25 мая 2018 в 10:16

Баар чахчыларга тирэҕирэн

Ил Түмэҥҥэ Улуу Кыайыы күнүн иннинэ Судаарыстыбаннай Мунньах (Ил Түмэн) бэтэрээннэрин кытары көрсүһүүгэ РСФСР Үрдүкү Сэбиэтин 12-с ыҥырыытын депутата, РФ Госдуматын 2-с ыҥырыытын депутата, Ил Түмэн хас да ыҥырыыларын депутата Зоя Корнилова бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэн үлэтин туһунан санаатын этэригэр, дойду үрдүнэн дьоҕус эмп тэрилтэлэрин үлэтин тохтотуу бара турдаҕына, өрөспүүбүлүкэ V ыҥырыылаах Ил Түмэн депутаттара парламена туруорсан, Саха сиригэр ыраах сытар нэһилиэктэргэ балыыһалары оннунан хааллартарбытын туһунан эппитэ. Кырдьык, бу олус дьаныардаахтык ылсан үлэлээһин түмүгэр ситиһиллибит суол. Дьиҥэ, социальнай хайысхаҕа сокуон сүнньүнэн оҥоһуллубут үлэ баһаам. Ол туһунан ырытан көрүөххэ.

Дьоҕус балыыһалары туруорсуу

Арассыыйаҕа “РФ нэһилиэнньэтин доруобуйатын харыстабылын төрүттэрин туһунан” Федеральнай сокуон олоххо киириэҕиттэн, ыраах сытар нэһилиэктэргэ балыыһаларбытын сүтэрбэт туһугар үлэ ыытыллыбыта. Ол, өссө, Ил Түмэн 4-с ыҥырыытын саҕана этэ. Саҥа сокуонунан, учаастактааҕы балыыһаларга сытан эрэ эмтэнээһин тохтотуллан, ыалдьыбыт киһи күнүскү эрэ өттүгэр кэлэн эмтэниэхтээх. Бу сокуону кытары биир бастакынан Саха сирэ сөбүлэспэтэҕэ. Тоҕо диэтэххэ, Арассыыйа киин регионнарыгар бу сокуон сөп түбэһэр эбит буоллаҕына, Уһук Илиҥҥи курдук киэн сиринэн тайаан сытар нэһилиэнньэлээх пууннардаах, куһаҕан суоллаах-иистээх сиргэр букатын барсыбат. Арассыыйа бары субъектарын биир халыыпка киллэрэн туран бу сокуон оҥоһуллубута биллибитэ. Саха өрөспүүбүлүкэтин парламена сокуон биһиги региоммутугар барсыбатын дакаастаан, учаастактааҕы балыыһаларга сытан эрэ эмтэнэр салаа күн бүгүҥҥэ диэри үлэлиир. Маныаха регион бүддьүөтүттэн эбии үбүлээһин көрүллүбүтэ.

Саха сирин парламена РФ сокуонугар киллэрбит уларытыытын үгүс регионнар депутаттара өйөөбүттэрэ. Бу көннөрүүлэр олоххо киирбиттэрин түмүгэр ыраах сытар нэһилиэктэргэ ыалдьыбыт киһиэхэ түүннэри-күнүстэри түргэнник сөптөөх көмө оҥоһулларыгар кыах баар буолбута. Маны сэргэ Саха сирэ олохтоох ахсаанынан көрөн босхо эмтээһини мэктиэлиир судаарыстыбаннай бырагыраама киллэрэргэ этии киллэрбитэ. Ол эрээри, РФ доруобуйаҕа харыстабыла Ил Түмэн бэлэмнээбит сокуон барылын сөптөөҕүнэн сыаналаабатаҕа. Ол да буоллар, онтон чаҕыйбакка, бэһис ыҥырыы тустаах депутаттара сокуон барылын дьаныардаахтык туруорсубуттар. Үрдүк таһымҥа киэҥ ыҥырыылаах мунньахтарга, парламентскай истиилэргэ, ырытыһар былаһааккаларга … Бу тэрээһиннэргэ Саха сирин парламенын позицията биир этэ – саҥа сокуонунан нэһилиэнньэ улахан аҥара кэмигэр оҥоһуллуохтаах эмп өҥөтүттэн матар туруктаах, регионнарга баар кыһалҕаттан тирэнэн сокуоҥҥа уларытыы киллэрэллэригэр кыах бэриллиэхтээх. Уһун унньуктаах утарылаһыы кэнниттэн Уһук Илиҥҥи субъектар олохтоохторугар бары өттүнэн туһалаах сокуон барыла ылыллыбыта! 2017 сыл ахсынньытыгар Госдума “РФ нэһилиэнньэтин доруобуйатын харыстабылын төрүттэрин туһунан” Федеральнай сокуоҥҥа көннөрүүлэри киллэрбитэ. Мантан ыла ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга балыыһалары сабар бобуллубута. Арай, олохтоохтор бэйэлэрэ сабарга сөбүлэҥнэрин биэрдэхтэринэ эрэ…

