Хотугу сир кыһалҕаларын тула

Оннук биир көдьүүстээх сокуону дьокутааттар ыам ыйынааҕы сессияҕа ылыннылар. Сокуон барылын Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар Ил Түмэн сис кэмитиэтэ бэлэмнээбитэ. Билигин төрүт дьарыктарынан дьарыктанар аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт норуоттар көс олохтоох ыаллара анал судаарыстыбаннай реестрга киирэллэрэ ирдэнэр. Онно бу ыал туһунан информация толору суруллуохтаах – дьиэ кэргэн састааба, ханна олороро, ханнык хаһаайыстыбаннай үлэнэн дьарыктанара уонна ханнык бултааһын көрүҥүнэн дьарыктанара. Маннык испииһэк судаарыстыбаннай өйөбүлү уонна көмө ылар бырааптаах көс олохтоох ыал ахсаанын чуолкайдаары оҥоһуллар. Ол гынан баран, баччааҥҥа диэри судаарыстыба көмөтүнэн туһанар үгэс дьарыктарынан дьарыктанар көс олохтоох ыаллары ханнык сүрүнү тутуһан быһаарар биллибэтэ. Оттон билигин судаарыстыба өйөбөлүн туһанар көс олохтоох ыалы быһаарыы нуормата сокуонунан бигэргэннэ. Ол курдук, ыам ыйыгар буолбут Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар “Көс олохтоох ыаллар туһунан” өрөспүүбүлүкэ сокуонугар комитет бэлэмнээбит көннөрүүлэрэ ылыныллыбыттара. Бу сокуон барыла Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар Ил Түмэн сис кэмитиэтэ үгүс үлэтин биир түмүгүнэн буолар.
Өссө биир суолталаах үлэлэринэн “Аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар родовой, төрүт көс олохтоох общиналарын туһунан (саҥа редакция)” СӨ сокуонугар уларытыы киллэрэр туһунан” өрөспүүбүлүкэ сокуонун барыла буолбута. Сокуон барылын норуот дьокутаттара Елена Голомарева, Виктор Губарев, Владимир Членов, Иван Андреев, Александр Слепцов, Юрий Садовников, Сергей Павлов уонна Петр Юмшанов бэлэмнээбиттэр. Бастакы ааҕыыга ылыныллыбыт сокуон барыла көс олохтоох общиналарга көмө оҥоһуллуутугар үгүс үтүө уларытыылары киллэрэр кэскиллээҕэ биллибитэ. Сокуон барыла общиналарга, кинилэр сирдэригэр-уоттарыгар буолаары турар бырамыысыланнай үлэлэр туһунан эрдэттэн иһитиннэрэри, ол бырамыысыланнай тэрилтэлэри кытары дуогабар түһэрсэллэригэр көмөлөһөрү, тулалыыр эйгэҕэ хоромньу оҥоһуллубутун түмүгэр общиналарга оҥоһуллубут ночооту бырамыысыланнай тэрилтэлэр толуйалларыгар ситиһэллэригэр көмөлөһөрү судаарыстыбаннай былааһы уонна олохтоох дьаһалталары эбээһинэстиир. Ону таһынан сокуон барылын автордара бу иннинэ үлэлээбит сокуон нуорматыгар төннөргө этии киллэрбиттэрэ. Ол сокуоҥҥа этиллэринэн, общиналар интэриэстэрин таарыйар боппуруостары, олохтоохтор санааларын учуоттаан туран, олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара быһаараллар.
Сааскы сессия кэмигэр парламент ылыммыт сорох дьаһалларын Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар Ил Түмэн сис кэмитиэтэ бэлэмнээбитэ. Олор истэригэр “Арктика уонна хотугу улуустары бородууктанан уонна наадалаах табаардарынан хааччыйыы” диэн тиэмэҕэ парламенскай истиилэр этиилэрин туһунан”, “Төрүт сирдэригэр олорор уонна өбүгэлэрин дьарыктарынан дьарыктанар аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар сирдэрин этнологическай экспертизаларын туһунан” СӨ сокуонун олоххо киллэрии туһунан” тиэмэҕэ парламенскай истиилэр этиилэрин туһунан”, “Аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар сокуонунан мэктиэлэнэр интэриэстэрин уонна бырааптарын тутуһуу туһунан уонна аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар бырааптарыгар боломуочуйалаах 2016 сыллаах үлэтин туһунан дакылаат туһунан” дьаһаллар бааллар.
Сокуон барылларын таһынан, сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева Сэбиэт Федерациятын уонна Госдума тустаах кэмитиэттэрин кытары ыкса үлэлэспит. Госдума омуктар дьыалаларыгар кэмитиэт экспертнэй сэбиэтин үлэтигэр кыттыспыт, “РФ Уһук Илиҥҥи, Сибиир уонна Хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоохторун быраабын туһунан федеральнай сокуоннары тупсарыы” диэн Госдума кэмитиэтин “төрүрүк остуолугар” кыттыбыт. Южно-Сахалинскайга буолбут Уһук Илиҥҥи гражданскай форум “Общиналар хаһаайыстыбаннай үлэлэрин өйөөһүн судаарыстыбаннай миэрэлэрэ уонна Уһук Илиҥҥи регионнар социальнай-экономическай хайысханан сайдыыларыгар аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт норуоттар кыттыылара” диэн конференциятыгар иһитиннэрии оҥорбут.
Быйыл хотугу улуустарга үгүс кыһалҕа үөскээбитэ. Онон сибээстээн кэмитиэт ол кыһалҕалары болҕомтоҕо ылар туһуттан парламеҥҥа киэҥ ыҥырыылаах мунньахтары көҕүлээбит. Ол курдук таһаҕаһы таһыыга уустук усулуобуйа үөскээбитин үгэс дьарыктарын – балыктааһын туһунан уонна да атын.

Бэйэб. инф