Оҕо телевидениетин сайыннарар кэм кэллэ

Алтынньы 17 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Оҕо телевидениетин проблемалара уонна сайдар саҕахтара« диэн «төгүрүк остуол» буолан ааста. Манна өрөспүүбүлүкэ бары муннугар тиийэр, оҕоҕо кэрэхсэнэр, олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылыыр, олох-дьаһах бары эйгэтин хабар, үтүөҕэ, сырдыкка уһуйар сэргэх биэриини оҥоруу, бу туһугар үп-харчы өттүнэн өйөбүл, итиэннэ сахалыы тыыннаах, оҕо уйан кутун харыстыыр, араҥаччылыыр аналлаах саха телевидениетин сайыннарыы тула иһирэх кэпсэтии, санаа атастаһыыта буолла.

«Төгүрүк остуолу» Ил Түмэн наукаҕа, үөрэхтээһиҥҥэ, култуураҕа, сонуннары киэҥник тарҕатар ситимнэргэ, уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Антонина Григорьева иилээн-саҕалаан ыытта. Чуолаан оҕо телевидениетигэр туһуламмыт кэпсэтии Ил Түмэҥҥэ аан бастакытын барар диэн Антонина Афанасьевна бэлиэтээн эттэ.
«Саха Өрөспүүбүлүкэтин салалтатын бары уорганнара, уопсастыбаннас, төрөппүттэр – бары оҕо телевидениетин сайыннарыы боппуруоһугар болҕомто уурарбыт, ыкса үлэлэһэрбит тахсыылаах буолуо этэ», – диэн этиинэн Антонина Григорьева «төгүрүк остуол» үлэтин саҕалаата. Арассыыйа регионнарыгар Татарстан уонна Башкортостан өрөспүүбүлүкэлэрэ бу хайысхаҕа улахан болҕомто ууран, үрдүк көрдөрүүлээхтэрэ национальнай уратыларын илдьэ сылдьалларыгар төһүү буолар диэн туран, Антонина Афанасьевна ыҥырыылаах дьоҥҥо, норуот депутаттарыгар, уопсастыбаннаска, мустубут ыалдьыттарга тылы биэрдэ.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин сибээскэ уонна информационнай технологияларга миниистирин солбуйааччы Чокуур Гаврильев бары этиилэри өйөөн туран, «Саха» НКИК үлэтин, туох биэриилээҕин, хайдах үптэнэн-харчыланан олорорун сырдатта. Сүрүннээн контены атыылаһыы, үбү тыырыы боппуруостарыгар тохтоон ааста. «Саха» НКИК продюсерскай модельга көһөн үлэлиир буоларын быһыытынан, бары салаалар мантан инньэ харчыга үлэлиир буолаллар. Ол гынан баран оҕо биэриилэрин босхо үлэлэтэр былааннаахпыт. Манна депуттатар, араас фондалар өйүүллэрэ тоҕоостоох», – диэн Чокуур Николаевич чопчулаата. «Регионнааҕы мультиплекска киирэрбит буоллар, үбүлээһин боппуруоһа судургутуйуо этэ», – диэн миниистир солбуйааччыта баҕа санаатын эттэ.

Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ыам ыйын 29 күнүнээҕи ыйааҕынан 2018 сыл Оҕо аймах уон сылынан биллэриллибитэ. Ити этиини Федерация Сэбиэтин спикерэ Валентина Матвиенко 2016 сыл бүтүүтэ киллэрбитэ. Бу хардыы биэс сыллааҕыта ылыллыбыт Оҕо интэриэһин көмүскүүр Национальнай стратегия дьайыыларын салгыахтаах. Спикер Валентина Матвиенко этэринэн, бу 10 сыл Арассыыйаҕа уһун кэмнээх, бастааҥҥы суолталаах бырайыак быһыытынан үлэлиэхтээх.

