах былаас уорганнара хардарыта үлэлээһиннэрин боппуруоһун таарыйда.

Парламент олохтоох бэйэни салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Василий Местников Ил Түмэҥҥэ Черскэй саҥа талыллыбыт баһылыга Алексей Марковтан, Аллараа Халыма улууһун оройуоннааҕы Сэбиэтиттэн, улуус баһылыгыттан уонна уопсастыбаннаһыттан Сэбиэти ыспат туһунан хадатаайыстыбалар киирбиттэрин иһитиннэрдэ. Итиэннэ Василий Местников 2016  сыл сэтинньи 22 күнүгэр Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин Александр Жирков дьаһалынан вице-спикер Виктор Губарев салайааччылаах 13 киһиттэн турар оробуочай бөлөх тэрил­либитин санатта.

Ахсынньы 1 күнүгэр Ил Түмэн депутаттара Аллараа Халыма улууһун баһылыгын Иван Суздалов дакылаатын истибиттэрэ. Онно кини бө­һүөлэк депутаттара уонна урукку баһылыга уопсай тылы булан бииргэ үлэлээбэтэхтэрин эппитэ. «Черскэйгэ саҥа ба­һылык талыллыбытын кэннэ Сэбиэт үлэтэ көннө, номнуо 18 мунньаҕы ыыттылар. Билигин бөһүөлэк бюджетын ылыныыга үлэлии сылдьаллар», – диэн быһаарбыта Иван Суздалов уонна Сэбиэти хаалларар туһунан санаатын эппитэ. Ити күн парламентарийдар СӨ Ил Дарханын сокуону көҕүлээ­һинин ылыммат туһугар куоластаабыттара.

Вице-спикер Ольга Балаб­кина маннык ис хоһоонноох боппуруос Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар хаһыс да төгүлүн көрүл­лэрин уонна оробуочай бөлөхтөр муниципальнай тэрил­лиилэр баһылыктарын өттүттэн сокуону кэһиини булалларын бэлиэтээтэ.

Парламентарийдар бу боп­пуруоска бэйэлэрин санааларын иһитиннэрдилэр. Ол курдук, оробуочай бөлөҕү салайбыт Виктор Губарев Черскэй бөһүө­лэгин бэрэстэбиитэллээх уоргана үлэлиир кыахтааҕын уонна муниципалитет иннигэр турар соруктары быһаарар сыаллааҕын бэлиэтээтэ. Билигин Сэбиэт бөһүөлэк дьаһалтатын уонна күһүн талыллыбыт баһылыгы кытта ыкса сибээстээхтик олохтоох боппуруостары быһаарыыга үлэлии сылдьарын иһитиннэрдэ.  Вице-спикер этиитин норуот депутата Владимир Членов өйүүрүн биллэрэн, Черскэй депутаттара алҕастарын көннө­рүнэллэригэр кыах биэрэр туһунан этии киллэрдэ.

Парламентарийдар үгүс дьүүллэһии кэнниттэн, баар чахчыларга уонна докумуоннарга олоҕуран,  тустаах сокуон бары­лын ылыммат туһугар куоластаа­тылар.

Арыгыны утары – эбии 11 сокуон

Бу мунньах көрүүтүгэр арыгыны бы­тархай атыылыыры толору бобор туһунан сокуон барылын көҕүлээбит 11 нэһилиэктэн биирдэстэрэ — Булуҥ  улууһун Быковскай нэһилиэгэ. Нэһилиэк баһылыга Наталья Селляхова дакылаатыгар нэһилиэккэ арыгыны атыылыыр маҕаһыын суоҕун, ол эрээри икки кис­тээн атыылыыр сир баарын иһи­тиннэрдэ.

Ил Түмэн судаарыстыбаннай тутууга уонна сокуону оҥорууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэл Алексей Еремеев ити боппу­руоска сыһыаннаан Пенза уоба­лаһын Думата көҕүлээбит федеральнай сокуон барылыгар болҕомтону туһаайда. Ол курдук,  Пенза Думатыттан РФ буруйу оҥоруу туһунан ад­министративнай Кодексатыгар уларытыылары киллэрэр сокуону көҕүлээһини өйүүр туһунан Ил Түмэн тустаах кэмитиэтигэр су­рук ыытан көрдөспүттэр. «Ити көҕүлээһиҥҥэ сокуоннайа суох арыгыны атыылааһын иһин улахан ыстараабы киллэрии туһунан этиллэр. Бүгүҥҥү күҥҥэ кистээн атыылыыр атыыһыттар саамай улааппыта 2 тыһ. солк. ыстараабы төлүүллэр», — диэтэ. Дьүүллэһии түмүгэр спикер Александр Жирков Пенза Ду­матын сокуону көҕүлээһинин хайаан да өйүүр, ону ааһан Ил Түмэн аатыттан РФ Хотугулуу-Арҕааҥҥы уонна Уһук Илин федеральнай уокуруктарыгар, парламент бииргэ үлэлэһэр туһунан сөбүлэһии түһэрсибит атын регионнарыгар эмиэ туһаа­йан этиини ыытар наадатын бэлиэтээтэ.

