Оҥорон таһаарыы көрдөрүүтэ үрдээтэ

Ил Түмэн VII уочараттаах пленарнай мунньаҕа Ил Дархан Айсен Николаев 2018 сыллааҕы  үлэтин отчуотуттан саҕаланна. Айсен Николаев сити­һиилэри кытары ханнык салааҕа өссө да кыалла илик боппуруостар баалларын, инники былааннар тустарынан иһитиннэрдэ.

Экономика, инвестиция. Саха сирин экономикатын ырыынагар туох баар оҥорон таһаарыы көрдөрүүтэ (ВВП)  историяҕа бастакынан 1 трлн солк. тиийбит.  Кэлиҥҥи алта сыл иһигэр бырамыысылыннас салаатыгар оҥорон таһаарыы көрдөрүүтэ муҥутуур үрдээтэ. Ньиэп, кыһыл көмүс, үрүҥ көмүс хостооһунугар улахан ситиһиилэр бааллар. 2018 сылга Саха сирин экономикатыгар инвестиция быһыытынан 411 млрд солк. киирбит. Урутаан сайдар сирдэргэ (ТОР) инвестицияны угуу барар. “Саха сирин соҕуруу өттө” бырайыакка 10,6 млрд солк. инвестициялаабыттар.  Аччыгый авиация сайдыытын концепциятынан, гаас оттугун оҥоруу бырайыагынан үлэ барар.

Дьарыктаах, үлэлээх буолуу. Айсен Николаев үлэтэ суох буолуу таһыма 7,1%-тан 6,9%-ҥа диэри кыччатыллыбытын бэлиэтээтэ. Эбии 4 тыһ. үлэ миэстэтэ тахсыбыт. “Олохтоох үлэһиттэри – бырамыысыланнаска” диэн бырайыагынан 6 тыһ. киһи үлэ булбут. 2024 сылга бырамыысыланнас тэрилтэлэригэр үрдүк хамнастаах үлэҕэ 20 тыһ. Саха сирин олохтооҕо үлэлиир буолуохтаах диэн сорук турар.

Бүлүү өрүс экологиятын туһунан. Ил Дархан 2018 сыл күһүнүгэр буолбут экологияҕа тахсыбыт иэдээни тумнубата. Иирэлээх дамбата тоҕо баран Бүлүү өрүскэ улахан хоромньу оҥоһуллубута. Муус устар 5 күнүгэр СӨ бырабыыталыстыбата Бүлүү бөлөх улуустарын иһэр уунан хааччыйар туһунан бырагыраама ылынна. 1 мөл. 937 солк. үбүлэннэ, онтон 833 мөл. солк. “АЛРОСА”  АК үбэ буолар.

Хамнас туһунан. Уһук Илин регионнарыттан Саха сири­гэр дьон олохсуйуутун көрдөрүүтэ саамай үрдүк. Дьон дохуота үрдүүр, хамнас бюджет үлэһиттэрин 12 категориятыгар үрдэтиллибит, ол эбэтэр 57 тыһ. киһи хамнаһа үрдээбит. Элбэх оҕолоох ыалларга, нэһилиэнньэ кыаммат араҥатыгар, инбэлииттэр, ветераннар, тулаайах оҕолор социальнай өйөбүллэригэр 13,5 млрд солк. ыытыллыбыт.  “Ол эрэн нэһилиэнньэ дьадайыытын кыһалҕата сытыытык турар. Хас бэһис олохтоох киһи дьадаҥы категорияҕа хапсар. Бу нэһилиэнньэҕэ бастакы кэмҥэ судаарыстыбаннай көмө оҥоһуллара наадалаах, дьадайыыттан тахсан, бэйэтин ииттинэр кыахтанарын туһугар”, —  диэн Айсен Николаев эттэ.

Үөрэх салаата. 2024 сылга Саха сирин үөрэҕин тиһигэ 15 бастыҥ хаачыстыбалаах үөрэх салаалаах регионнарга киирсиэхтээх. Аныгылыы оскуолалар, оҕо саадтара тутуллуохтара. Хаҥаласка Өктөм сэлиэнньэтигэр Аччыгый Академия дьиэтэ тутуллар, Дьокуускайга Норуоттар икки ардыларынааҕы Арктика оскуолата үлэҕэ киирээри турар, Табаҕаҕа “Хотугу сулус” оҕо киинэ тутуллуохтаах. 2023 сылга өрөспүүбүлүкэтээҕи  IT- киин тутуллуоҕа.

