Олоҕу көҕүлүүр өрүттэргэ сигэнэн

Суолталаах сокуоннар

Сокуоннар хайдах оҥо­һул­лалларый? Сокуон олоххо киириэн иннинэ олохтоохтор интэриэстэрин таарыйар, баар балаһыанньаны аахсар үгүс дьүүллэһии, кэпсэтии барар. Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ олохпут биир сүрүн боппуруостарын быһаарар кэмитиэтинэн буолар. Ол курдук, кэмитиэт үлэтин түмүгүнэн быйыл сааскы сессияларга 4 өрөспүүбүлүкэ сокуона, Судаарыстыбаннай мунньах тоҕус уурааҕа ылыллыбыт. Кэмитиэт сытыы боппуруостары дьүүллэһэр “төгүрүк остуоллары” ыыппыт, оробуочай бөлөхтөр мунньахтара буолбуттар. 19-та тыа нэһилиэктэригэр тахсан олохтоохтору кытары көрсүбүттэр.
Сааскы сессияҕа “Саха өрөспүүбүлүкэтин территориятыгар баар географическай эбийиэктэргэ аат иҥэрии туһунан этии бэрээдэгин көрөр туһунан” өрөспүүбүлүкэ сүрүн сокуона ылыллыбыт. Сокуон ылыллыан иннинэ бу боппуруос сүрдээх мөккүөрдээх этэ. Ханнык судаарыстыбаннай уорган өрөспүүбүлүкэбит географическай эбийиэктэригэр аат иҥэрэр боломуочуйалааҕа биллибэтэ. Сокуон ылыллыбытын кэннэ барыта чуолкайданан, мөккүөр тахсыбат буолла. Аат иҥэриллэригэр олохтоохтор санаалара учуоттанарын туһунан сокуоҥҥа суруллар.
Бу кэмҥэ Сир кодексыгар сүрүн көннөрүүлэр киирдилэр. Олохтоох оҥорон таһаарыыны сайыннарар сыалтан уонна инвестиционнай бырайыактар олоххо киллэриллэллэринэн, үрдүк салалта иннигэр инфраструктураны тэрийэр уонна бизнеһы сайыннарар сорук турар. Онон дьокутааттар бөдөҥ инвестиционнай бырайыактарынан үлэлиир юридическай сирэйдэргэ уонна, албыннаппыт дольщиктар кыһалҕаларын быһаарар сыалтан, учаастактары туорга таһаарбакка эрэ, кинилэргэ биэрэр туһунан быһаарыыны ылбыттар.
Кыаммат араҥаҕа уонна элбэх оҕолоох ыалларга социальнай көмө оҥоруу – бу өрөспүүбүлүкэ биир сүрүн соруга. Ол курдук, Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ элбэх оҕолоох ыалларга сир биэрии бэрээдэгин эбэн-сабан, тупсаран биэрэр Сир кодексыгар көннөрүүлэри бэлэмнээбит.

