Парламент саҥа олуктара ууруллаллар

Мунньахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин Баһылыга Айсен Николаев кыттар. Саалаҕа Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин эбээһинэһин толорооччу Владимир Солодов, Конституционнай суут бэрэссэдээтэлэ Александр Ким, судаарыстыбаннай сүбэһит, өрөспүүбүлүкэ бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев, 1-кы, 2-с уонна 3-с ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата, өрөспүүбүлүкэ бочуоттаах гражданина Климент Иванов, өрөспүүбүлүкэтээҕи «Ытык сүбэ» салайааччыта Люлия Григорьева, ыҥырыылаахтар бааллар.

Киирии тылы өрөспүүбүлүкэ Баһылыга Айсен Николаев этэр: «Убаас­табыллаах норуот дьокутааттара! Чиэстээх уонна эппиэтинэстээх үлэҕитигэр киирбит күҥҥүтүнэн эҕэрдэлиирбин көҥүллээҥ! Эһиги, өрөспүүбүлүкэ норуота талбыт, бэйэлэрин инники кэскиллэрин итэҕэйбит дьоно буолаҕыт. Быыбардар сиэрдээх бэлитиичэскэй быһыыга-майгыга бардылар. Өрөспүүбүлүкэҕэ ол туһугар бары усулуобуйа тэриллибитин сөпкө сыаналыахтаахпыт.

Экэниэмикэ тирэх салааларын сайыннарыы, оҥорон таһаарыыны үрдэтии, дьон олоҕун уйгутун хаҥатыы, экологияҕа куттал суох буолуутун хааччыйыы, о.д.а. субу тирээн турар соруктары олоххо киллэрии үлэтэ биһигини көһүтэр. Онно барытыгар дириҥник ырытан толкуйдаммыт уонна  оҥоһуллубут сокуон баазата наада. Ону эһигиттэн эрэнэ күүтэбит.

Алтыс ыҥырыылаах Ил Түмэҥҥэ биэс бэлитиичэскэй баартыйа бэрэстэбиитэллэрэ талылыннылар. Баартыйа интэриэһэ көрүллүөхтээх уонна тутуһуллуохтаах эрээри, өрөспүүбүлүкэ уонна норуот интэриэстэрэ ол үрдүнэн туруохтаахтар. Тоҕо диэтэххэ, тиһэҕэр тиийэн, хайа да баартыйа итинтэн атын интэриэстээх буолуон сатаммат.

Кылгастык

Гоголев Петр Васильевич 1971 сыллаахха Уус-Алдан улууһун Бороҕон сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ. И.Н.Жирков аатынан Дүпсүн орто оскуолатын бүтэрбитэ. ССРС Сэбилэниилээх күүстэрин кэккэтигэр сулууспалаабыта. 1997 сыллаахха СГУ юридическай факультетын туйгуннук үөрэнэн бүтэрбитэ. Юридическай наука дуоктара. ХИФУ юридическай факультетын старшай преподавателэ,  доцена, декана.

Петр Гоголев үлэтэ-хамнаһа «Гражданскай килбиэн» бэлиэнэн, СӨ бырабыыталыстыбатын, Уус-Алдан улууһун дьаһалтатын, куорат Дууматын, Дьокуускай куорат уокуруктааҕы дьаһалтатын, СӨ суут департаменын управлениетын Бочуоттаах кырааматаларынан бэлиэтэммитэ.

2002-2007 с.с. – Дьокуускай куо­рат Дууматын дьокутаата.  Сокуоннаска, олохтоох салайыныыга уонна эрэгилээмэҥҥэ бастайааннай хамыыһыйа бэрэссэдээтэлэ.

2001-2004 с.с. СӨ Бэрэсидьиэнин уонна бырабыыталыстыбатын дьаһалтатын олохтоох салайыныыга департаменын сүбэһитэ. «РФ-га олохтоох салайыныы уопсай тускулларын туһунан» федеральнай сокуон бырайыагын бэлэмнээһиҥҥэ СӨ бэрэстэбиитэлин быһыытынан кыттыыны ылбыта.

Наукаҕа интэриэстэрэ: Судаарыстыба уонна быраап түөрүйэлэрэ, судаарыстыба уонна быраап историялара, конституционнай быраап, муниципальнай быраап, айылҕа ресурсатын уонна айылҕа харыстабылын сокуоннара.

Убаастабыллаах норуот дьокутааттара! Норуот үрдүк итэҕэлин ылбыккытынан, барыгытын ис сүрэхпиттэн эҕэрдэлиибин. Инникитин ол итэҕэли чиэстээхтик торорор туһугар күүскүтүн-уоххутун, эрчимҥитин, билиигитин-көрүүгүтүн бүтүннүүтүн биэрэргитигэр саарбахтыы барбаппын».