Онон, туох да эбиитэ-көҕүрэтиитэ суох этиэхпитин сөп – Саха Өрөспүүбүлүкэтин V ыҥырыылаах Ил Түмэн депутаттарын дьаныардаах үлэтинэн дойду үрдүнэн дьоҕус балыыһалар күн бүгүҥҥэ диэри үлэлии тураллар.

Эминэн хааччыйыыга болҕомто

Эминэн-томунан босхо хааччыйыы – бу уустук боппуруос буолбута ыраатта. Уустук боппуруоһун таһынан, тустаах дьоҥҥо эминэн хааччыйыы салгын кэриэтэ наадалаах суол. Ол курдук сэдэх уонна ыарахан диагнозтаах дьону босхо эминэн хааччыйыыны Саха сирин парламена туруорсубута. Маннык диагноз препараттара олус сыаналаахтара биллэр. Оттон федеральнай бүддьүөттэн анал бырагыраамаҕа киирбит эрэ ыарыылары эмтиир препараттар үбүлэнэллэр. Атын сэдэх ыарыылаахтары эминэн хаачччыйыы субъектарга бэйэлэригэр сүктэриллибит. Дьиҥэ,элбэх регион бу боломуочуйаны РФ таһымыгар биэрэр туһунан туруорсубуттара ыраатта. Саха сирэ эмиэ туруорсубута. Маннык ыарыылаахтар сылын ахсын элбииллэр, ол түмүгэр субъектар бүддьүөттэригэр ноҕорууска улаатар. Онон саха сирин парламентарийдара сорох сэдэх ыарыы көрүҥүн “7 улахан ороскуоттаах нозология” федеральнай бырагырааматыгар киллэрэр туһунан этиилээх тахсыбыттара. Госдума, Федерация сэбиэтин, РФ доруобуйаҕа харыстабылын дьүүллэһэр былаһааккаларыгар Ил Түмэн депутаттара ол туһунан элбэхтэ этиммиттэрэ.Бу боппуруоһу Госдумаҕа СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Корякин үгүстүк туруорсубута. Тиһэҕэр өссө биир туһалаах хамсааһын тахсыбыта.Федерация Сэбиэтигэр сэдэх ыарыылаахтары эминэн хааччыйыы мэхэниисимигэр көннөрүү киллэрэр туһунан быһаарыы ылыммыттара. Маны таһынан бырабыыталыстыбаҕа “7 улахан ороскуоттаах нозология” бырагырааматынан эмтэниигэ химиянан эмтэнии иккис көлүөнэ эмин киллэрэр туһунан этии киллэрбиттэрэ.