Экологияҕа сыһыаннаах бэлиитикэ

Быйыл Арассыыйаҕа Экология сыла биллэриллибитэ. Ол эрээри Ил Түмэн сис кэмитиэтэ тулалыыр эйгэни харыстыыр хайысхаҕа үлэтэ быйыл эрэ көхтөөхтүк ыытыллар диир сыыһа. Экология бэлиитикэтин уонна айылҕаны харыстыыр үлэҕэ сыһыаннаан сокуоннар үгүстэр. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэбит кэскилин уһансар биир сүрүн докумуон – СӨ экологическай доктрината ылыллыбыта. Бу сыл олунньу 28 күнүгэр Судаарыстыбаннай мунньах Доктрина олоххо киирэр бэрээдэгин уонна миэрэлэрин туһунан уураах таһаарбыта. Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ ирбэт тоҥу туһаныы бэрээдэгин уонна харыстааһынын сокуонунан салайыы чуолкайдааһыныгар үлэлэһэр. Чуолаан эттэххэ, “Ирбэт тоҥу харыстааһын уонна сөптөөхтүк туһаныытын туһунан” Саха өрөспүүбүлүкэтин сокуонун барылын бэлэмнээбит. Кэмитиэт чилиэннэрэ маныаха атылыы Федеральнай сокуон барылыгар эмиэ үлэлэһэллэр.
Экологияҕа уонна тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа сыһыаннах сокуоннары бэрээ­дэктээһин, систиэмэлээһин үлэтэ саҕаланна. Ол курдук, “СӨ территориятыгар үлэлиир айылҕа ресурсаларынан туһанар хампаанньалар социальнай уонна экологическай эппиэтинэстэрин туһунан” СӨ сокуонун барылын бэлэмнииллэр.
Экология сылынан Ил Түмэн сис кэмитиэтэ Экологтар иккис сийиэс­тэригэр кыттыыны ылла. Сийиэскэ кэмитиэт тэрийбит экология кутталла суох буолуу­тугар уонна тулалыыр эйгэни харыс­таа­һыҥҥа сыһыаннаах сокуоннар суолталарын дьүүл­лэһэр былассааккатыгар көх­төөх кэпсэтии тахсыбыт. Оттон Өрөспүүбүлүкэ бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын I сийиэһин иһинэн Ил Түмэн сис кэмитиэтэ сир боппуруостарыгар уонна тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа баар кыһалҕалар тустарынан “төгүрүк остуол” тэрийэн ыыппыт. Манна Саха сирин үгүс муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбииттэллэрэ кыттаннар, олус көдьүүстээх кэпсэтии тахсыбыт.

Федеральнай таһымҥа

Быйылгы сыл кэмитиэттэн күүстээх үлэни эрэйдэ. Ол курдук, үөһээ бэлиэтээн ааспыппыт курдук, “Уһук Илиҥҥи гектар туһунан” сокуоҥҥа ордук Саха сирин парламеныттан көннөрүүлэр, этиилэр киирбиттэр. Итиэннэ кэмитиэтинэн көмүс хостооһун, сир баайын көрдүүр сыаллаах сири үөрэтэр үлэлэргэ ойууру туһаныы боппуруостара көрүллүбүттэр. Былырыын “Марха өрүс бассейы­нын экологическай туругун туһунан” парламенскай истиилэригэр ылыныллыбыт рекомендациялар олоххо киирэллэрин хонтуруоллуур мунньахтар ыытыллыбыттар. Итиэннэ кэмитиэт үлэтин биир сүрүн хайысхатынан федеральнай сокуоннары сайынарыыга үлэлэһии уонна РФ судаарыстыбаннай мунньаҕын уонна РФ субъектарын судаарыстыбаннай мунньахтарын кытары сүбэлэһэн үлэлиири тэрийии буолар.
Ол курдук, 2017 сыл сааскы сессиятын кэмигэр Госдумаҕа, сокуону көҕүлээһин быһыытынан, “Сир аннын баайын туһунан” РФ сокуонун 12 уонна 16 ыстатыйаларыгар уларытыы киллэрэр туһунан” федеральнай сокуон барылын киллэрбиттэр. Уларытыы сир аннын туһаныы туһунан лицензия ис хоһоонугар баар РФ субъегын уонна муниципальнай тэриллиитин социальнай уонна экономическай сайдыытыгар кыттар усулуобуйа балаһыанньатыгар сыһыаннаах.
Ил Түмэн сир сыһыанна­һыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев Госдума айылҕа ресурсаларыгар, бас билии уонна сир сыһыаннаһыыларыгар кэмитиэтин иһинэн экспертнэй сэбиэт “Уһук Илиҥҥи гектар туһунан” Федеральнай сокуоҥҥа уларытыылары киллэрии туһунан” сокуон барылын ырытыһар мунньаҕар Саха сирэ тутуһар позициятын иһитиннэрбитэ. Итиэннэ Госдума тустаах кэмитиэтэ тэрийбит “Айылҕа баайын туһаныы социаль­най эппиэтинэһэ: экологическай экспертиза институтун сайыннарыы кыһалҕалара” диэн “төгүрүк остуолугар” Саха сирин парламеныттан сир баайын туһанааччылар социальнай уонна экологическай эппиэтинэстэрин тустарынан кэккэ этиилэри киллэрбитэ.
Мамонт муоһун булууну сокуонунан салайыы чэрчитинэн үлэҕэ Саха сирин парламенын сис кэмитиэтэ үлэлэһэр. Ол курдук, Владимир Прокопьев Госдума айылҕа ресурсаларыгар, бас билии уонна сир сыһыаннаһыыларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин Н.П.Николаевы кытары оробуочай көрсүһүүгэ “Арассыыйа айылҕатын ураты ресурсун – мамонт фаунатын ресурсун сөптөөхтүк туһаныы туһунан” диэн федеральнай сокуон барылын киллэрбит. Бу көрсүһүүгэ айылҕа ресурсаларын сөптөөхтүк туһаныы туһунан боппуруостары кэпсэппиттэр.

