Бюджет бастакы ааҕыыга ылылынна

Маны таһынан өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханын парламеҥҥа Анал этиитэ оҥоһулунна.

Михаил Гуляевка эрэллэрин биллэрдилэр

Пленарнай мунньахха депутаттар өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханыгар бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан Михаил Гуляевы аныырга сөбүлэҥнэрин биэрэр туһунан боппуруоһу дьүүллэстилэр.
Тыл эппит парламентарийдар Михаил Гуляев спорт министринэн таһаарыылаахтык, үтүө түмүктээхтик үлэлээбитин бэлиэтээтилэр, киниэхэ эрэллэрин биллэрдилэр. Депутат Евгения Михайлова ырыынак сыһыаннаһыыларыгар киирэр, ыһыллыы-тоҕуллуу 90-с сылларыгар Михаил Дмитриевич тыа сиригэр үрдүк үөрэх кыһатын аһан үлэлэппитэ, үгүс оҕону үөрэхтээбитэ, эт-хаан өттүнэн эрчийбитэ улахан кыайыы буоларын бэлиэтээтэ. Онон кини спорду эрэ сайыннарааччы буолбатаҕын, улахан салайааччы буоларын туһунан эттэ. Маны таһынан Евгения Исаевна бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччыга кандидат киһи быһыытынан үтүө хаачыстыбаларыгар тохтоото.
Депутат Юрий Баишев Михаил Гуляев спорт министринэн үлэлиир кэмигэр национальнай спорт көрүҥнэрин сайыннарар туһунан ханна да суох сокуон ылыллан, итиннэ хайдахтаах курдук далааһыннаах үлэ барбытын туһунан аҕынна.
Кистэлэҥ куоластааһыҥҥа 60 депутат кыттыыны ылла. Михаил Гуляев иһин куоластарын 55 парламентарий биэрдэ, үс депутат утарда, икки — туттунна.

¥гүс дьүүллэһии кэнниттэн

Пленарнай мунньахха, үөһэ этэн аһарбытым курдук, кэлэр сыллардааҕы өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай бюджетын дьүүллэһии буолла. Бу боппуруоһу дьүүллэһиигэ парламентарийдар актыыбынай кыттыыны ыллылар. «2017 сылга уонна былааннаммыт 2018-2019 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын туһунан» сокуон барылын хаачыстыбалаахтык бэлэмниир, толоруулаах былаас уорганнарын кытта биир сүбэнэн үлэлиир сыалтан спикер Александр Жирков дьаһалынан биэс хайысхаҕа сөбүлэҥ хамыыһыйалара тэриллэн үлэлээтилэр. Маннык ньыманан үлэлээһин көдьүүстээҕин инники сыллар холобурдара көрдөрөллөр.
Ґп министрэ Валерий Жондоров иґи­тиннэрбитинэн, 2017 сыллааҕы өрөс­пүүбүлүкэ бюджетын дохуоттаах чааһа 156.7 млрд солк., оттон ороскуоттаах чааһа 160,9 млрд солк., дефицитэ 4,2 млрд солк. тэҥнэһиэҕэ. Былааннаммыт 2018 сылга ити сыыппаралар туґааннааҕынан манныктар: 156,9 млрд солк. уонна 162 млрд солк., 5,1 млрд солк. буолаллара күүтүллэр. Оттон 2019 сылга — 162,2 млрд солк., 165,2 млрд солк. уонна 3 млрд солк.