Социальнай эбийиэктэр. 2018 сылга 12 млрд солк. инвестиция бырагыраамата олоххо киирэн 54 улахан социальнай эбийиэк тутуллубут. 2019 сылга 34 млрд солк. инвестиция бырагыраамата оҥоһуллубут, 60 социальнай эбийиэк тутуллара былааннанар. Бастатан туран, эргэ уонна саахалланар туруктаах оҕо саадтарын уонна оскуолалар оннуларыгар саҥа эбийиэктэри тутуу былааннанар. Билиҥҥитэ 54 маннык оскуола уонна оҕо саада баара биллэр.

Эргэ уонна саахалланар дьиэттэн көһөрүү. Уопсайа 1140 тыһ. кв. м иэннээх дьиэттэн 51 тыһ. киһини көһөрүү былааннанар.

Доруобуйа харыстабыла. Саха сиригэр киһи үйэтин уһуна Уһук Илин регионнарыгар биир саамай үчүгэй көрдөрүүлээҕинэн буолбут – 72 сааһынан быһыллыбыт. Медицина салаата сайдар, санитарнай авиацияҕа эбии 3 вертолет атыылаһыллыбыт, 139 быраас “Земскэй быраас” бырагырааманан тыа сиригэр үлэлии тахсыбыт, Перинатальнай киин үлэҕэ киирбит. Баһылык этэринэн, ситэ туола илик соруктар бааллар. Ол бырамыысыланнай оройуоннарга, хотугу улуустарга доруобуйа харыстабылын ситимэ мөлтөҕө буолар. СӨ Бырабыыталыстыбата федеральнай таһымҥа арктикатааҕы  доруобуйа харыстабылын моделын киллэрэр туһунан этиилээх тахсыбыт. “Доруобуйа” национальнай бырайыагынан 80 ФАП уонна амбулатория, Искэн ыарыытын эмтиир диспансер иккис уочарата тутуллара былааннаналлар.

Сомоҕолоһуу сылыгар ситэриилээх, сокуону оҥорор, бэрэстэбиитэллээх уорганнар дьон-сэргэ олоҕун таһымын тупсарарга бииргэ соруктанан үлэлиэххэйиҥ

Интернет ситимэ. Саха сирэ Уһук Илин регионнарыгар Интернет ситимин киллэриигэ бастаан иһэр. 2018 сылга 2 тыһ. км оптоволоконнай ситим тардыллыбыт, нэһилиэнньэ 80% Интернеккэ холбонор кыахтаммыт.

Күүһү холбооһун. Айсен Николаев судаарыстыба уонна бизнес бииргэ үлэлэһиитигэр тохтоото. “Судаарыстыбаннай-чааһынай бииргэ үлэлэһии уопута 2015 сылтан киирбитэ. Бу ньыманан улуустарга 8 оҕо саада, оскуола тутуллубута. Дьокуускайга библиотека, 300 миэстэлээх Оҕо искусствотын дыбарыаһа үлэҕэ киирбитэ.

Тыа хаһаайыстыбата. 2018 сылга тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарыы көрдөрүүтэ 26,4 млрд солк. тэҥнэспит. “Ынах сүөһүнү, сылгыны иитиигэ көрдөрүү мөлтөх, оҕуруот аһын олордуу көрдөрүүтүнэн арыый таҕыстыбыт. Оҥорон таһаарыы салаатын сайыннарыыга болҕомтобутун ууруохтаахпыт. Оччоҕо ырыынакка арыый киирсиэ этибит. Билигин тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрэ бары судаарыстыба өйөбүлүгэр наадыйаллар. Холобур, “Сахаплемхолбоһукка” судаарыстыба биэрэр үбэ тэрилтэ дохуотуттан 6 төгүл улахан. Тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын  оҥорон таһаарааччылар пуондаларын тэрийбиппит, сылга 1,6%-наах  кредит ылыахтарын сөп. Билигин тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһинэн оҥорон таһаарааччылары өйүүр судаарыстыбаннай бырагыраама бэлэмнии сылдьабыт”, —  диэн баһылык иһитиннэрдэ.