Норуот депутаттара Саха си­рин 13 нэһилиэнньэлээх пуунугар итирдэр утаҕы биирдиилээн атыылыыры толору бобор туһу­нан сокуон барылларын бүтэһиктээх ааҕыыга ылыннылар. Ити курдук, аһыы утахтары атыы­лыыртан аккаастанар нэһи­лиэктэр кэккэлэрэ хаҥаан иһэр. 100-тэн тахса нэ­ґилиэн­ньэллээх пуун арыгыттан аккаастанна.

Учууталлар дьиэҕэ ороскуоттарын толуйуу

Бырабыыталыстыбата кил­лэрбит «Тыа сирин нэһи­лиэн­ньэлээх пууннарыгар, оро­буочай бөһүөлэктэргэ (куораттыы тииптээх бөһүөлэктэргэ) олорор уонна үлэлиир педагогическай үлэһиттэргэ олорор дьиэлэрин, ититии уонна уотунан хааччыйыы иһин ороскуоттарын толуйууга судаарыстыба сорох боломуо­чуйаларын муници­пальнай оройуоннар уонна куорат уокурук­тарын олох­тоох салайыныы уорган­нарыгар биэ­рэр туһунан» сокуон барыла бүтэһиктээх ааҕыыны ааста.

Манна дакылааты СӨ үөрэххэ уонна наука±а миниистирэ Влади­мир Егоров оҥордо.  «РФ үөрэх туһунан» федеральнай сокуон 47 ыстатыйатын 8 пуу­нугар сөп түбэһиннэрэн, тыа сирин нэһилиэнньэлээх пуун­нарыгар, оробуочай бөһүө­лэктэргэ (куораттыы тииптээх бөһүөлэктэргэ) олорор, үлэлиир педагогическай үлэһиттэр олорор дьиэлэрин, ититии уонна уотунан хааччыйыы иһин ороскуоттарын толуйууну ылар бырааптаахтар. Ороскуоттары толу­йуу кээмэйэ, усулуобуйалара уонна бэрээдэгэ РФ субъектарын сокуоннарынан олохтоноллор уонна кинилэр бюджеттарын суотугар хааччыллар.

СӨ бырабыыталыстыбатын 2015 с. сэтинньи 23 к. 459 №-дээх уурааҕынан ити толуйууну биэрии бэрээдэгэ ылыллыбыта. Социальнай өйөбүл быһыытынан олорор дьиэ, ититии уонна уотунан хааччыйыы иһин 1100 солк. толуйуллар.

Тустаах сокуон барыла орос­куоттары толуйууга судаарыстыба со­рох боломуочуйаларын муници­пальнай оройуоннар уонна куорат уокуруктарын олохтоох салайыныы уорганнарыгар биэрэр сыалтан оҥоһуллубут. Толуйуу үбэ-харчыта сыллата СӨ бюджетыгар көрүллэн муниципальнай оройуоннар уонна куорат уокуруктарын бюд­жеттарыгар субвенция көрүҥүнэн ыытыллар. Ити орос­куоттарга үбүлээһин «2012 – 2019 сс. СӨ үөрэх сайдыыта» СӨ судаарыстыбаннай быра­гырааматынан көрүллэр.  Сокуон барыла уопсайа 11 ыстатыйаттан турар.

Норуот депутаттара Юрий Николаев, Антонина Григо­рьева, Алексей Еремеев чопчулуур ыйытыылары биэр­дилэр. Алексей Еремеев Нам улууһун учууталларыттан хам­настара кыччаабытын туһунан суруктар киирбиттэрин иһитин­нэрдэ. Онуоха миниистир учуу­таллар орто хамнастара 2016 с. тох­сунньу-балаҕан ыйдарыгар, кырдьык, намтаабытын уонна хамнас 94,56% тэҥнэспитин эттэ. Россия президенин ыам ыйынааҕы ыйаахтарын сорук­тарыгар сөп түбэһиннэрэн, хамнас сыл бүтүүтүгэр толору кээ­мэйинэн хааччыллыахтаах.

СӨ Экологическай доктрината бигэргэннэ

Пленарнай мунньах биир сү­рүн боппуруоһунан Саха сирин Экологическай доктринатын бигэргэтии буолла. Парламеҥҥа Саха сирин Экологическай доктринатын барылыгар үлэ саҕаламмыта ыраатта. Биллэрин курдук, 2012 сылга РФ Президенэ 2030 сылга диэри Россия Федерациятын экологическай сайдыытыгар судаарыстыба поли­тикатын Төрүттэрин бигэр­гэппитэ. Саха сирин Эколо­гическай доктринатын барыла ити докумуоннарга эбиинэн буолар.

