Өрөспүүбүлүкэ 13 сокуонун ылыннылар

Сүүйсүүлээх оонньууга нолуок үрдүө

Өрөспүүбүлүкэ парламена “Нолуок политикатын туһунан” өрөспүүбүлүкэ сокуонугар киирбит уларыйыылары ылынна. Бу сокуонунан Арассыыйа Нолугун кодексынан көрүллүбүт бырааптарга уонна боломуочуйаларга олоҕуран, тэрилтэ бас билиитин, тырааныспар нолуогун уонна сүүйсүүлээх оонньууга түһээни таарыйар.

Сүрүн дакылааты үп уонна экэниэмикэ миниистирэ Майя Данилова иһитиннэрдэ. Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, нолуок уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев тустаах боппуруостарга быһаарыы биэрдэ.

Өскөтүн ХХ үйэ 60-с сылларыгар сэллик ыарыыга өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 20 тыһ. киһи ылларар эбит буоллаҕына, билиҥҥи туругунан 2017 сыллаахха 100000 нэһилиэнньэҕэ 58,1 буолбут. Бу 2016 сыллааҕы көрдөрүүттэн 1,7% кыччаабыт. Өрөспүүбүлүкэҕэ сэлликтэн өлүү Арассыыйатааҕар 1,1%, Уһук Илин регионнарынааҕар 2,2% намыһах.

Бастатан туран, бу «Арассыыйа гражданнарын сөбүгэр сыаналаах уонна тупсаҕай дьиэнэн хааччыйыы уонна дьиэ-уот хомунаалынай өҥөтүн хаачыстыбатын тупсарыы» бэдэрээлинэй судаарыстыбаннай бырагыраама чэрчитинэн коммерческайа суох дьиэ пуондатын сайыннарар сыалтан, итиэннэ кыра дохуоттаах дьоҥҥо өйөбүл буоллун диэн куортамҥа бэриллэр 1 тыһ. кв. м кырата суох иэннээх дьиэни нолуоктан босхолуур миэрэ буолар. Бу миэрэ олорор сир куортамын сыанатын 30 % чэпчэтэр.

Санатар буоллахха, 2017 сыллаахтан, Арассыыйа бырабыыталыстыбата «Ипотека уонна куортамныыр дьиэ» диэн национальнай бырайыактаах. Бу бырайыак сүрүн соруга – кыра дохуоттаах дьон дьиэ куортамныырыгар көмө буолар. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр бу соругу Архитектура уонна тутуу комплексын министиэристибэтэ ылыммыта. Бырагырааманы «Өрөспүүбүлүкэтээҕи ипотека агентствота» акционернай уопсастыбата толорорго туруммута. Тэрилтэ 2017 сыллаахха Каландаришвили уулуссатын  25 А нүөмэригэр саҥа тутуллубут дьиэҕэ 25 кыбартыыраны атыыласпыта. Министиэристибэ сүүмэрдээһинин кэнниттэн бу дьиэҕэ 9 ыал чэпчэтиилээх сыананан, 19 ыал – коммерческай сыанатыгар көһөн киирбитэ. Иккис эбийиэк Богдан Чижик, 31 аадырыска баар олорор дьиэ буолар. Манна куортамҥа 37 кыбартыыра бэриллэр.

____________________
Минстрой ааҕыытынан, билигин ыйга 1 хостоох кыбартыыра куортама – 15600 тыһ.солк., 2 хостоох кыбартыыра – 25 300 тыһ. солк., 3 хостоох кыбартыыра — 33 300 тыһ. солк. тэҥнэһэр. Оттон чэпчэтиилээх сыана маннык: 1 хостоох кыбартыыра куортама — 14 тыһ.солк., 2 хостоох кыбартыыра — 16 тыһ. солк., 3 хостоох кыбартыыра — 20 тыһ. солк.
______________________

Билиҥҥи туругунан «РИА» АУо 65 кыбартыыраны куортамҥа биэрэр. Ол эрээри нолуок үрдүгэ бэрт буолан, 24 эрэ кыбартыыра чэпчэтиилээх бэриллэр. Бу сокуон киириэҕиттэн кыбартыыралар бары чэпчэтиилээх сыанаҕа куортамҥа бэриллэр кыахтаналлар.

Минстрой ааҕыытынан, билигин ыйга 1 хостоох кыбартыыра куортама — 15600 тыһ.солк., 2 хостоох кыбартыыра — 25 300 тыһ. солк., 3 хостоох кыбартыыра — 33 300 тыһ. солк. тэҥнэһэр. Оттон чэпчэтиилээх сыана маннык: 1 хостоох кыбартыыра куортама — 14 тыһ.солк., 2 хостоох кыбартыыра — 16 тыһ. солк., 3 хостоох кыбартыыра — 20 тыһ. солк.

Иккиһинэн, сүүйсүүлээх оонньууга нолуок үрдүөҕэ. Бу нолуок регионнааҕы буолан, субъект бэйэтэ түһээн кээмэйин быһар кыахтаах.

Ол курдук, 2017 сыл сэтинньи 27 күнүгэр Арассыыйа Нолуогун кодексыгар сүүйсүүлээх оонньууга быһыллыбыт нолуок саамай үрдүк кээмэйин икки төгүл улаатыннарарга диэн көннөрүүлэр киирбиттэрэ. Ол аата биир букмекерскай хонтуора процессинговай киинигэр 125-250 тыһ.солк. тиийэ, оттон аҥардас биир уксар пууҥҥа 7-14 тыһ. солк. нолуок тутуллар. Бу этиллибит суума иһинэн түһээн кээмэйин регион бэйэтэ быһар кыахтанар.

