Күһүҥҥү сессияҕа бастакы түмсүү

Алтынньы 26 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ уочараттаах ХXXI пленарнай мунньах ыытылынна. Мунньах саҕаланыытыгар “Биир ньыгыл Арассыыйа” фракция­та киллэрбит кандидатын Константин Борисовы Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун депутатын дуоһунаһыгар бигэргэттилэр.

Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ саҥа солбуйааччыланна

Салгыы Михаил Осипов СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччытынан – экономика миниистиринэн ананар уурааҕын барылын көрдүлэр. Александр Жирков кистэлэҥ куоластааһын хаамыытын чопчулаата. Кини бырабыыталыстыба бастакы солбуйааччытын дуоһунаһыгар, СӨ киһи быраабын боломуочунайын дуоһунаһыгар, Мирнэй, Алдан оройуоннарыгар мировой судьуйалар дуоһунастарыгар куоластааһыны бииргэ ыытарга эттэ. Онон дуоһунастарга кан­дидатуралары дьүүллэһии кэнниттэн биирдэ куоластааһын буолара билиннэ.

Михаил Осипов үлэтин ту­һунан СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ Евгений Чекин иһитиннэрии оҥордо. Михаил Анатольевич Ленинскэй оройуон Маар сэлиэнньэтиттэн төрүттээх. Кэккэ үөрэх кыһаларын бүтэрбит, 2009 сыллаахха экономическай наука докторынан буолбут. Евгений Чекин дуоһунаска хандьыдаат Михаил Осипов 2007-2012 сс. экономика уонна бырамыысыланнас министерствотыгар үлэлиир кэмигэр көдьүүстээх судаарыстыбаннай бырагыраамалар олоххо киирбиттэрин, инвестицияны тардыыга күүстээх үлэ барбытын, 2012-2017 сс. Федеральнай нолуок сулууспатын Саха сиринээҕи салаатын салайар сылларыгар нолуоктан киирэр үп 15% үрдээбитин бэлиэтээтэ.

Михаил Осипов бэйэтэ оҥорбут иһитиннэриитигэр өрөспүүбүлүкэ сүрүн салааларга тирэҕирэн, бүддьүөтүгэр киирэр үбү улаатыннарарын, социальнай хайысханы сайыннарарын бэлиэтээтэ. Кини: “Өрөспүүбүлүкэ сүрүн салааларыттан нолуок быһыытынан бүддьүөккэ 110 млрд. солк. киирэр. Кэлиҥҥи сылларга сөптөөх социальнай политика ыытыллан, 450 социальнай эбийиэк тутулунна. Билигин оҥорон таһаарыы кыаҕын улаатыннарар сорук турар. Бүддьүөккэ киирэр үбү хааччыйар туһуттан саҥа бырамыысыланнай тэрилтэлэр өрөспүүбүлүкэҕэ үлэ­лииллэригэр, аныгылыы технологиялаах инвестордары тардарга интэриэстээхпит”, — диэн үлэтигэр тутуһар хайысхаларын чопчулаата.
Михаил Осиповка депутаттар үгүс ыйытыылары биэрдилэр уонна этиилээх таҕыстылар. Холобур, Егор Жирков, Владимир Федоров судаарыстыбаннай былаас бизнес салаатын “хабахха тыыннарарын” туһунан биир санаалаах буоллулар. Владимир Федоров оҥорон таһаарар салааны судаарыстыба өйүүрүгэр уонна үрүт-үрдүгэр нолуогу түһэрбэттэригэр баҕатын эттэ. Василий Власов гаас уонна күндү тааһы таҥастыыр курдук бөдөҥ салааларга болҕомто баар буолуохтааҕын бэлиэтээтэ. Виктор Федоров экономика министиэристибэтэ Ил Түмэни кытары ситимэ суохтук үлэлиирин ыйда.
Михаил Осипов кандидатуратын ырытыһыы кэнниттэн СӨ киһи быраабын боломуочуйатын дуоһунаһыгар Сардаана Гурьева кандидатуратын көрдүлэр. Депутаттар Сардаана Михайловна юридическай уопуттааҕын, гражданскай уопсастыба институттарын сайыннарыы миниистиринэн үлэлиир кэмигэр кэскиллээх бырайыактары олоххо киллэрэргэ үлэлэспитин бэлиэтээн туран, бу дуоһунаска кини кандидатуратын биһирээтилэр.

Салгыы Мирнэй уонна Алдан оройуоннарыгар мировой судьуйалар кандидатураларын дьүүллэстилэр. Мирнэй оройуонун 50 №-дээх суутунучаастагын мировой судьуйатын дуоһунаһыгар Күннэй Слепцова, Алдан оройуонун 52 №-дээх суутун учаастагын мировой судьуйатын дуоһунаһыгар Галина Борисова кандидатураларын тустарынан Ил Түмэн судаарыстыбаннай тутууга уонна сокуону оҥорууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев билиһиннэрдэ.

Ол курдук мунньах саҕала­ныытыгар көрүллүбүт кандидатуралары туһааннаах дуо­һунастарга талар туһунан депутаттар куоластаатылар.

Бүддьүөккэ үс көннөрүүнү ылыннылар

Парламент уочараттаах ХХXI пленарнай мунньаҕын биир сүрүн боппуруоһунан “2017 уонна 2018-2019 сылларга былааннаммыт кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай бюджетын туһунан” СӨ сокуонугар уларытыы киллэрэр туһунан” Ил Дархан көҕүлээбит сокуонун барылын дьүүллэһии буолла. Бу боппуруоска иһитиннэриини СӨ үбүн миниистирэ Валерий Жондоров оҥордо.
2018 сыллааҕы бүддьүөт 169 млрд солк. дохуоттаах уонна 171,1 млрд солк. орос­куоттаах оҥоһулубут. 1,5 млрд. солк дефициттээх тахсар. Ороскуот чааһа үрдээбитэ бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастарын фондатын үрдэтиигэ 8,9 млрд. солк угуллубутуттан тутулуктаах. Регионнааҕы инвестбырагыраамаҕа 8,6 млрд солк. көрүллүбүт. Холобур, тулаайах оҕолору дьиэнэн хааччыйыы бырагырааматыгар 1 млрд. солк. угуллубут. Бу сыл түмүгүнэн судаарыстыбаҕа иэс 1,52 млрд солк. тэҥнэһиэҕэ.
Сокуон барылыгар сэттэ көннөрүүнү киллэрбиттэр, онтон үһүн ылынар, түөрдүн ылыммат туһунан быһаарбыттар. Бу сокуон барылын бастакы ааҕыыга ылыммыттарын кэннэ, норуот депутаттара санааларын эттилэр. Сокуон барылыгар ылыныллыбыт көннөрүүлэри ордук норуот депутата Владимир Федоров утарда. Кини ылыммыт көннөрүүлэр бастакынан быһаарыллыахтаах ыстатыйалар буолбатахтарын тоһоҕолоон эттэ. Дьүүллэһии кэнниттэн спикер Александр Жирков түөрт боппуруоһу боротокуоллуурга соруйда. Ол курдук, депутат Виктор Федоров аччыгый авиацияны сайыннарыы, Алиш Мамедов “Сахам сирэ 21 үйэҕэ” үтүө дьыала хамсааһынын үбүлээһин, Сергей Ларионов Өлүөнэ өрүс холбоһуктаах пароходствотыгар 2015 сыллаах үлэтин иһин төлөнө илик иэһин уонна Гульсум Бейсембаева олохтоох салайыныы уорганыгар үп тыырыытыгар этиилэрин боро­токуоллаан баран салгыы дьүүллэһэр туһунан эттэ.

Алена Атласова дьон федеральнай клиникаҕа эмтэниитигэр 14 мөл. солк. эрэ көрүллүбүтүн, оттон бу суума төлөммөккө сылдьар айан билиэтин толуйарга эрэ тиийэрин ыйда. “Кыһалҕалаах дьон бэйэ­лэрэ кредит ылан бараллар, онтукаларын да төлөһөллөрө уустук буолан эрэр. Ыраах баран эмтэнэргэ күһэллэр дьоҥҥо анаан бүддьүөккэ сөптөөх үп угар тоҕо кыаллыбатый?”, — диэтэ уонна бу боппуруоһу боротокуоллуулларыгар эттэ. Маныаха Александр Жирков Ил Түмэн тустаах сис кэмитиэттэригэр уонна бырабыыталыстыбаҕа бу боппуруоһу көрүүгэ эрдэ киллэрбэтэҕин ыйда уонна көннөрүүгэ таһаарыах иннинэ кэмитиэттэргэ ырытыыга киллэриллэр тоҕоостооҕун туһунан эттэ.
Депутаттар өрөс­пүүбүлүкэ судаарыс­тыбаннай бюджетын ту­һунан сокуон барылын бүтэһик ааҕыыга ылыннылар.

____________________________________

Пленарнай мунньах сорох  боппуруостарын дьүүллэһии туһунан кэлэр нэдиэлэҕэ ааҕыҥ.