Тустаах доктрина барыла Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин Алек­сандр Жирков көҕүлээһининэн Владимир Путин РФ Экология сылын тэрийэр туһунан ыйаа­ҕын олоххо киллэрэр сыал­тан оҥоһулунна. Саха си­рин парламентарийдара өрөспүү­бүлүкэ айылҕата ураты харыс­тааһыны эрэйэрин өйдөөн, ман­нык быһаарыныыга кэллилэр диэн бэлиэтиэххэ наада.

Санатар эбит буол­лахха, парламент сир сыһыаннаһыы­ларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Про­копьев салайар Ил Түмэн оробуочай бөлөҕө  аан бастаан Арктикатааҕы Экологическай доктрина барылын бэлэмнээбитэ. Докумуон бэлэмнэммитин кэннэ Александр Жирков доктринаны өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар бүтүннүүтүгэр тэнитэр быһаа­рыыны ылбыта уонна Ил Түмэн Виктор Федоров бэ­рэс­сэдээтэллээх эконо­ми­ческай уонна промышленнай политикаҕа, урбаан уонна туризм, инфраструктура сай­дыы­тыгар сис кэмитиэтигэр докумуону бэлэмнииргэ сору­дахтаабыта.  Доктрина барылын бэлэмнээһиҥҥэ сокуону оҥо­рооч­чулартан, бөдөҥ учуо­най­дартан, экологтартан, тус­таах министиэристибэлэр уон­на биэдэмистибэлэр бэрэстэ­биитэллэриттэн турар анал оро­буочай бөлөх үлэлээтэ. Мунньахха Виктор Федоров Са­ха сирин Экологическай доктри­натын барыла Владимир Про­копьев оробуочай бөлөҕө эр­дэ бэлэмнээбит докумуонугар тирэҕирэрин бэлиэтээтэ.

Өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар «Уһук Илин уонна Байкал регионун 2025 сылга диэри социальнай-экономическай сайдыылара» уонна «РФ Арктикатааҕы зоната 2020 сылга диэри социальнай-экономическай сайдыыта» бөдөҥ судаарыстыбаннай федеральнай бырагыраамалар үлэлииллэр. Өрөспүүбүлүкэ сирин-уотун бырамыысыланнас туһа­ныыта күүһүрэн иһэр, өрөс­пүү­бүлүкэҕэ саҥа инвестор­дар кэлэллэр, бөдөҥ бырайыактар олоххо киирэллэр. Ол эрээри билиҥҥи нуормалар биһиги айылҕабыт уратыларын толору учуоттаабаттар. Доктрина бала­һыан­ньаларын олоххо киллэ­рии түмүгэр айылҕаны туһа­нар тэрилтэлэр Саха сирин айылҕатын-климатын зоналарын тус-туһунан уратыларын учуот­туур эбээһинэстэнэллэрэ саба­ҕаланар.

Норуот депутаттара доктрина айылҕаҕа куттал суох буолуутун хааччыйыыга, тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа сүрүн докумуон буолуоҕар бигэ эрэллээхтэр.

Ил Түмэн сир сыһыаннаһыы­ла­рыгар, айылҕа ресурсаларыгар уон­на экологияҕа сис кэми­тиэ­тин бэрэссэдээтэ­лэ Владимир Прокопьев: «Өрөс­пүү­бүлүкэ инники өттү­гэр бырамыысыланнаһы кыт­та дьылҕатын сибээстиир. Ол түгэнигэр хайдах гынан айыл­ҕабытын көмүскээн хаалларабытый диэн сыаллаах-соруктаах бу доктрина оҥоһу­лунна.  Бырамыысыланнас күүскэ үлэлээн  бардаҕына айыл­ҕаҕа алдьатыы тахсыа суох­таах. Ол наадатыттан феде­ральнай да, өрөспүүбүлүкэ да сокуоннарыгар уларытыылары киллэрэн, ирдэбили күүһүрдэн үлэни ыытыахтаахпыт. Биллэрин курдук, ирбэт тоҥҥо аан дойдуга буола турар сылыйыы  уонна бырамыысыланнас улаханнык дьайаллар. Билигин Россия биир улахан кыһалҕата бөҕү-саҕы, тобохтору кытта сибээстээх. Итини хонтуруоллуур сокуон тахсыбыта эрээри, үчүгэйдик үлэ­лии илик. Онно элбэх үп, анал оборудование, бөх то­ҕор сир бэрээдэктэниитэ уо.д.а. наада. Уопсайынан, ити кыһал­ҕаны быһаарыыга үгүс үлэ эрэ­йиллэр. Аныгы технологиялар айылҕаны алдьаппат, харыстыыр буо­луохтаахтар», — диэн быһаарда. Ити курдук, Владимир Прокопьев доктринаны өрөспүүбүлүкэ инники сайдыытыгар улаханнык туһа­лыах­таах докумуон быһыы­тынан сыаналаата.

Парламент итиниэхэ туґааннаах уурааҕа ылыл­лы­быт түгэниттэн күүһүгэр киирдэ.