795

16 февраля 2018 в 14:47

Сиртэн хостонор баайбыт туһалаатар ханнык…

Өлөөннөр «Восток Инжиниринг» хампаанньаны акционернай оҥорору туруорсаллар

Олунньу 13 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ парламент сир сыһыанна­һыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин тэрийиитинэн Томтордооҕу сэдэх металлардаах сири баһылааһын боппуруоһугар киэҥ ыҥырыылаах мунньах буолан ааста. Тэрээһини тус­таах кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев салайан ыытта.

Стратегическай суолталаах

Биллэрин курдук, 2014 сыллаахха ыам ыйыгар Өлөөн улууһун Дьэлиҥдэ нэһилиэгин сиригэр-уотугар баар Томтордооҕу сиртэн хостонор баайдаах сири туһанарга анаммыт аукциоҥҥа «Восток Инжиниринг» ХЭТ кыайбыта.
Сахабыт сиригэр Менделеев таблицатыгар киирбит химическэй элеменнэр барыта бааллар дииллэрэ дьиҥ-чахчы. Ол курдук, Томторго сэдэхтик көстөр ниобий, иттрий, скандий, лантан, церий, празеодим, неодим, европий, самарий курдук металлар саппаастара бааллар.
Ити металлар ракетаны, магниты, электродвигателлэри, күн уотунан, тыалынан үлэлиир электростанциялары, компьютердары, мобильнай төлөпүөннэри, химическэй промышленноска туттуллар оборудованиелары, медицинаҕа туһаныллар аныгы оборудованиелары оҥорууга туһаныллаллар эбит. Онон билиҥҥи сайдыылаах үйэҕэ стратегическай суолталаах промышленность салаата тэриллэрэ күүтүллэр.

Нэһилиэнньэ тоҕо утарбытай?

Күндү ааҕааччым, бастаан утаа «Восток Инжиниринг» ХЭТ Хаҥалас улууһун Хачыкаат бөһүөлэгин аттыгар бириистэн туттарар былааннааҕын, ону нэһилиэнньэ уонна экологтар утарсыбыттарын билэр буолуохтааххын. Ол курдук, хостообут рудаларын кыһыҥҥы суолунан Хачыкаакка сүөкээн бараннар, Күөрдэм тимир суол станциятыттан өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр утаарыллыахтааҕа.
Итинник логистиканы нэһи­лиэнньэ тоҕо утарбытай? Сэдэх металлар састааптарыгар уран, стронций, торий курдук радиоактивнай эттиктэр бааллара биллэр. Онон руданы таһыы кэмигэр саахал тахсар түгэнигэр, экологическай өттүнэн кутталлаах быһыы-майгы тахсыан сөп.

Саҥа бигэргэтиллибит логистика

Киэҥ ыҥырыылаах мунньахха «Восток Инжиниринг» ХЭО дириэк­тэрэ Сергей Сергиенко руданы таһыы саҥа логистикатын кытта билиһиннэрдэ. Ол курдук, тэрилтэ Өлөөн улууһуттан Красноярскай кыраай Хатанга пордугар тахсар саамай кылгас уонна табыгастаах суолу-ииһи талбыт. Манна 180 км кыһыҥҥы суол тутуллара былааннанар. Үөһэ ахтан аһарбыт Хачыкаакка диэри суол-иис уһуна — 439 км тэҥнэһиэх этэ.
Сергиенко руданы таһар маршрут нэһилиэнньэлээх пууннары, өрүстэри, үрэхтэри уонна айылҕа харыстанар миэстэлэрин таарыйбатын бэлиэтээтэ. Кини: «Хатанга муора пордун кытта сөбүлэһии түһэристибит. 2021 сылтан руданы таһыы үлэтэ-хамнаһа саҕаламмытынан барыаҕа», — диэн эттэ.

Үлэ миэстэтэ тахсыаҕа

Руданы таһар, саҥа тэриллэр автотранспортнай предприятиеҕа 500 саҥа үлэ миэстэтэ таһаарыллыаҕа. Салайааччы этэринэн, итиннэ бастакы уочарат Өлөөн улууһун уонна өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун үлэнэн хааччыйыыга болҕомто ууруллуоҕа.
Тустаах тэрилтэ аһаҕас иһитиннэрэр политиканы ыытар. Ол курдук, хас сылын ахсын ХЭТ бэрэстэбиитэллэрэ Өлөөн уонна Дьэлиҥдэ олохтоохторун кытта көрсөн, кэпсэтэллэр, санаа атастаһаллар.
Миэстэтигэр, «Бураннай» учаастакка, кэмиттэн кэмигэр уопсастыбаннай, ытык кырдьаҕастар, аҕыйах ахсааннаах төрүт хотугу норуоттар сүбэлэрин бэрэстэбиитэллэрэ тиийэн ыытыллар үлэни кытта билсэллэр эбит.
Салайааччы руданы таһар бигэргэтиллибит маршруту, логистиканы кытта Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ, айылҕа харыстабылын министерствота ыыппыт пресс-конференцияларыгар өрөспүүбүлүкэ уопсастыбаннаһа эрдэ билсибитин туһунан бэлиэтээтэ.