«Саха» национальнай көр­дөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа генеральнай директора Нина Харитонова аныгы оҕо «күөх экраҥҥа» тугу көрөрүгэр сүрүн болҕомтону уурда: «Хаачыстыбалаах, буортута суох контены телевидениеҕэ эрэ буолбакка, интернет эйгэтигэр тэрийдэрбит, икки куобаҕы өлөрүөхпүт этэ». Оҕо мультигын, киинэтин оҥорор, устар дьоҥҥо, чааһынай тэрилтэлэргэ күрэх биллэрэн, оҕоҕо аналлаах биэриилэр хаачыстыбаларын тупсарыа этибит диэн Нина Прокопьевна этии киллэрдэ. «Биллэрин курдук, Саха сиригэр үс сахалыы ханаал үлэлиир: «Саха» НКИК, «Саха-24», «Мамонт».

Мантан «Мамонт» үбүлэммэт, онон манна араас кэмҥэ көстүбүт биэриилэр хатылааһыннара, ырыа-тойук, аралдьытар суолталаах биэриилэр көстөллөр. Салгыы бу ханаалы дуоннаахтык үбүлээн, оҕо ханаалыгар кубулутар буоллар», – диэн кини этиитин түмүктээтэ.
«Талааннаах оҕоҕо, ыччакка болҕомто ууран, салгыы сайдалларыгар кыах биэрэр – сүрүн сорукпут», – диэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэхтээһиҥҥэ уонна наукаҕа министиэристибэтин «Юные якутяне» ресурснай киинин дириэктэрэ Мария Петрова бэлиэтиир. «Аныгы оҕо күөх экранынан эрэ муҥурдаммат. Интернет билиҥҥи кэмҥэ баһылыыр-көһүлүүр оруолу ылла, онон өрөспүүбүлүкэтээҕи оҕо цифровой ханаалын үлэлэтэр кэм кэллэ», – диэн этии киллэрдэ.
Маны таһынан, мультигы сахалыы уонна төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттар тылларынан тылбаастаан көрдөрүү тула араас санаа этилиннэ. Сорох депутаттар омук оҥоһугун сахалыы тылбаастыах кэриэтэ, уу сахалыы бэйэ мультигын оҥорорбут суолтата улахан буолуо диэтилэр.
«Саха» НКИК дубляж студиятын режиссера Мария Дегтярева этэринэн, сахалыы мультигы оҥоруу олус элбэх үбү-харчыны, анал оборудованиены ирдиир. Маны таһынан, үлэтэ үгүс сыралаах-сылбалаах уонна элбэх бириэмэни «сиир». «Онон омук, Арассыыйа мультиктарын сахалыы тылбаастыыр, билиҥҥи туругунан, быдан тоҕоостоох хайысха. Оҕо тылы-өһү билэригэр, сахалыы саҥаны истэ үөрэнэригэр, умнубатыгар тылбаастаммыт мультик олус туһалаах, итиэннэ баламат элбэх үбү ирдээбэт», — диир режиссер.