Арктика. Арктика зонатыгар киирэр улуустарга болҕомто улаатар. 2018 сыл түмүгүнэн ситиһиилэр бааллар – хамнас үрдээһинигэр, тыа хаһаайыстыбатыгар. Ол эрээри, кыһалҕалар бааллар – үлэтэ суох буолуу, суол-иис суоҕа, дьиэ тутуутугар. Кэлиҥҥи алта сыл иһигэр дьон көһүүтүн көрдөрүүтэ улааппыт. “Чопчу дьаһал ылар наада. Биһиги федеральнай таһымҥа Арктика олохтоохторун сир, тырааныспар, баай-дуол нолуогуттан босхолуурга,  чааһынай предпринимателлэргэ нолуокка чэпчэтии көрөллөрүгэр этиилээх тахсыбыппыт. Бу этиилэрбитинэн сокуон барылын бэлэмнээн Ил Түмэҥҥэ киллэрэр сорук турар”, —  диэтэ.

Өлүөнэ муостата. Өлүөнэ муостатын тутуутун дьылҕата чопчу быһаарылла илигин Айсен Николаев иһитиннэриититтэн биллибит. Ол курдук, баһылык этэринэн, Өлүөнэ нөҥүө муостаны тутуу бырайыагын 2024 сылга диэри РФ магистралын кэҥэтии уонна сайыннарыы былааныгар киллэрэргэ үлэлэһэ сылдьаллар.

Национальнай бырайыак. Ил Дархан Айсен Николаев национальнай бырайыактары олоххо киллэриигэ ситэриилээх былаас бары уорганнара кыттыһалларын бэлиэтээтэ. Ол курдук, муус устар 26 күнүттэн Жатайдааҕы судоверфь тутуута саҕаланар. Дьокуускайга 25 км усталаах суол, тыһ. км тахса усталаах регионнааҕы суоллар өрөмүөннэнэллэр. Стратегия-32 докумуон соруктарын олоххо киллэрэргэ СӨ бырабыыталыстыбата Ил Түмэни кытта холбоон этиилэри уонна сокуон барылын бэлэмниир, биэдэмистибэлэр икки ардыларынааҕы оробуочай бөлөх тэриллиэхтээх.

Парламент 25 сыллаах үбүлүөйэ. Айсен Николаев Саха Өрөспүүбүлүкэтин парламенын 25 сыллаах үбүлүөйүнэн сибээстээн: “Ил Түмэн хара маҥнай үлэлиир сылларыттан Арассыыйаҕа биир ытыктанар парламенынан буолбута. Саха сирин парламентарийдара суолталаах федеральнай сокуоннар төрүттэригэр киирбит элбэх сокуон барылын көҕүлээбиттэрэ. Билигин дойду туруорбут сүрүн соруктарын олоххо киллэрэргэ эһигини улахан үлэ күүтэр. Владимир Путин Госдума депутаттарын кытары мунньаҕар нацбырайыактар олоххо киирэллэригэр парламентарийдартан улахан үлэни күүтэрин тоһоҕолообута. Бэйэм туһунан этэр буоллахха, мин бары фракциялар депутаттарын кытары кэпсэтиһиигэ бэлэммин. Сомоҕолоһуу сылыгар ситэриилээх, сокуону оҥорор, бэрэстэбиитэллээх уорганнар дьон-сэргэ олоҕун таһымын тупсарарга бииргэ соруктанан үлэлиэххэйиҥ”, —  диэтэ.

Депутаттар ыйыталлар

Михаил Эверстов кэлиҥҥи кэмҥэ улахан аймалҕаны таһаарбыт бюджет үлэһиттэрин сарбыйыы туһунан бырабыыталыстыба дьаһала хайдах үлэҕэ киирэрин ыйытта. Айсен Николаев бюджет тэрилтэлэригэр дьаһалта үлэһиттэрин миэстэтэ ирдэбилгэ эппиэттээбэт гына элбэҕин, дьаһалта үлэһиттэрэ тэрилтэ  үлэһиттэрин уопсай ахсаанын 16%-тан элбэх буолуо суохтаахтарын ыйда. Оттон биһиэхэ үгүс тэрилтэлэргэ дьаһалта үлэһиттэрэ үлэһиттэр уопсай ахсааннарыгар тэҥнээтэххэ 30% элбэх буолаллар. Онон, бастатан туран, тэрилтэлэргэ дьаһалта үлэһиттэрин сарбыйыы барыаҕа”, —  диэтэ.

