Быраҕыллыбыт тыа сирдэрин хайдах туһаҕа таһаарабыт?

Тыа хаһаайыстыбатыгар аналлаах сирдэри салайыы мэхэниисимин тупсарыы боппуруостарын туһунан Ил Түмэҥҥэ тэриллибит “төгүрүк остуолга” кэпсэттилэр. Тэрээһини тыа сиригэр уонна аграрнай политикаҕа Ил Түмэн сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Иван Слепцов салайан ыытта. Кини: “Тыа сиригэр учаастактары түҥэтии кэмигэр олохтоохтор бэйэлэрин бас билиилэригэр хото суруттарбыттара, арендаҕа ылбыттара. Нэһилиэнньэлээх пуун таһыгар сытар сирдэри хап-сабар үллэстибиттэрэ. Билигин ол сирдэр сорохторо толору туһаныллыбаттар. Дьиҥнээхтик сүөһү иитиитинэн дьарыктаныан баҕалаах дьоҥҥо сир тиийбэтин кыһалҕата турар. Бүгүҥҥү кэпсэтиибитигэр туһаҕа ыыппат сирдэри хайдах гынан төттөрү ылан, кырдьык тыа хаһаайыстыбатын үлэтинэн дьарыктаныан баҕалаах киһиэхэ биэриэххэ сөбүн эмиэ таарыйыахпыт”, — диэтэ.

Депутат этэринэн, тыа сиригэр бааһыналар, ходуһалар бас билэр ки­һилээх эбэтэр арендаҕа ылыллыбыт буолаллар. “Сирдэрин туһаммат эбэтэр тус аналынан туһаммакка, дьоҥҥо дуогабарынан биэрээччилэртэн сирдэрин төттөрү ылыы уустук. Бу үлэни толоруохтаах боло­муочуйалаахтар, ба­һылыктар сири төттөрү ылыыга чопчу мэхэниисим суох диэн этэллэр”, — диэн бэлиэтээтэ.
Ол курдук, “төгүрүк остуолга” бу хайысхаҕа сокуон хайдах үлэлиирин, сокуоҥҥа уларытыы киллэрэр төһө тоҕоостоох буолуон сөбүн, баһылыктар боломуочуйалара бу боппуруоска төһө үлэлиирин туһунан ырытыһар сорук турда.

Тыа сирин үлэтигэр аналлаах сирдэри туһаныы туһунан иһитиннэриини СӨ баайга-дуолга уонна сир сыһыаннаһыыларыгар миниистири солбуйааччы Нюргустана Пахомова оҥордо. Ол курдук, тыа хаһаайыстыбатын үлэтигэр аналлаах сирдэр уопсайа 19,4 мөл. гектар иэни ылаллар. Үгүстэрэ оттуур уонна сүөһү мэччитэр сирдэр. Кини көрдөрбүт слайдатыттан көрдөххө, 2012 сылтан сири бэйэлэрин ааттарыгар суруттарыы көрдөрүүтэ үрдээн иһэр эбит. Ол да буоллар, туһаҕа тахсыбакка сытар сир кээмэйэ кыччаабат. Сир туһаныллыбатын ханнык сибикинэн билиэххэ сөбүй? Нюргустана Пахомова иһитиннэрбитинэн, бааһына быраҕыллан турара, ходуһа оттоммото, мэччирэҥ сиригэр сүөһү мэччийбэтэ, сыыс от-мас, талах үүммүтэ буолар. Ол курдук сир хайдах туттулларын быһаарар туһуттан былырыын тыа сирин үлэлэригэр анаммыт сирдэр туһунан федеральнай иһитиннэрэр уопсай систиэмэ оҥорбуттар. Бу сылга 21 улуус бааһына сирин туһунан толору иһитиннэриини оҥорбут. Билигин муниципальнай тэриллиилэр Qgis бырагырааманан оттуур сирдэр кыраныыссаларын быһаарар үлэни ыыталлар.
Ол курдук, уопсай ырытыһыыга иһитиннэрбиттэринэн, туһаныллыбат сири төттөрү ылыы боломуочуйата улуус дьаһалтатыгар сүктэриллибит. Ол да буоллар, билиҥҥитэ туһаныллыбат сири төттөрү ылыы түгэнэ тахса илик эбит. Өскөтүн сууттаһар да түгэҥҥэ, суут ордук бас билээччи диэки буоларын ыйдылар. Нам улууһун баһылыгын солбуйааччыта Ефим Гоголев тыа сирин үлэтигэр аналлаах сири туһаныыга дьаһалта өттүттэн туох да хонтуруол ыытыллыбатын, ол үлэҕэ эппиэтинэстээх киһи суоҕун ыйда. Кини аналынан туттуллубат сирдэри туһаҕа таһаарыы мэхэниисимин пилотнай бырайыак быһыытынан биир эмит улууска киллэрэн, көдьүүстээҕин быһаарыахха диэн этии киллэрдэ.
Норуот депутата Владимир Прокопьев бу боппуруос сир хонтуруолун үлэтин хаачыстыбатыттан, ол эбэтэр исписэлиис квалификациятыттан тутулуктааҕын туһунан санаатын эттэ. “Төгүрүк остуол” түмүгүнэн тыа хаһаайыстыбатын үлэлэригэр аналлаах сирдэри салайыы мэхэниисимин тупсарар биэдэмистибэлэр икки ардыларынааҕы бөлөҕү тэрийэргэ, маннык сирдэри туһаҕа таһаарар боппуруоска муниципальнай тэриллиилэри кытта мунньах уонна бырабыыталыстыба чааһын ыытар туһунан кыттааччылартан этии киирдэ.