Үсүһүнэн, халаан уутуттан эмсэҕэлээбит дьоҥҥо өйөбүл быһыытынан тырааныспар нолуогуттан босхолонуу буолар. Бу миэрэ Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 2018 сыллаахха ыксаллаах быһыы-майгы тахсыбыт муниципальнай тэриллиилэргэ көрүллэр. Бу көмө МТ баһылыга бигэргэппит биир кэмнээх көмө бэриллибит дьон испииһэгиттэн көрөн оҥоһуллар. Онон эбии докумуон хомуйсар ирдэммэт диэн экэниэмикэ миниистирэ Майя Данилова бигэргэттэ.

Бу сокуону Парламент бүтэ­һиктээх ааҕыыга ылынна.

Сэллиги   утары

Норуот дьокутааттара “Саха Өрөспүүбүлүкэтин нэһи­лиэн­ньэтин сэллик ыарыыттан кө­мүскүүр уонна сэллиги утары көмө оҥорор туһунан” диэн со­куоҥҥа көннөрүүнү киллэрэри көрдүлэр.

Сокуон барылын Ил Түмэн доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Чичигинаров билиһиннэрдэ.

«Доруобуйа  харыстабылын бүтүн  аан дойдутааҕы тэрилтэтэ сэлликтэн өлүүнү аччатарга диэн соругу туруорбута. Дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин бу ыарыыны кыайыы бүтүн Арассыыйаҕа инники күөҥҥэ турар диэн этэн турардаах. Былаан быһыытынан, 2035 сыллаахха бу ыарыыттан өлүү 95% кыччыахтаах», — диэн кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ иһитиннэрдэ.

Үгүс дьокутаат Саха сиригэр бу ыарыы сытыытык турар диэн бэлиэтээтэ. Владимир Ильич баар дааннайдарга олоҕуран, маннык хоруйдаата: «Сэллик ыарыыта сибилигин уһулуччу суолталаах диир сыыһа. Өрөспүүбүлүкэ көрдөрүүтэ атын регионнартан араастаһыыта суох. Оннооҕор ордук да диэхпин сөп. Бүтүн Арассыыйа үрдүнэн биһиги сулууспабыт бастыҥнар ахсааннарыгар сылдьар. Биһиэхэ сэлликтэн ураты гепатит, сүрэх ыарыыта, онкология боппуруостара быдан сытыытык тураллар. Сылга сүрэх ыарыытыттан 1800 киһи, онкологияттан — 1400, оттон сэлликтэн — 70 киһи өлөр. Ол гынан баран сэллиги утары охсуһарга саҥалыы сыһыан ирдэнэр. Манна былаас уорганнара, аналлаах уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр бииргэ үлэлэстэхтэринэ, сэллиги кыайар кыахтаахпыт. Хомойуох иһин, бу ыарыыны сүрүннээн хаайыыга сыппыт дьон тарҕатар. Тоҕо диэтэр, бу дьон үгүс биричиинэнэн диспансеризацияны ааһар кыахтара суох. Салгыы сэллик ыарыыны сыһыарбыт киһини холуобунай эппиэтинэскэ тардар саҥа сокуон барыла оҥоһуллуохтаах», — диэн түмүктээтэ.

2018 с атырдьах ыйын 3 күнүгэр «Арассыыйа Бэдэрээс­сийэ­тигэр сэллик тарҕаныытын сэрэтии туһунан” бэдэрээлинэй сокуоҥҥа уларытыы киирбитэ. Бу сокуон термин өттүгэр уларыйда. Ол курдук сэлликкэ уорбаланар уонна сэллик баар (турбут) сиригэр быһаччы сылдьыбыт, сэллик ыарыылааҕы кытта алтыспыт киһи диэн араастаһыыга олоҕурда. Сокуону бүтэһиктээх ааҕыыга ылыннылар.

Туристар  ураты харыстанар сиргэ-уокка   харчы төлөөн   киирэр буолуохтара

Норуот дьокутааттара Саха сиригэр ураты харыстанар сиргэ-уокка харчы төлөөн киирэр туһунан саҥа сокуон барылын бастакы ааҕыыга ылыннылар.

Бу сокуон эмиэ Арассыыйа сокуонун кытта тэҥнэһэр. «Ол курдук, ураты харыстанар сиргэ-уокка босхо киириэххэ сөп эрээри, бэдэрээлинэй сокуон харчы ирдиири эмиэ бопсубат”, — диэн Айылҕа харыстабылын миниистирэ Сахамин Афанасьев быһаарда. «Маны таһынан бу сокуон, чуолаан, маннык сиргэ олорор нэһилиэнньэни хаарыйбат. Бу сүрүннээн биһиги харыстанар сирдэрбит үлэһиттэрэ экологическай туристартан харчы ылалларыгар төрүөт баар буоларын туһугар тахсар сокуон буолар. Бэдэрээлинэй таһымҥа Арассыыйа бырабыыталыстыбатын уурааҕа тахсыа. Онно кэлии дьонтон төлөбүрү ылыы бэрээдэгэ уонна кээмэйэ ыйыллыа», — диэн чопчулаата.

Ил Түмэн сир сыһыан­наһыы­ларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев бу сокуон барыла өссө да эбии үөрэтиллиэн, сиһилии көрүллүөн наадатын ыйда.