Ил Дархан Егор Борисов парламеҥҥа оҥорбут Анал этиитигэр бюджет дефициттээх буолуута салалтаны мэлдьи инники соруктаах сылдьарыгар көҕүлүүрүн туһунан эттэ.
Сүрүн нолуогу төлөөч­чүлэринэн «АЛРОСА» хампаанньа, «Сургутнефтегаз» уонна «Транснефть» акционернай уопсастыбалар буолалларын ыйда. ¥үнэр сылга сиртэн хостонор баайтан киирэр нолуок суумата 21 млрд 304 мөл. солк. тэҥнэһэрэ сабаҕаланар. Ол курдук, алмаастан — 18 млрд 800 мөл. солк., кыһыл көмүстэн — 2 млрд 240 мөл. солк., таас чохтон — 233 мөл. солк. нолуок киирэрэ былааннанар. Ил Дархан сиртэн хостонор баайдаах олорорбутуттан нэһилиэнньэ дохуота улаатан, олоҕо туруктанан кэлбэтин, ити баайы переработкалыахха наадатын туһунан бэлиэтиир.
Былааннанар 2017, 2018 уонна 2019 сылларга инвестиционнай бырагыраама үбүлэниитэ биллэрдик аччыыра көһүтүллэр. Ол курдук, ити сыыппара 11 млрд солк. тэҥнэґиэҕэ. Ааҕааччыларга санатар эбит буоллахха, ааһан эрэр 2016 сылга ити сыалга-сорукка 25 млрд солк. тахса үп көрүллүбүтэ. ¥үнэр 2017 сылга ити суума улахан аҥаара саахалланар туруктаах олорор дьиэлэртэн дьону көһөрүү бырагырааматын олоххо киллэриигэ тыырыллыаҕа. ¥п миниистирэ бэлиэтииринэн, итини таһынан инвестиционнай бырагыраамаҕа федеральнай киинтэн үбү-харчыны эбии ылыыга үлэ актыыбынайдык ыытыллара көһүтүллэр.
¥п министригэр Валерий Жондоровка депутаттар үгүс ыйытыыны биэрдилэр. Бу суолталаах боппуруоска үгүс этиилэри оҥордулар. Депутат Елена Голомарева бюджет бастакы ааҕыыга ылыллыбытын кэнниттэн эбиилэри, көннөрүүлэри киллэрии хайдах курдук уустугун билэрин туһунан бэлиэтээтэ. Кини «Юкагир норуоттарын Суктулларын туһунан» уонна «Көһө сылдьар дьиэ кэргэттэр туһунан» өрөспүүбүлүкэ сокуоннарыгар үп көрүллүбэккэ, үлэлиир кыахтара суохтарын туһунан эттэ. Табаһыттар хамнастарын үрдэтиигэ, кинилэргэ анаан социальнай олорор дьиэлэри тутууга бюджеттан үп-харчы көрүллэрэ наадатын туһунан ыйда. Елена Голомарева Эбээн-Бытантай уонна Булуҥ улуустарыгар оскуолалар уонна хочуолунайдар тутуулара инвестиционнай бырагыраамаҕа киллэриллэрэ наадатын туһунан эттэ.
Депутат Алексей Еремеев Ил Дархан Анал этиитигэр бюджет дохуоттаах чааһыгар эбии 3 млрд солк. киллэриллиэхтээҕин туһунан эппитигэр тохтоото. Кини итиччэ элбэх суума бюджекка киллэриллибэтэҕэ экономическай-финансовай блок сыыһата дуу, эбэтэр Ил Дархан сыратынан ситиһиллибит үп-харчы дуу диэн туоһуласта. Гаврил Парахин аччыгый, орто бизнес сайдыытын үбүнэн-харчынан, нолуокка чэпчэтиилэринэн өйүөххэ наадатын туһунан эттэ. Кини баҕалаах да предпринимателлэр үлэлиир усулуобуйалара суоҕун ыйда. Депутат Петр Аммосов олорор дьиэ ыларга албыннаппыт дьону бюджекка үп-харчы көрөн өйүүр наадатын туһунан эттэ. Алена Атласова өрөспүүбүлүкэтээҕи онкологическай киин тутуутугар олохтоох бюджеттан үп-харчы көрүллэрэ наадатын туһунан бэлиэтээтэ. Кини итини таһынан элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ бэриллэр сир учаастактарын инфраструктуранан хааччыйыыга бюджеттан эмиэ үп көрүллүіхтээҕин туруоруста.

Иван Шамаев өрөс­пүүбүлүкэҕэ орто хамнас 56 тыһ. солк. тэҥнэһэрэ намыһах дохуоттаах тыа сирин олохтоохторун аймыырын, кинилэргэ туспа орто хамнаһы таһаарар наадалааҕын туһунан эттэ. Депутат Иннокентий Васильев бюджет үбүн-харчытын көдьүүстээхтик туһанарга күүстээх болҕомто уурул­луохтааҕын, итини кэспит дьоҥҥо кытаанах миэрэлэр ирдэнэллэрин ыйда.
Парламентарийдар үгүс дьүүллэһии кэнниттэн тустаах сокуон барылын бастакы ааҕыыга ылыннылар.

«Бичик» кинигэ кыһатын приватизация­лаамыахха

¥үнэр 2017 сылга өрөс­пүү­бүлүкэ судаарысты­бан­най баайын-дуолун прива­тизациялааһын боп­пуруоһугар депутаттар эмиэ актыыбынай кыттыыны ыллылар. «Бичик» национальнай кинигэ кыһатын судаарыстыбаннай унитарнай предприятиеттан акционернай уопсастыба оҥорору үгүс парламентарийдар төрдүттэн утардылар.
Вице-спикер Виктор Губарев хомуньуустар урут да, быйыл да судаарыстыба баайын-дуолун приватизациялыыры утаралларын туһунан эттэ. Кини «Бичик» кинигэ кыһата төһөлөөх үгүс өрүттээх улэни-хамнаһы ыытарын, өрөспүүбүлүкэбит биир уратытын атын регионнарга көрдөрөр тэрилтэ буоларын ыйда. Виктор Николаевич бу тэрилтэни приватизация испииһэгиттэн устар туһунан этиини куоластааһыҥҥа киллэрэргэ эттэ.
Виктор Губарев этиитин коллегалара Евгения Михайлова, Александр Сусоев өйөөтүлэр. Депутат Александр Сусоев «Сахабулт» тэрилтэни эмиэ приватизация испииһэгиттэн устарга туруоруста.
* * *
Маны таһынан депутаттар өрөспүүбүлүкэ нолуогун политикатын туһунан сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэр туһунан сокуон барылын, өрөспүүбүлүкэ оҕо быраабыгар боломуочунайа Анна Соловьева ааспыт сыллааҕы үлэтин отчуотун дьүүллэһиилэргэ актыыбынай кыттыыны ыллылар. Парламентарийдар киэһэ хойукка диэри үлэлээннэр уочараттаах ХХV пленарнай мунньаҕы биир күнүнэн түмүктээтилэр.