Саҥа талыллыбыт парламент   бастакы мунньаҕын салайан ыытыыга олохсуйбут үгэс баар. Оннук чиэс саамай аҕа саастаах дьокутаакка сүктэриллэр. Алтыс ыҥырыылаах Ил Түмэҥҥэ оннук киһинэн Роза Васильевна Солнышкина буолла. Манна эбэн эттэххэ, Роза Васильевна Алданнааҕы биир мандааттаах быыбардыыр уокуруктан РФКП-тан талыллыбыт дьокутаат. Саамай аҕа саастаах дьокутаат туһааннаах миэстэҕэ олорор уонна туох да иҥнигэһэ суох, бэбиэскэҕэ сөп түбэһиннэрэн, мунньаҕы ыыппытынан барар.

Елена Голомарева, Евгений Кожухов, Владимир Богданов састааптаах бастакы мунньах сэкирэтирийээтэ талыллар. СӨ Быыбардыыр киин хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Алексей Ефимов быыбар түмүгүн туһунан дакылаата истиллэр. Балаҕан ыйын 9 күнүгэр ыытыллыбыт быыбарга, быыбардааччылар 50,7% кыттыбыт. Өрөспүүбүлүкэ Баһылыгын дуоһунаһыгар хандьыдаат Айсен Николаев иһин быыбардааччылар 71,4% куоластарын биэрбиттэр. Ил Түмэн быыбарыгар «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа 43 мандааты, РФКП – 10, «Сиэрдээх Арассыыйа» — 9, ЛДПР – 4 уонна «Гражданскай платформа» 1 мандааты ыллылар. Быыбар сиэрдээх быһыыга-майгыга барбыта дакылаакка өссө төгүл тоһоҕолоон бэлиэтэннэ.

Михаил Гуляев (бэрэссэдээтэл, «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа), Иннокентий Романов (РФКП), Дмитрий Семенов («Биир ньыгыл Арассыыйа») састааптаах мандаат  хамыыһыйата талыллар. Бэрэссэдээтэл Михаил Гуляев иһитиннэрбитинэн, ааспыт бэһис ыҥырыы дьокутааттарыттан 29 киһи хаттаан мандааты ылбыт. Алтыс ыҥырыылаах Ил Түмэн састааба 58,6% саҥардыллыбыт. Дьокутааттар састааптарын бырыһыаныгар таһаардахха, «Биир Ньыгыл Арассыыйа» — 50,84%, РФКП — 19,47%, «Сиэрдээх Арассыыйа» — 16,34%, ЛДПР – 9,5% ылбыттар. Бартыыйынай испииһэгинэн РФКП — 7, «Сиэрдээх Арассыыйа» — 5, ЛДПР — 3 дьокутааттаахтар. Биир мандааттаах уокуруктарынан «БньА» — 23, РФКП – 3, «Сиэрдээх Арассыыйа» — 4, ЛДПР —1 уонна «Гражданскай платформа» — 1 дьокутааттаахтар.

Дьокутааттар орто саастара 52 сааска тэҥнэһэр. Саамай аҕа саастаах дьокутаат 73, оттон саамай эдэр — 25 саастаахтар. 48 дьокутаат предприятиелар, тэрилтэлэр салайааччыларынан буолаллар, 14 киһи оҥорон таһаарыы эйгэтигэр сыһыаннаах. Куоластааһын түмүгүнэн, дьокутааттар боломуочуйалара бигэргэнэр. Салгыы Ааҕар хамыыһыйа талыллар.

Бэбиэскэҕэ СӨ алтыс ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэнин) бэрэссэдээтэлин талыы боппуруоһа турар. «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа фракциятын салайааччыта Владимир Чичигинаров Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин дуоһунаһыгар Гоголев Петр Васильевич кандидатуратын киллэрэргэ быһаарбыттарын иһитиннэрэр. Мантан атын кандидатура ааттамматаҕын быһыытынан, Петр Гоголев дьокутааттар иннилэригэр тахсан тылын-өһүн иһитиннэрэр.

— Убаастабыллаах өрөспүүбүлүкэ Баһылыга, норуот дьокутааттара, — диир Петр Гоголев, — Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин дуоһунаһыгар мин кандидатурабын өрөспүүбүлүкэ Баһылыга Айсен Сергеевич Николаев, бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Николаевич Жирков уонна «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа фракцията өйөөһүннэрэ, туох-ханнык иннинэ, миэхэ улахантан улахан эппиэтинэһи сүктэрии буолар. Улахан эппиэтинэстээх үлэҕэ бэйэм сөбүлэҥмин биэрэн туран, бу үрдүк итэҕэли чиэстээхтик толорор туһугар бары күүспүн, дьулуурбун биэриэм диэн эрэннэрэбин. Норуот биһиэхэ, дьокутааттарга,  кини интэриэһин туруулаһар, өрөспүүбүлүкэ кэскилин түстүүр сокуоннары айарга уонна оҥорорго итэҕэлин уонна эрэлин биллэрдэ.

Өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын салгыы барҕардыыга ситэриилээх былааһы кытта ыкса ситимнээх үлэ иннибитигэр турар. Олохтоох салайыныы муниципалитеттарын уонна олор бэрэстэбиитэллээх уорганнарын кытары хардарыта дьыалабыай сыһыан салгыы сайыннарыллыаҕа. Биһиги, алтыс ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутааттара, дьиҥнээх дьыалатыгар баай нэһилиэнньиктэр буолабыт. Сокуону оҥоруу, олоххо киллэрии уонна ону хонтуруоллааһын эйгэтигэр биһиги иннибитигэр үлэлээбит көлүөнэлэр баай уопуттара баар. Ол булгуччу туһаныллыаҕа.

Ыйытыылары биэриигэ, Юрий Григорьев өрөспүүбүлүкэ хас сэттис киһитэ үлэтэ суох ахсааныгар киирсэрин этэн туран, чуолаан тыа сиригэр бу боппуруос ураты сытыытык турарынан, «Тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын туһунан» сокуоҥҥа сыһыанын туһунан бэрэссэдээтэл дуоһунаһыгар хандьыдааттан ыйытар.

— Юрист буоларбынан, үлэтэ суох буолуу боппуруостарын үөрэппитим, — диир Петр Гоголев. — Тыа хаһаайыстыбатыгар оҥорон таһаарыыны тосту сайыннардахха эрэ, үлэтэ суох буолуу курдук ыарахан социальнай уонна киһи дьоһунун сүтэриэн сөптөөх түктэри көстүүнү кытары көдьүүстээхтик охсуһуохха сөп диэн кытаанах эрэллээхпин. Тыа сиригэр олорор уонна производство үгэс буолбут салааларынан дьарыктанар дьон-сэргэ быраабын туһунан сокуону көҕүлээһин наада. Быраабы туһаныы быраактыката үлэлиэхтээх. Үлэҕэ ылыыга кубуотаны олохтооһун мэлдьитин кыаллар буолбатах. Ол үрдүнэн, бэһис ыҥырыы дьокутааттара хостуур бырамыысыланнаска олохтоох нэһилиэнньэттэн кубуотаны олохтооһуну ситиспит быраактыкалара хайы-үйэ баар.

Тыл этиитигэр 2 дьокутаат кытынна. Онон кэпсэтии бүттэ. Куоластааһын түмүгүнэн, П.В.Гоголев кандидатурата кистэлэҥ куоластааһын бүлүтүөнүгэр киллэриллэр. Түмүгэ – П.В.Гоголев иһин 67 куолас бэриллибит, утарбыт – суох, туттуммут – 1 куолас. Алтыс ыҥырыылаах Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев бэйэтин аналлаах миэстэтигэр олорор уонна мунньах үлэтин салайбытынан барар.

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччытын дуоһунаһыгар «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа фракцията Александр Николаевич Жирков кандидатуратын туруорбут.

— Убаастабыллаах мунньах бэрэссэдээтэлэ, убаастабыллаах Михаил Ефимович, Люлия Николаевна, Климент Егорович, кэллиэгэлэрим, — диир Александр Николаевич. —  Бэһис ыҥырыы үлэтин түмүктээтэ, алтыс ыҥырыы саҕалаата. Олоххо туох да туран, тохтоон хаалбат айылгылааҕын быһыытынан, саҥа күн үүнэр — саҥа үлэ саҕаланар. Мин Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин дуоһунаһыгар хаттаан турартан акаастаныым туһунан кылгас быһаарыы биэриэхпин баҕарабын.

Доруобуйам туругунан, уустук эпэрээссийэни барыахтаахпын, ол кэнниттэн уһун болдьохтоох чөлгө түһүү наада буолара буолуо. Ыарыыны көрдөһөн ылбаккын. Биир санаалаахтарым уонна кэллиэгэлэрим өйөбүллэригэр тирэҕирэн, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин дуоһунаһыгар өссө да үлэлииргэ санаам уонна ис күүһүм тиийиэхтэр этэ буолан баран, күүһүм-уоҕум онно кыайан эппиэттэһэригэр эрэммэппин.

Быыбардааччыларым, ол иһигэр бэйэм биир дойдулаахтарым эрэллэрин толордум. Баран иһэр көнө суолбуттан хаһан да туораабатаҕым, инникитин даҕаны эрийэ-буруйа үктүөм суоҕа. Дьон итэҕэлин толорууга бүтүн олохпун анаатым, күүһүм-кыаҕым баарын тухары үлэлэһэ туруом. Маннык быһаарыныыны Айсен Сергеевичтыын, дьиэ кэргэммин уонна чугас дьоммун кытта сүбэлэһэн бараммын, ылыммытым.

Кистэлэҥ куоластааһын түмүгүнэн, Александр Жирков 58 куолаһы ылан, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччытын дуоһунаһыгар эрэллээхтик талыллар.

Алтыс ыҥырыылаах Ил Түмэн тэрээ­һин мунньаҕын үлэтэ салгыы барар.