Елена Голомарева СӨ Бырабыыталыстыбата Арктика зонатыгар болҕомто уурарыгар махтанан туран, Хоту сири баһылааһын хайдах суолунан барыаҕын ыйытта. “Сүүнэ соруктарбыт Арктика сирин бырамыысыланнаска туһаннахпытына эрэ олоххо киирэр кыахтаахтар. Ол гынан баран, бастатан туран, бырамыысыланнай тэрилтэлэртэн сир-уот экологиятыгар хоромньуну оҥорботторун ирдиибит”, —  диэтэ.

Андрей Находкин тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарыытыгар көрүллэр субсидия кээмэйин улаатыннарар уонна ыһыы үлэтигэр тырааныспар ороскуотун сороҕун толуйарга кыах баар буолуон сөбүн туһунан ыйытта. “Бэлиэтээбитим курдук, тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин кытары аграрийдары өйүүр саҥа судаарыстыба бырагырааматын бэлэмниибит. Бу бырагыраама иһинэн үбүлээһин саҥа мэхэньиисимин көрөр наадалаах. Ол эрэн, чааһынай хаһаайыстыба уонна тэрээһиннээх хаһаайыстыба өйдөбүлүн араарар наадалаах. Оттон уматык ороскуотун толуйуу туһунан этэр буоллахха, өрөспүүбүлүкэбитигэр уматыгы оҥоруу салаата үлэлээтэҕинэ эрэ бу боппуруос быһаарыллыан сөп”, —  диэн хоруйдаата Ил Дархан.

Андрей Дорогань Нерюнгри оройуонун Хани бөһүөлэгэр фельдшерскай-акушерскай пуун, Золотинкаҕа ууну ыраастыыр пуун хаһан арыллыахтарын ыйытта. “Соторутааҕыта эрэ Хани бөһүөлэгэр фельдшерскай-акушерскай пуун тутуутун туһунан боппуруоһу көрбүппүт. Нерюнгритааҕы киин балыыһа бэйэтин үбүнэн эбии үлэһит миэстэтин көрөрүгэр уонна эмп-томп тэриллэринэн хааччыйарыгар быһаарыы ылыммыппыт”, —  диэн чопчулаата Айсен Николаев. Золотинкаҕа ууну ыраастыыр пуун бырайыак-смета докумуона оҥоһуллубут. ОДьКХ реформатыгар көмө фондатын үбүгэр эрэ тутуллуон сөбүн туһунан эттэ.

Юрий Григорьев: “Нэһилиэнньэ ахсаана элбиирэ олус үчүгэй. Ол эрээри, саамай күндү нэһилиэнньэ араҥата – оҕолорбут оскуолаҕа икки сменанан үөрэнэн эрэйи көрөллөрө баар. Икки сменанан үөрэниини суох оҥорорго ханнык үлэлэр ыытыллалларый?” —  диэн ыйытта. “Бу кыһалҕаны саҥа оскуолалары тутаммыт эрэ быһаарар кыахтаахпыт. Манна 203 микрооройуоҥҥа саҥа оскуола тутуллара былааннанар. Мин Владимир Путиҥҥа бу боппуруоһу быһаарар сыаллаах тахсан, резервэ пуондатыттан үп көрдөөбүтүм. Өйөөбүтэ, Саҥа дьыл саҕана уопсайа 4 млрд солк. көрбүттэрэ, ол үп оскуола дьиэтин атыылаһарга эмиэ анаммыта. Ити дьиэлэргэ оҕолор үөрэнэ сылдьаллар, икки дьиэ өрөмүөннэнэ турар. Маны таһынан Арассыыйа үрдүнэн оскуола тутуутугар ирдэбили уларытар туһунан кэпсэтии бара турар. Элбэх мэндиэмэннээх оскуолалары тутуу бу кыһалҕаны быһаарарга эмиэ көмө буолуон сөп”, —  диэн быһаарда.

