Сокуон ылыллыаҕыттан дьарыктанааччы элбээбит

2016 сыллаах мунньахха Спорт министиэристибэтигэр икки улахан сорук туруоруллубута – “2016-2020 сс. спорт уонна физическэй култуура сайдыыта” федеральнай тус бырагыраамаҕа спорт национальнай көрүҥнэрин туһунан хос бырагырааманы киллэрии уонна Дьокуускайга мас-рестлинг федеральнай киинин тэрийии.
Спорт миниистирин бастакы сол­буйааччы Семен Чердонов иһитиннэрбитинэн, РФ Спордун министиэристибэтигэр спорт национальнай көрүҥнэрин туһунан хос бырагыраама киллэрэр уонна Манчаары Баһылай аатынан спорт национальнай көрүҥүн киинин иһинэн РФ мас-рестлиҥҥэ киинин арыйар туһунан этии киллэрбиттэр.

Семен Чердонов дакылаатыттан сиэттэрэн өрөспүүбүлүкэҕэ спорт национальнай көрүҥнэрэ хайдах сайдан иһэллэрин бэлиэтиир буоллахха маннык:
● Мас-рестлини Арассыыйа 47 субъегар спорт көрүҥүн бы­һыытынан ылыналлар. Ол курдук, билиҥҥи чахчыларынан мас тардыһыытынан 14000 киһи дьарыктанар. 2017 сылга РФ бүддьүөтүттэн мас-рестлиҥҥа ыытыллыбыт күрэхтэһиилэргэ уопсайа 890 тыһ. солк. көрүл­лүбүт, 26 регионтан 890 спорт­смен кыттыбыт, 102 мэтээл комплега оонньоммут.
● Өрөспүүбүлүкэ бүддьүө­түттэн мас-рестлинг федеральнай стандартын бэлэмнээһиҥҥэ 700 тыһ. солк көрбүттэр. Аук­циоҥҥа Чурапчытааҕы спорт уонна физическэй култуура судаарыстыбаннай института кыайбыт. 2018 сылтан федеральнай ирдэбилгэ эппиэттиир мас-рестлиҥҥа бэлэмнээһин стандарта үлэлиирэ былааннанар.
● Спорт национальнай көрү­ҥүнэн 18 727 киһи дьарыктанар. Онтон 10 475 оскуола оҕолорунан буолаллар. Аҕа саас­таахтар эмиэ утумнаахтык дьарыктаналлар – 969 спортсмен 60-80 саастарыгар сылдьаллар, 80 саастарыттан тахсыбыт 100-тэн тахса кырдьаҕас бу көрүҥнэргэ бэйэлэрин холоноллор. Ханнык спорт көрүҥүнэн дьарыктаналларый? 5 тыһ. курдук киһи мас тардыһыытынан, эмиэ оччо киһи хапсаҕайынан, 2500 киһи ыстаҥанан, хотугу элбэх көрүҥҥэ күрэхтэһиинэн, гиирэ спордунан уонна хабылыгынан, хаамысканан эмиэ оччо киһи сөбүлээн дьарыктанар эбит.
● Спорт национальнай кө­рүҥүн туһунан сокуону ылыныы бары өттүнэн көдьүүс­тээҕэ билиннэ. Ол курдук Арассыыйатааҕы уонна норуоттар икки ардыларынааҕы күрэхтэһиилэргэ кыайыы ахсаана элбээбит. 2012-2015 сылларга 187 мэтээл ылыллыбыт буоллаҕына, 2016 сылга 206 мэтээл хаһаайыннарынан Саха сирин спортсменнара буолбуттар, быйыл тоҕус ый түмүгүнэн 204 мэтээли өрөспүүбүлүкэ спортсменнара дойдуларыгар аҕалбыттар. Онтон 91 мэтээлэ – кыһыл көмүс.
● Саха мас тардыһыытын аан дойдуга таһаарыы күрэх­тэһиилэринэн эрэ муҥурдаммат. Саха сирэ мас-рестлиҥҥа туттуллар тээбириннэри аан дойду ырыынагар таһаарарга бэлэмнэнэр. 7 патены регистрациялаабыт.

* * *
Үөрэх министиэристибэтэ 2016 сыллааҕы парламент истиилэрин сорудахтарынан иһитиннэрии оҥордо. Сүрүннээн физкультура учууталларын квалификацияларын үрдэтии ыытыллыбыт. 2016 сыллаахха 442 физкультура учуутала спорт национальнай көрүҥүгэр үөрэтэр куурсу ааспыттар, быйыл – 300-тэн тахса киһи. Маны таһынан 2014 сылтан саҕалаан 3 мөл. солк. суумаҕа өрөспүүбүлүкэ спортменнарын доруобуйаларын уонна физическэй хаачыстыбаларын генетическэй пааспарын оҥорбуттар.
Чурапчытааҕы спорт уонна физическэй култуура института спорт национальнай көрүҥүн сайыннарыыга ханнык үлэлэри ыытарын ректор Иннокентий Готовцев кэпсээтэ. Ол курдук, маныаха сыһыаннаах научнай диссертациялар бэлэмнэнэ сылдьаллар. Спорт министиэристибэтэ 2018-2020 сс. Саха сирин спордун көрүҥнэригэр спортсменнары бэлэмнээһиҥҥэ тустаах эрчиллиилэри туттуу туһунан научнай-чинчийэр үлэлэри оҥорорго сорудахтаабыт.

* * *
Норуот депутата, Манчаары Баһылай аатынан спорт национальнай көрүҥнэрин киинин дириэктэрэ Иннокентий Григорьев СӨ Бырабыыталыстыбатыгар туһаайан, 2018 сылга мас-рестлины үрдүк таһымҥа таһаарар сыалтан бу спорт көрүҥүн сайыннарыы бырагырааматын оҥорор туһунан этии киллэрдэ. Депутат Александр Уаров Саха сирэ спорт национальнай көрүҥүн туһунан туспа сокуон ылыммыт соҕотох субъект буоларын бэлиэтээн туран, сокуон олоххо киирэрин хонтуруолга ылар туһунан эттэ. “Бүддьүөтү ылынарга бу хайысхаҕа үбү көрүүнү хааччахтаамыахха. Хаһан эрэ спорт национальнай көрүҥнэрэ олимпийскай спорт көрүҥнэринэн буолуохтара”, —диэтэ.
Норуот депутаттара Юрий Николаев уонна Виктор Губарев спортсменнар доруобуйаларын кэтээһин үлэтин, допинг хонтуруолун туһунан боппуруоһу таарыйдылар.
Парламент истиилэрин түмүгэр Ил Түмэн дьиэ кэргэн, оҕо аймах, ыччат, спорт, физическэй култуура сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Баишев спорт национальнай көрүҥүн сайыннарыыга үбүлээһин биир кэминэн сылдьарын, ол гынан баран “Спорду уонна физическэй култуураны сайыннарыы” федеральнай бырагырааманы үбүлээһин кыччаабытын бэлиэтээн туран, спорт национальнай көрүҥнэрин туһунан хос бырагыраама оҥоһуллан, үлэлиэхтээҕин эттэ.

Василий КОНОНОВ хаартыскаҕа түһэриилэрэ.