Кэскилгэ тосхолломмут ыйаахха илии баттанна

Ыам ыйын 13 күнүгэр РФ Президенэ Владимир Путин 2014 сыл ыам ыйынааҕы “РФ Арктикатын зонатын сирин –уотун туһунан” ыйааҕар уларытыы киллэрэр туһунан ыйааҕар илии баттаата.

РФ Президенин саҥа ыйаа­ҕынан дойду Арктикатын зонатыгар Абый, Дьааҥы, Үөһээ Халыма, Эдьигээн, Муома, Өлөөн, Орто Халыма, Эбээн Бытантай улуустара киирдилэр. Бу иннинэ федеральнай таһымҥа Саха сирин биэс оройуона — Аллайыаха, Анаабыр, Булудҥ, Аллараа Халыма уонна Усуйаана киирэллэрэ. Онон Саха сирин 13 хотугу улуустара федеральнай таһымҥа Арктика зонатыгар киирдилэр.
“Арктика – бу биһиги дойдубут ураты суолаталаах сирэ. Экономикаҕа уонна национальнай куттала суох буолууга сыһыаннаан биир улахан оруоллаах сир буолар. Онуоха саамай улахан арктическай территориялаах Арассыыйа Арктика зонатын туһунан төрүт федеральнай сокуона уонна дойду арктическай сирин-уотун кыраныыссатын туһунан чуолкай быһаарыыта суох”, — диэн Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев этэр.
Араас дьүүллэһэр была­һаак­каларга Саха ирин депутаттара Арктика туһунан федеральнай сокуон баар буолуохтааҕын туһунан мэлдьи бэлиэтиир буоллалларын эттэ. “Тулалыыр эйгэни харыстааһын, экологическай чинчийиини, этнологическай экспертизаны оҥорор, Хоту сирин олохтоохторун төрүт дьарыктарын харыстааһын туһунан боппуруостары көтөҕөрбүт. Дьиҥэ, Арктика зонатыгар киирэр сирдэр туһунан боппуруоһу РФ Бырабыыталыстыбатын таһымыгар уһуннук дьүүллэстилэр. Түмүгэр Арктика зонатын састаабын туһунан быһаарыыны РФ Президенын туспа актынан бигэргэтэр туһунан быһаарыы ылыллыбыта. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит салалтата Арктика зонатыгар Полярнай эргимтэ хоту өттүгэр киирэр уонна таарыйар Саха сирин 13 улууһун киллэрэр туһунан турууласпыта. Ол курдук өрөспүүбүлүкэ 8 улууһун эбии киллэрэр туһунан боппуруоһу хаһан да бэбиэскэттэн устубатахпыт”, — диэн Петр Гоголев иһитиннэрдэ.
Кини Саха сирин территориятын 52,2% Арктика зонатыгар киирэрин, онно 13 оройуон хапсарын, бу оройуоннар киһи олороругар ураты уустук усулуобуйалаахтарын бэлиэтээтэ. “Айан суола мөлтөҕө, оҥорон таһаарыы салаата сайдыбатаҕа, үгэс дьарык туруга мөлтөҕө, ол барыта нэһилиэнньэ ахсаанын аҕыйатар. Холобур, Арктика зонатыгар киирэр 13 оройуон олохтоохторун ахсаана 1990 сылтан 2,2 төгүл аҕыйаабыт. Өскөтүн 1990 сыллаахха бу оройуоннарга 148,2 тыһ. киһи олорбут буоллаҕына, 2019 сыл чахчыларынан 67,714 тыһ. киһи эрэ олорор”, — диэн спикер эттэ.
Петр Гоголев арктика регионугар олох олоруу хаачыстыбатын Арассыыйаҕа олох олоруу орто көрдөрүүтүгэр тиэрдэр сорук турарын туһунан Владимир Путин этиитин санатта. “”Арктика – территория диалога” диэн норуоттар икки ардыларынааҕы арктика V форумун пленарнай мунньаҕар Владимир Путин тыл этэригэр Арассыыйа арктикатын 2035 сылга диэри сайыннарыы стратегията быйыл оҥоһуллуоҕун туһунан бэлиэтээбитэ. Кини саҥа стартегия национальнай бырайыактары, судаарыстыбаннай бырагыраамалары, хампаанньалар инвестициялыыр былааннарын холбуоҕун туһунан эппитэ”, — диэн Петр Гоголев бэлиэтээтэ. Ол курдук, спикер этэринэн, стратегияҕа болҕомто тырааныспарт ситимин уонна атын суолталаах инфраструктураны сайыннарыыга ууруллар. “Бу соруктар дойду салалтата Арктика стратегическай суолталааҕын өйдүүрүн туоһулуур”, — диэн спикер санаатын түмүктээтэ.
Норуот депутата, Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар Ил Түмэн сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарёва Владимир Путин ыам ыйын 2 күнүгэр таһаарбыт ыйааҕа өрөспүүбүлүкэ историятыгар уонна экономикатыгар улахан суолталааҕын туһунан этэр. Кини 2008 сыллаахха Арктика зонатын туруктаахтык сайыннарыы стратегията оҥоһуллан Арктика зонатын сайыннарыы бырагыраамата ылыныллыбытын туһунан санатта. Саха сирин 8 оройуоннарын эбии киллэрэр туһунан боппуруоһу өссө Егор Борисов баһылыктыы олорон көтөхпүтүн туһунан Елена Голомарева бэлиэтээтэ. Сүүнэ үлэни научнай өттүнэн дакаастабылга үлэлэспит Евгения Михайлова, Анатолий Алексеев салайыытынан РНА гуманитарнай чинчийиилэрин института, Игорь Колодезников салайыытынан Саха сирин наукаларын академията оҥорбуттар. Норуот депутата этэринэн, түмүк матырыйааллары Федерация Сэбиэтигэр 2015 сыллаахха Егор Борисов киллэрбит уонна иһитиннэрии оҥорбут. “Маны таһынан бу боппуруоһу өрөспүүбүлүкэттэн сенатордар Александр Акимов, Вячеслав Штыров, кэлин Егор Борисов, госдума депутаттара Галина Данчикова, Федот Тумусов үрдүк таһымҥа мэлдьи көтөҕөллөрө. Бу тиэмэҕэ араас научнай конференцияларга, форумнарга Ульяна Винокурова, Зоя Корнилова, Альбина Поисеева иһитиннэрии оҥороллоро. Итиэннэ Александр Жирков салайыылаах V-с ыҥырыылаах Ил Түмэн уонна билигин үлэлиир ыҥырыы бу боппуруос сөптөөх быһаарыылаах буолуоҕар улахан үлэни ыыппыттара”, — диэн этэр.
Елена Голомарева Ил Дар­хан Айсен Николаевка өрөс­пүүбүлүкэтин кэскилин туһугар боппуруоһу кытаанахтык туруорсубутун иһин махталын тиэрдэр. “Бүгүн Арктикаҕа улахан уларыйыылар буолалларын күүтэбит. Ол уларыйыылар сырдык уонна көдьүүстээх буолуохтарыгар эрэнэбит. Ол уларыйыылар кэнчээри көлүөнэбит туһугар буолуоҕа!”, — диэн депутат үөрүүтүн кытта үллэһиннэ.