Таҥара сэрэҕи сөбүлүүр

«Таҥара сэрэҕи сөбүлүүр» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Хоту сир айылҕата ордук уйан, кэбирэх. Маны таһынан промышленность төрөөбүт-үөс­кээбит сирбитигэр-уоппутугар өтөрүнэн көннөрүллүбэт охсууну оҥорбутун, сүүһүнэн гектардаах учаастактар искусственнай булгунньахтарынан өрөһөлөнөн, дириҥ хаспахтарынан (Мирнэй карьердара) көрөн, туох да туһата суох буолан, хаһаайыстыбаннай эргииртэн тахсан сыталларын, өрүстэрбит уулара киртийбиттэрин бары бэркэ диэн билэбит-көрөбүт. Маны таһынан промышленность үгүс объектарыгар саахаллар тахсаллара эмиэ дьиксиннэрбэт буолуоҕун табыллыбат.
Онон өрөспүүбүлүкэ салалтата, парламентарийдар уонна уопсастыбаннас тустаах боппуруоска күүстээх болҕомтолорун уураллара, кытаанах ирдэбиллэри туруораллара саамай сөптөөх.
Аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар Ассоциацияларын вице-президенэ Вячеслав Шадрин руданы таһар кыһыҥҥы суол дьиикэй табалар мэччийэр сирдэринэн ааһарынан, этнологическай экспертизаны ыытары туруоруста.
Киэҥ ыҥырыылаах мунньахха норуот депутаттара Иван Шамаев уонна Иван Андреев экология боппуруоһун таарыйдылар. Ол курдук, руда бастакы обработканы хайдах ааһарын, уута-хаара, тобоҕо ханна барарын, туохха хаалаан, суулаан таһалларын интэриэһиргээтилэр. Иван Андреев: «Экологическай куттала суох буолуу быраабылата тутуһуллубатаҕына, үбүнэн-харчынан кытаанах ыстараабы олохтуохха баара», — диэн эттэ.
Сергей Сергиенко хампаанньа «Сиртэн хостонор баай туһунан» өрөспүүбүлүкэтээҕи уонна федеральнай сокуоннары кытаанахтык тутуһан, бизнес социальнай эппиэтинэстээх буолуутугар холобур буолар гына үлэни ыытарын туһунан эттэ. Кини бигбэн диэн герметическэй хааҕа сууланан, руда таһыллыахтааҕын бэлиэтээтэ.

Дьолбут дуу, сорбут дуу?

Кистэл буолбатах, дойдуга экономическай өттүнэн ыктарыылаах күннэр-дьыллар үүннүлэр. Ону быйылгы өрөспүүбүлүкэбит судаарыстыбаннай бюджетыттан да көрөбүт. Үгүөрү үп-харчы кэмэ ааста. Онон саҥа промышленнай тэрилтэ экономическай өттүгэр болҕомто ууруллара, ирдэбил туруоруллара эмиэ саамай сөптөөх дии саныыбын.
Наука, аныгы технологиялар сайдыбыт кэмнэригэр барытын бопсо-хаайса олорорбут эмиэ табыллыбат. Бары ирдэбиллэри кытаанахтык тутуһан, айылҕаны, тулалыыр эйгэни муҥутуурдук харыстаан, промышленноһы сайыннардахха, туһаттан атыны аҕалбата чуолкай. Уопсастыбаннас маны чуолкайдык өйдүүр дии саныыбын.
Сиртэн хостонор баайтан субъект хайаан да тииһиниэхтээх. Парламентарий Иван Шамаев билиҥҥи кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ үпкэ-харчыга балаһыанньата уустугун кэпсээн туран, «Восток Инжиниринг» хампаанньаны “АЛРОСА” курдук акционернай оҥоруохха диэн эттэ.
Өлөөн улууһун баһылыга Александр Иванов: «Аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт норуоттар олорор сирдэрэ-уоттара буоларын быһыытынан, этнологическай уонна технологическай экспертизаны дьүүллэһэр саамай сөптөөх. Үлэ бары көрүҥэ олохтоох нэһилиэнньэ сөбүлэҥэ суох ыытыллыа суохтаах», — диэн эттэ. Кини 2016 сыллаахха М.К. Аммосов аатынан ХИФУ үлэһиттэрэ Өлөөн улууһун олохтоохторун доруобуйаларын чинчийбиттэрин, кэмиттэн кэмигэр итинник кэтээн көрүү барыаҕын туһунан эттэ. Маны сөптөөх быһаарыы дии саныыбын. Тустаах промышленность салаата киһи доруобуйатыгар охсуулааҕа дуу, суоҕа дуу итинтэн көстөн кэлиэ турдаҕа.
Александр Иванов сиртэн хостонор баайдаах сирбит стратегичес­кай суолталааҕынан, парламентарийдары улуус уопсастыбаннаһын «Восток Инжиниринг» ХЭТ-ни акционернай оҥоруохха диэн этиитин өйүүллэригэр ыҥырда.
Биллэрин курдук, промышленность бөдөҥ хампаанньаларын барыстарыттан киирэр нолуок ситимигэр уларыйыыларынан сибээстээн, тустаах субъекка тиксэрэ дуона суох буолла. Онон тустаах хампаанньаны акционернай оҥоруу экономикаҕа уустук кэмнэри этэҥҥэ мүлчү түһэрбитигэр төһүүнэн буолуох этэ. Ханныгын да иһин федеративнай судаарыстыбаҕа олордохпут. Субъект туруорсуутун, киин сир истиэхтээх уонна учуоттуохтаах.
Киэҥ ыҥырыылаах мунньах түмүгүнэн кэккэ быһаарыылар ылылыннылар. Ил Түмэн тустаах сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев ити боппуруос экологическай хайысхатынан туспа мунньах ыытыллыаҕын туһунан мустубут дьоҥҥо иһитиннэрдэ. Тэрээһиҥҥэ норуот депутаттара, кэккэ министерстволар, биэдэмистибэлэр, хонтуруоллуур уорганнар, муниципальнай тэриллиилэр, уопсастыбаннай түмсүүлэр бэрэстэбиитэллэрэ кыттыыны ылбыттарын бэлиэтиибин. Сирбит баайа сорбут буолбакка, дьолбут буоларыгар эрэл санаанан суруйуубун түмүктүүбүн.

Поделиться