Санитарнай авиация – тыын боппуруос

Сойуус саҕана санавиацияны көтүтүү чэпчэкитик быһаарыллар эбит буоллаҕына, биһиги кэммитигэр бу улахан кыһалҕанан буолар. Биллэрин курдук, санавиация биир саамай ороскуоттаах медицинскэй көмө көрүҥүнэн буолар. Бу ороскуот соторутааҕыта диэри регионнар бүддьүөттэригэр сүктэриллэр этэ. СӨ бырабыытыластыбата, Ил Түмэн, Саха өрөспүүбүлүкэтин доруобуйаҕа харыстабылын министиэристибэтэ бииргэ үлэлэһэннэр, билигин өрөспүүбүлүкэ санитарнай авиациятын сулууспата ыраах сытар нэһилиэнньэҕэ суһал медицинскэй көмө оҥорор федеральнай пилотнай бырайыакка киирэн, ороскуот улахан өттө федеральнай бүддьүөккэ сүктэрилиннэ.

Өссө ханнык сокуоннар олоххо киириэхтэрин сөбүй?

Саха сирэ биир саамай уустук суоллаах-иистээх регионунан буолар. Олоххо-дьаһахха наадалаах сүрүн табаардары, бородуукталары кыһын оройугар эбэтэр сайын өрүһүнэн тиэйэллэр. Хотугу улуустарга судаарыстыбаннай мэктиэлээх табаардар, бородуукталар быыстарыгар эмп-томп киирсибэт. Ол иһин, ыраах сытар улуустарга эмп сыаната үрдээн тиийэр, ону кытта олус аҕыйах көрүҥэ. Ил Түмэн 5-с ыҥырыыта бу кыһалҕаны быһаарарга туруммута. Хотугу улуустарга судаарыстыбаннай мэктиэлээх табаардары тиэйии туһунан сокуоҥҥа уларытыы киллэрэр наадалааҕын парламентарийдар баар кыһалҕалары холобурга аҕалан туран дакаастаабыттара. Былырыын күһүн Москваҕа ыытыллыбыт Саха сирин күннэригэр Федерация Сэбиэтин киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар вице-спикер Ольга Балабкина, кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Александр Корякин кыттыбыттара уонна Ил Түмэн позициятын Уһук хотугу оройуоннарга тиэйиллэр олоххо-дьаһахха наадалаах табаардарга эми-тому киллэрэр туһунан эппиттэрэ. Ол мунньах кэнниттэн сенатордар өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай мунньаҕар “РФ олохтоох салайыныыны тэрийии уопсай бириинсиптэрин туһунан” сокуоҥҥа көннөрүү киллэрэр туһунан федеральнай сокуон барылын бэлэмнииргэ сорудахтаабыттар. Соторутааҕыта сокуон барыла бэлэмнэнэн Госдумаҕа киллэриллибит.

Кэлиҥҥи биэс сыл иһигэр Саха сирин парламена социальнай эйгэҕэ кэккэ сокуоннары ылынна. Ол сокуоннартан биирдэстэринэн “Сорох категория гражданнарыгар коммунальнай өҥөлөрү төлөөһүн социальнай өйөбүллэрин миэрэлэрин туһунан” өрөспүүбүлүкэтээҕи сокуон барыла буолбута. Бу категорияҕа аҕа дойду сэриитин, тыыл уонна үлэ бэтэрээннэрэ, политика репрессиятын сиэртибэлэрэ, Чурапчы көһөрүүтүн кыттыылаахтара, персональнай пенсионердар, сэрии огдооболоро, мөлтөхтүк көрөллөрүнэн инбэлииттэр, Туой-Хайа көһөрүүтүн кыттыылаахтара киирсэллэр. Саҥа сылтан саҕалаан кинилэр коммунальнай төлөбүрдэрэ ыйын аайы ылар харчыларыттан (ЕДВ) үрдүк буоллаҕына, компенсация ылар кыахтаналлар.

Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис кэмитиэтэ Ил түмэн 5-с ыҥырыытыгар уопсайа 57 өрөспүүбүлүкэ сокуонун бэлэмнээн киллэрбит. Онтон суолталаахтарынан “СӨ атыылаһар корзинатын туһунан”, СӨ социальнай өҥөлөрүнэн хааччыйыы туһунан”, “1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитин кэмигэр төрөппүтүн сүтэрбит гражданнарга социальнай өйөбүл туһунан”, СӨ үлэ ветераннарын туһунан” уонна да атын сокуоннар буолаллар.