Саха сирин холобуругар

Экология сылын иһинэн РФ регионнарыгар киэҥ далаа­һыннаах тэрээһиннэр буолбуттар. Уфаҕа норуоттар икки ардыларынааҕы экологическай форумҥа Владимир Прокопьев көхтөөхтүк кыттыбыт. “Саха өрөспүүбүлүкэтигэр экологическай бэлиитикэни олоххо киллэриигэ экологическай үөрэхтээһин уонна сырдатыы оруола” диэн тиэмэҕэ дакылаата улахан сэҥээриини ылбыт. Итиэннэ Экология сылыгар ыытыллыбыт тэрээһиннэр барыллаан түмүктэрин туһунан Казань куоракка буолбут Федеральнай экологическай сэбиэт мунньаҕар иһитиннэрбит.
“Биирдиилээн баҕа өттүнэн балыктааһын” (“О любительском рыболовстве”) сокуон барылын оҥоруу көхтөөхтүк ыытыллыбыта. Ол курдук, Госдума дьокутаата Галина Данчикованы кытары “Биирдиилээн баҕа өттүнэн балыктааһын” федеральнай сокуон барылыгар киллэриллибит көннөрүүлэри туруулаһыы үлэтэ ыытыллар. Көннөрүүлэр аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоохторго балыктыыр сирдэри 49 сыл устата босхо туһаналларыгар көҥүл биэрэр, ол болдьоҕу уһатан биэрэр быраабы киллэрэр туһунан буолбута.
Ил Түмэн сир сыһыанна­һыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ РФ тустаах министиэристибэлэрин кытары үлэ ыытар. Ол курдук, дьокутааттар РФ айылҕа ресурсаларын министиэристибэтигэр бултааһыҥҥа анаммыт ойуур учаастактарын туһаныы төлөбүрүн улаатыннарар туһунан уураах барылын сыаналыыр этиилэри ыыппыттар. Итиэннэ Ил Түмэн дьокутааттара 2030 сылга диэри Арассыыйа ойуурун бырамыысыланнаһын сайыннарыытын стратегиятын бырайыагар бэйэлэрин этиилэрин киллэрбиттэр.
Булт хаһаайыстыбатын салаатын сайыннарыыга Саха сирин парламенын көрүүлэрин “Росохотрыболовсоюз” ассоциациятын сийиэһигэр Владимир Прокопьев иһитиннэрбит.
Ити курдук, 2017 сыл саас­кы сессиятын кэмигэр кэмитиэккэ 20 тахса боппуруостар киирбиттэр. Бултуур, балыктыыр сирдэр, учаастактары туһаныы, элбэх оҕолоох ыалларга сир биэри, сир баайын туһанааччылары кытары үлэ, “Уһук Илиҥҥи гектар туһунан” сокуонунан сир ылыы, экологияҕа куттал суох буолуутун тэрийии туһунан уонна да атын боппуруостар киирбиттэр. Итиэннэ кэмитиэт ханнык баҕарар боппуруоһу көрөрүгэр уопсастыбынньыктар, научнай үлэһиттэр санааларын истэр, кинилэр эксперт быһыытынан эмиэ кытталлар.