Сыана үрдүгэ эрэ сөхтөрбөт

Тастан көмө булгуччу наада

Парламент истиилэрин вице-спикер Виктор Губарев салайан ыытта. Кини баар кыһалҕалары тута бэлиэтээтэ. “Сылын аайы өрөспүүбүлүкэҕэ 1,5 мөл. тонна дьоҥҥо наадалаах табаардар тиэйэн аҕалыллаллар. Онтон баара-суоҕа 11 тыһ. тонната бородууктанан буолар. Билигин үлэлиир судаарыстыбаннай нуорманан 68 тыһ. киһи олорор хотугу уонна арктикатааҕы улуустары бородууктанан, табаарынан толору хааччыйарга 30 млрд солк. наада. Маныаха судаарыстыба бүддьүөтүттэн бу хайысхаҕа 2 млрд. солк. эрэ көрүллэр. Онтон 500 мөл. солк. арктикатааҕы уонна хотугу улуустары аһынан-үөлүнэн, табаарынан хааччыйар операторга – “Якутоптторг” АУо-ҕа субсидия быһыытынан бэриллэр, 135 мөл. солк. — муниципальнай тэриллиилэр дьаһалталарыгар. Мантан да көрдөххө, хотугу улуустар аһынан-үөлүнэн, табаарынан ситэри хааччыллыбаттар. Онон бүгүн ыытыллар парламент истиитин сүрүн соругунан федеральнай уорганнар бу кыһалҕалаах боппуруоска болҕомтолорун ууралларын уонна хотугу оройуоннарга бородууктаны, табаары таһыы үлэтигэр кыттыһалларын ситиһэр наада”, — диэн эттэ.
Маны таһынан Виктор Губарев тирээбит кыһалҕа далаа­һынын ырылхайдык көрдөрөр сыалтан арктикатааҕы уонна хотугу улуустарга олорор дьоҥҥо төһө ас-үөл уонна табаар ирдэнэрин үөрэтэр сөптөөҕүн ыйда. “Проблема олус сытыырхайда. Онон кыаммат дьон араҥатыгар ас-үөл карточкатын да киллэрии тирээтэ”, — диэн эбэн эттэ.
Парламент истиилэри­гэр иһитин­нэриини СӨ нэһилиэн­ньэтин олоҕор куттал суох буолуутун хааччыйар Судаарыстыбаннай кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Юрий Зайцев уонна СӨ тыа хаһаайыстыбатыгар уонна ас-үөл бэлиитикэтигэр министиэристибэтиттэн Семен Потапов оҥордулар.

Таһаҕаһы тиэйии кыһалҕалара

• Социальнай суолталаах бородуукталарга бурдук, макарон оҥоһуктар, үүнээйи арыыта, куруппа, туус, чэй, саахар, кэнсиэрбэлэр, эт, балык, бороһуок үүт, хойутуллубут үүт, кэнсиэрбэлэммит оҕуруот аһа, хомпуот киирсэллэр. Кэлин бу испииһэккэ эбии оҕо аһылыгын, үүтү уонна үүт астары, оҕуруот аһын, фруктаны, сымыыты, маргарины, халбаһыыны, бурдук астары киллэрбиттэр.
•  Өрөспүүбүлүкэҕэ бүгүн судаарыстыбанннай өйөбүллээх, уустук суоллаах-иистээх, ыраах сытар 338 нэһилиэк баар.
• Арктикатааҕы уонна хотугу улуустарга социальнай суолталаах бородуукталары таһыы сылга иккитэ оҥоһуллар – бэс ыйыттан алтынньыга диэри уу тырааныспарынан, тохсунньуттан муус устарга диэри кыһыҥҥы суолунан уонна сыл устата салгынынан.
• Арктикатааҕы уонна хотугу улуустарга таһаҕы таһыыга быйыл көрсүллүбүт кыһалҕалар:
  Былаан быһыытынан 2016-2017 с.с. таһаҕаһы таһыы кэ­мигэр 707 тонна таһаҕас тиэллиэхтээҕиттэн 680 тыһ. тонна тиэллибит. Төрүөтэ – күн-дьыл туран биэрбэтэҕэ, үп тиийбэтэ, миэстэтигэр тибии, суолу ыраас­тыыр техника суоҕа буолаллар.
  Социальнай суолталаах табаардар массыына суола сабыллыар диэри тиэллибиттэр. Ол эрээри сорох нэһилиэнньэлээх пууннарга ирдэнэр кээмэйтэн аