Резолюцияны 14 улуус “аахайбата”

Президиумтан Ил Түмэн спикерин бастакы солбуйаач­чыта Анатолий Добрянцев, солбуйааччы Виктор Губарев, СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйаач­чыта Михаил Гуляев,  Ил Түмэн олохтоох салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Василий Местников, Дьокуускай куорат Думатын бэрэссэдээтэлэ Александр Саввинов депутаттары эҕэрдэлээн туран, мунньаҕы арыйдылар.
Анатолий Добрянцев Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын депутаттарын I сийиэһигэр ылыныллыбыт резолюция олоххо хайдах киирэн иһэрин туһунан уопсай иһитиннэрии оҥордо. Ол курдук, сийиэс түмүгүнэн муниципальнай тэриллии бэрэстэбиитэллээх уорганнарыгар 8 боппуруоһу быһааралларыгар этии киирбит. Ол ханныктарый? Депутаттар сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ уопсастыбаннай үлэ быһыытынан буолбакка, бастайааннай дуоһунас быһыытынан үлэлиирин ситиһэргэ устааптарын уларыталларыгар. Улуус, куорат баһылыгын солбуйааччытын дуоһунаһыгар муниципальнай тэриллии бэрэстэбиитэллээх уорганнарын кытары сөбүлэһэн анааһын бэрээдэгин олохтуурга. Муниципальнай тэриллии бэрэстэбиитэллээх уорганнарын аппараатын, ассоциациятын, ыччат парламенын тэрийэргэ. Уокуруктан биир мандаатынан депутат быыбарын ыытыы. Куорат, тыа сирин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын устаабыгар депутаттар сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлин дуоһунаһын олохтооһуҥҥа уларытыы киллэрэллэригэр.
Анатолий Добрянцев дакылаатын түмүгэр Өрөс­пүүбүлүкэ бэрэстэбиитэллээх уорганнарын депутаттарын I сийиэһигэр ылыныллыбыт резолюция ыйыллыбыт болдьоҕунан олоххо киирэн иһэрин бэлиэтээтэ.

Ситимнээхтик үлэлээһин көдьүүстээх

I сийиэскэ ылыныллыбыт резолюцияҕа өрөспүүбүлүкэ парламеныгар 4 боппу­руос этии быһыытынан киирбитэ. Бастакытынан, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕа (Ил Түмэн) уонна муниципальнай тэриллиилэр бэрэстэбиитэллээх уорганнара хардарыта үлэлэһиилэрин концепциятын олохтуур туһунан этии киирбитэ. Концепцияны толоруу ханнык түһүмэххэ сылдьарын туһунан Михаил Гуляев кэпсээтэ.
Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта концепция Ил Түмэн уонна муниципальнай тэриллиилэр бэрэстэбиитэллээх уорганнарын хардарыта үлэлэһиилэрин сүрүн бириинсиптэрин, соруктарын уонна хайысхаларын торумнуур докумуонунан буоларын ыйда. Бииргэ үлэлэһии РФ Конституциятыгар, тустаах сокуоннарга олоҕуран ыытылларын, итиэннэ сорох боппуруостары Ил Түмэн уонна бэрэстэбиитэллээх уорганнар сөбүлэһии түһэрсэн салайыахтарын сөбүн туһунан концепция балаһыанньатыгар сурулла сылдьарын санатта. Ол курдук, бу концепцияҕа олоҕуран депутаттар нормативнай-правовой актары кытта үлэлэһэллэрин, олохтоох бэйэни салайыныыга сокуоннары тутуһууну кэтээн көрүү баарын, депутаттар квалификацияларын үрдэтиэхтэрин сөбүн эттэ. Өрөспүүбүлүкэ баһылыгын иһинэн инновационнай менеджмент үрдүкү оскуолата үлэлиир. Былырыын бу үөрэх киинигэр 1160 муниципальнай тэриллии үлэһиттэрэ уонна бэрэстэбиитэллээх уорган 136 депутата билиилэрин хаҥатыммыттар.