Роза Солнышкина нэһилиэнньэ дохуотун араастаһыыта харахха быраҕылларыгар тохтоото. “Саха сирин олохтоохторун ыйдааҕы дохуоттара 68 тыһ. солк. диэн отчуоттууллар. Ол эрэн статистика кэпсииринэн, маннык дохуоттаахтарынан нэһилиэнньэ 15%  эрэ буолар. Нэһилиэнньэ 10%-на уһулуччу элбэх дохуоттаах. Онтон атыттар бу кээмэйгэ быдан тиийбэт дохуоттаахтар. Дьон ыйдааҕы дохуотун кээмэйэ тоҕо маннык араастаһарый?”, —  диэн ыйытыытыгар Ил Дархан чопчу эппиэтэ суох боппуруос буоларын бэлиэтээтэ. “Саха сиригэр хамнас орто кээмэйэ 68 тыһ. солк. тэҥнэспитин көрдөрөр. Манна бырамыысыланнай тэрилтэлэргэ үлэлиир дьон орто хамнаһа 115 тыһ. солк. быһыллар, оттон тыа хаһаайыстыбатын үлэһитин хамнаһа 28 тыһ. солк. тэҥнэһэр. Ол иһин улахан араастаһыы тахсан кэлэр. Билигин биһиги иннибитигэр дьадайыы көрдөрүүтүн аҕыйатар сорук турар. Ол инниттэн бэйэ дьыалатын дьарыктаныы салаатын сайыннарыахха наада. Дьадайыы туругар сылдьар дьоҥҥо аадырыстаан көмө оҥорон, кинилэр атахтарыгар туран бэйэлэрин хааччыналларын ситиһиэххэ наада.

Парламент фракциялара

Экономика сүрүн салааларыгар ситиһиилэннибит

Ил Дархан норуот депутаттарыгар үгэс буолбут отчуотун оҥорбутун кэннэ, депутаттар санааларын эттилэр. Ол курдук парламент фракцияларыттан депутаттар Өрөспүүбүлүкэ баһылыгын отчуотун хайдах ылыммыттарын туһунан санааларын эттилэр.

РФКП фракциятыттан Виктор Губарев:
— Айсен Николаев баһылык дуоһунаһыгар үлэлээбитэ сыл да буола илик, ол да буоллар үрдүк ситиһиилэрдээх саҕа­лаата. Регион оҥорон таһаарыытын уопсай көрдөрүүтэ улааппыта элбэҕи кэпсиир. Ол гынан баран мин дьадайыы көрдөрүүтүн аҕыйатыыга үлэ күүскэ барарын көрбөпп­үн. Ол инниттэн маннык этиилээхпин, дьон дохуотуттан көрөн нолуок киллэриэххэ наада. Баай дьоҥҥо НДФЛ 60% диэри улаатыннарыахха, оттон кыра дохуоттаахтарга 13% олох да суох оҥоруохха. Оччоҕо, баҕар, дьадайыыны кытары охсуһуубутугар туох эрэ хамсааһын тахсыаҕа. Итиэннэ Кыайыы 75 сылын көрсө “Сэрии сылын оҕолоро” диэн өрөспүүбүлүкэ сокуонун бары итэҕэстэрин учуоттаан, уларытыы киллэриэххэ.

“Сиэрдээх Арассыыйа” фракциятыттан Юрий Григорьев:
— Ил Түмэн депутаттара өрөс­пүүбүлүкэ баһылыгын кытта үлэбит үчүгэйдик, кө­дьүүс­тээхтик саҕаламмыта. Баһылыкпыт биһигини истэр уонна хардаран үлэ ыытар. Урут оннук буолбатах этэ. Биһиги фракциябыт баһылык отчуотун биһирээтэ. Регион оҥорон таһаарыытын уопсай көрдөрүүтэ 1 трлн солк. тиийбитэ үтүөҕэ эрэли саҕар. Ол эрэн кэккэ түгэннэри бэлиэтиэхпин баҕарабын. Үлэтэ суох буолууну 6,9% диэри кыччаттыбыт диибит. Онон кыһалҕаны быһаарбатыбыт. Ол аата үлэлиир саастаах өрөспүүбүлүкэ хас 14 киһитэ үлэтэ суох эбит. Дьиҥэр, биир бу курдук көрдөрүү баар. Өскөтүн дойду уопсай оҥорон таһаарыытын көрдөрүүтүн өлүүтүн 40% аччыгый уонна орто бизнес ыллаҕына, үлэтэ суох буолуу кыһалҕата турбат. Оттон биһиэхэ уопсай оҥорон таһаарыы көрдөрүүтүгэр аччыгый уонна орто бизнес 15% эрэ өлүүнү ылар. Онон аччыгый уонна орто бизнеһи сайыннарыыга үлэ барарын наадалааҕынан ааҕабыт.