«Саха» национальнай көр­дөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа «Сэргэлээх» студиятын салайааччыта Лена Керемясова хайдах моһуоннаах контент биһиги оҕолорбутугар барсарын, хайдах ону тэрийэн үлэлэтэр туһунан сиһилии кэпсээтэ: «Национальнай оҕо ханаалын үлэтигэр мультигы тылбаастааһын, мультигы оҥоруу, оҕо мэйиитин үлэтин сайыннарар хайысхалаах «Тииҥ мэйии» биэрии, ырыа алыптаах эйгэтигэр киллэрэр «Чуопчаарар чооруостар» диэн бырайыактарбытын салгыы сайыннарыы киирэр. Маны таһынан, 7–14 сааһыгар дылы оҕоҕо киинэ, сериал уһуллара буоллар телевидениени сэргэхситиэ этэ. Саха төрүт үгэстэрин, өбүгэлэрбит олохторун-дьаһахтарын көрдөрөр этнографическай хабааннаах телевизионнай энциклопедия уо.д.а. биэрии, билиҥҥи туругунан, итэҕэс. Бу өттүгэр үлэни күүһүрдэр наада. 14–17 саастаах оҕолорго идэни баһылыырга, үөрэххэ туттарсарга туһуламмыт биэриилэрбитин тупсаран салгыы үлэлэтиэхтээхпит. Аны туран, билиҥҥи муода буолбут оскуола оҕолоругар аналлаах киноситком (ситуационная комедия), олохторугар ыарахан быһыыга-майгыга ылларбыт ыччакка психолог көмөтө, үрдүкү кылаас оҕолорун араас кыһалҕатын хабар ток-шоу, төрөппүтү, учууталы, психологы кытта анал үлэ, о.д.а. хайысхалаах биэриини оҥоруох тустаахпыт».
Урбаанньыт Константин Тимофеев саха остуоруйаларыгар олоҕуран, бэйэтин баҕатынан мультиктары устубут. «Бэйэм харчыбар устан, DVD дискэҕэ уган тарҕаппытым. Ол гынан баран цифровой кэм кэлэн, дьон-сэргэ планшеттарга көспүтэ. Итиннэ даҕатан маннык этиилээхпин. Дьиҥэр, айыан-тутуон баҕалаах, идэлээх дьон элбэх. Чуолаан саха мультиктарын оҥорор анал студия баара буоллар олус үчүгэй буолуо этэ. Айар куттаах киһи үп-харчы, өйөбүл көрдүү сүүрэ сылдьара элбэх сыраны, бириэмэни эрэйэр. Бу өттүгэр судаарыстыба көмөлөһөрө буоллар», – диир кини.

Оҕоҕо аналлаах биэриилэр Башкортостаҥҥа суукканы быһа көстөр, оттон Татарстаҥҥа 17 чаас “күөх экраҥҥа” көстөр эбит буоллахтарына, «Саха» национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа оҕоҕо аналлаах чааһа – баара-суоҕа 1–1,5 чаас.

«Саха» НКИК «Хотугу сулус» өрөспүүбүлүкэтээҕи оҕо теле-радио академиятын салайааччыта Татьяна Гоголева оҕо аймахха туһуламмыт сыалы, соругу бары бүттүүн холбоһон, чааһынай, судаарыстыбаннай тэрилтэ диэн арахсыбакка, түгэни мүлчү туппакка, ылсан, ыччат сайдарыгар үлэлэһиэҕиҥ диэн улахан баҕа санаатын эттэ. «Киһи олоҕо кылгас, онон үлэлиир кэмҥэ үлэлээн-хамсаан хаалыаҕыҥ», – диэн кини өрө күүрүүлээхтик түмүктээтэ.
«Төгүрүк остуол» кыттыылаахтара бюджеты тыырыыга оҕо телевидениетин сайыннарарга туспа харчы көрүллэрин туруорустулар. Маны сэргэ иһитиннэрэр-биллэрэр эйгэ тэрилтэлэрэ элбэх судаарыстыбаннай, региональнай граннарга, куонкурустарга уо.д.а. бырайыактарга хото кытталлара наадатын эттилэр.
Маны таһынан IT-технология, мультимедиа, Интернет эйгэтигэр Сибээс министиэристибэтин кытта ыкса үлэлэһэр тоҕоостооҕун бэлиэтээтилэр.
Түмүккэ бэрэссэдээтэл Антонина Григорьева оҕо телевидениетин сайыннарыы боппуруостарын бары өрүтүн быһаарарга киирбит этиилэри барытын болҕомтоҕо ыларга, итиэннэ бу эйгэҕэ идэлээх дьону бэлэмнииргэ туспа үлэ барыахтааҕын ыйда.
Дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин биллэрбит Оҕо аймах 10 сылыгар туһулаан, оҕоҕо аналлаах туспа ханаал тэриллэн үлэлиирэ буоллар, өрөспүүбүлүкэҕэ бу сүдү бэлэх буолуо этэ диэн «төгүрүк остуол» кыттыылаахтара бары санааларын биллэрдилэр.

Ирина Ханды.