2017 сылга 31 улуус 278 нэһилиэгэр быыбар ыытыллыбыт  2898 депутат  талыллыбыт,

онтон  878 — биир мандаатынан

Ыалдьар сиртэн илии арахпат

Дакылааттар кэннилэриттэн мунньах кыттыылаахтара кэккэ боппуруостары көтөхтүлэр. Сүрүннээн хамнаһа уонна туох да ордук бырааба суох уопсастыбанньык быһыытынан үлэлии сылдьар бэрэстэбиитэллээх уорганнар депутаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлин балаһыанньата атаҕастабыллааҕын ыйдылар. “Ыалдьар сиртэн илии арахпат” дииллэригэр дылы, бу боппуруос көтөҕүллүбүтэ ыраатта даҕаны…
Өлөөн улууһун депутаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Зоя Григорьева 2003 сылтан уопсастыбанньык быһыытынан үлэлииринэн, улахан эппиэтинэс киниэхэ сүктэриллибитин таһынан, биир-биэс харчыта суох үлэлии сылдьарыттан хомойорун туһунан эттэ. Санатар буоллахха, 10 тыһ. тахса нэһилиэнньэлээх эрэ улуустарга бэрэстэбиитэллээх уорганнар депутаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэллэрэ дуоһунастаах, хамнастаах үлэлииллэр. Онтон аҕыйах нэһилиэнньэлээххэ бэрэссэдээтэл туспа штата көрүллүбэт.
Куорат думатын бэрэссэдээтэлэ Александр Саввинов маннык хабааннаах боппуруостары туруорсар депутаттары өйүүрүн биллэрэн санаатын эттэ: “Бэрэстэбиитэллээх уорган суолтата улаханын, быһыыта, өссө да үчүгэйдик өйдүү иликпит. Муниципальнай тэриллии олоҕун хайысхатын салайар уорган буолар эбээт. Аппараата уонна бастайааннай бэрэссэдээтэлэ суох улууска, куоракка мөлтөх үлэ барарын, сомоҕолоһуу суоҕун сэрэйэбин. Онон хас биирдии муниципальнай тэриллии бэрэстэбиитэллээх уорганнара аппарааттаах уонна атын үлэттэн босхоломмут бэрэссэдээтэллээх буолалларын сокуонунан көҕүлүүр булгуччулаах.

Инфографика. Василий Прокопьев

Резолюция этиилэрин — олоххо

СӨ бэрэстэбиитэллээх уорганнарын депутаттарын сийиэһигэр ылыныллыбыт резолюцияны олоххо киллэрэн иһэр улуустар бэрэстэбиитэллэрин кэпсээннэриттэн бэлиэтээһиннэри билиһин­нэрэбин.
Нерюнгри оройуонун депутаттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Валерий Селин:
— Улуус иһинэн депутаттар аппарааттара баар буолуохтааҕа — олох ирдэбилэ. Үлэбит хаачыстыбата онтон тутулуктаах. Биһиги улууспутугар депутаттар аппарааттара, ол иһинэн правовой актар экспертизаларын салаата үлэлиир, 25 депутаттаах эдэр ыччат парламена тэриллибитэ. Биһиги Ил Түмэҥҥэ 6 сокуон барылын көҕүлээн киллэрбиппит.
Уус Алдан улууһун депутаттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Иван Колодезников:
— Сийиэскэ үгүс депутаттар биир мандаатынан быыбары ыытары туруорсубуттара. Ол резолюцияҕа киирбитэ. Былырыын балаҕан ыйыгар буолбут быыбарга биһиги улууспутугар биир мандаатынан 191 депутат талыллыбыта. Депутаттарбыт куорпуһа 70% саҥардылынна. СӨ сиринэн-уотунан уопсастыбаннай бэйэни салайыныыны сайыннарыыга көмөлөһөр Концепциятын сэҥээрэбит. Ол түмүгэр депутат статуһа үрдүүр, үлэлиир баҕа улаатар.
Мэҥэ-Хаҥалас улууһун депутаттарын Сэбиэтин бэрэс­сэдээтэлэ Андрей Находкин:
— Депутаттар ассоциация­ларын тэрийэн үлэбитин күүһүртүбүт. Былырыын быыбарга муниципальнай тэриллии 327 депутата талыллыбыта.
Ньурба улууһун депутаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Сергей Евсеев:
— Сийиэс кэнниттэн биһиги, депутаттар, үлэ­битигэр саҥалыы сүүрээн киирбитэ. Нэһилиэктэр депутаттарын кытары үлэлэһэр салаа тэрийбиппит. Депутат статуһа үрдүүр. Саҥа талыллыбыт депутаттар муниципальнай тэриллии бэрэстэбиитэллээх уорганнарын үлэтин сүнньүнэн билии ылар куурустары бардылар