ЛДПР фракциятыттан Гаврил Парахин:

— Айсен Николаев саталлаах салайыытынан бу кылгас кэмҥэ элбэх ситиһилиннэ. Инвестицияҕа, социальнай эйгэҕэ. Бөдөҥ бырайыактар олоххо киирдилэр. Холобур, Урутаан сайдыы сирдэригэр үлэ барар. Уһук Илиҥҥи гектар сокуона эмиэ олус “ыарыыта” суох киирдэ. Кылгас кэм иһигэр бюджекка ыйана сылдьыбыт улахан иэстэри сапта. Федераллары кытта биир тылы түргэнник булла. Салгыы бу курдук курсунан үлэлииригэр баҕарабын, инники көлүөнэбит уйгулаахтык олорорун туһугар бары сомоҕолоһон үлэлиэххэ! Үүнээри турар Өрөспүүбүлүкэ күнүнэн!

“Биир ньыгыл Арассыыйа” фракциятын депутата Виктор Федоров:

— Өссө эрдэ, Саха АССР 100 сыллаах үбүлүөйүн көрсө, ол эбэтэр 2022 сылга регион оҥорон таһаарыытын көрдөрүүтүн 1 трлн солк. диэри тириэрдиэхтээхпит диэн сорук туруоруммуппут. Онтубутун былааннаммыппытыттан үс сыл эрдэлээн ситистибит. Макроэкономическай сүрүн көрдөрүүлэр 8% үрдээбиттэрэ олус үчүгэй. Маны кытта Айсен Николаев булгуччулаах медицинскэй страховой пуондаттан эбии 6 млрд солк. анаппыта элбэх кыһалҕаны быһаарда. Ааспыт сыл ыам ыйыгар норуот депутаттара бюджекка 24 млрд солк. тиийбэтин бэлиэтээбиттэрэ. Ситэриилээх былаас күүскэ үлэлэһэн бу кыһалҕаны быһаарда. Ил Дархан доруобуйа харыстабылын тиһигэ аныгы ирдэбилгэ эппиэттээбэт диэн отчуотугар бэлиэтээтэ. Мин булгуччулаах медицинскэй страховкалааһыҥҥа тохтуохпун баҕарабын. Булгуччулаах медицинскэй страховка бюджета 35 млрд солк., хас биирдии киһиэхэ 35 тыһ. суумалаах көмө оҥоһуллуохтаах. Ол эрэн көдьүүстээхтик эмтээһин суох. Ол иһин булгуччулаах медицинскэй страхование үлэтигэр аччыгый уонна орто бизнеһи тардыахха наада. Бүгүҥҥү күҥҥэ аччыгый, орто бизнес 1,1% эрэ бу салааҕа үлэлиир. Сүрүннээн стоматологияҕа. Булгуччулаах медицинскэй страхованиеҕа кыттыһан бизнес бу араҥата сүһүөҕэр туруо этэ дии саныыбын. Айсен Сергеевич отчуотугар Арктика зонатын оройуоннарыгар нолуокка чэпчэтиини киллэриэххэ наада диэбитэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ 128 млрд солк. нолуогунан киирэр. Оттон аччыгый уонна орто бизнестэн баара-суоҕа 3 млрд солк. киирэр. Онон Уһук Илиҥҥэ бизнес бу араҥатын нолуоктан босхолуур быдан көдьүүстээх буолуо этэ. Маны таһынан национальнай брендпытын харыстыахха наада. Өлүөнэ Очуостара, Хотугу Полюс, хотугу оһуор-бичик курдук табаар бэлиэтин регистрациялыыр наада. Авиация кыһалҕата сытыы. Аччыгый авиацияҕа улахан болҕомто наада. Төһө да норуот депутаттара бюджеты ылалларыгар бу салааҕа улахан болҕомтону уурбуттарын иһин, улахан үлэ барбат. Инникитин ситэриилээх уонна бэрэстэбиитэллээх былаас сомоҕолоһон үлэлиэҕэр эрэнэбин. “Биир ньыгыл Арассыыйа” фракция баһылык отчуотун биһириир.