Түмэ тардар, үлэни көҕүлүүр сэбиэт тэрилиннэ

Депутаттар I сийиэстэрин резолюциятыгар өрөспүү­бүлүкэ парламеныгар киирбит этиилэртэн биирдэстэрэ Ил Түмэн иһинэн муниципальнай тэриллиилэр бэрэстэбиитэллээх уорганнарын депутаттарын Сэбиэтин тэрийии туһунан этэ. Сэбиэт састаабын уонна сыалын-соругун туһунан Ил Түмэн олохтоох бэйэни салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Василий Местников билиһиннэрдэ. “Сэбиэт 75 депутаттан турар буолуоҕа. Сэбиэккэ улуус мунньаҕын салайааччылара уонна улуустан биирдии депутат талыллыаҕа. Сэбиэт сылга иккитэ мунньахтыаҕа. Сэбиэккэ киирбит депутаттартан биэс киһилээх Президиуму талыахпыт. Бу Президиум чилиэннэрэ үлэ хаамыытын көрөн мунньахтыыр буолуохтара, сүрүн боппуруостары салайыахтара – үлэ көдьүүстээх буоларын, олохтоох салайыыны кытары үлэни, сокуоннары кытары үлэлэһии боппуруостарын”, — диэн иһитиннэрдэ. Саҥа сэбиэти талыахтарын иннинэ 2013 сыллаахха тэриллибит улуустааҕы мунньахтар бэрэссэдээтэллэрин Сэбиэтин үлэтин тохтотор туһунан куоластаатылар. Ол курдук, биир куолаһынан Ил Түмэн иһинэн муниципальнай тэриллиилэр бэрэстэбиитэллээх уорганнарын депутаттарыттан 75 чилиэннээх Сэбиэт тэрилиннэ. Бэрэссэдээтэлинэн Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков, бэрэссэдээтэли солбуйааччыларынан Ил Түмэн олохтоох салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Василий Местников, Дьокуускай куорат Думатын бэрэссэдээтэлэ Александр Саввинов, президиум чилиэннэринэн промышленнай оройуоннартан Нерюнгри мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Валерий Селин, Бүлүү умнаһын улуустарыттан Ньурба улууһун мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Сергей Ев­сеев, киин улуустартан Горнай улууһун мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Алквиад Тарасов, илин эҥэртэн Мэҥэ-Хаҥалас улууһун мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин, хоту улуустартан Өймөкөөн улууһун мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Татья­на Алферова талылыннылар.
Мунньах түмүгүнэн кэккэ быһаарыылар ылылыннылар. Өрөспүүбүлүкэ баһылыгын иһинэн инновационнай менеджмент үрдүкү оскуолата мунипальнай тэриллии бэрэстэбиитэллээх уорганнарын депутаттара квалификацияларын үрдэтэр куурустарга үөрэнэллэрин, үөрэтэр пособиеларынан хааччыйыахтааҕын, семинардары тэрийиэхтээҕин туһунан уо.д.а. этиилэр киирдилэр. Оттон муниципальнай тэриллии бэрэстэбиитэллээх уорганнарын депутаттарыгар бэйэлэрин улуустарыгар депутаттар ассоциацияларын, ыччат парламенын тэрийэллэригэр этии киирдэ. Олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарыгар кинилэр СӨ сирдээҕи-уоттааҕы уопсастыбаннай бэйэни салайыныыга көмөлөһөр Концепциятын балаһыанньатынан салайтаран үлэлииллэрэ сөптөөҕүн ыйдылар.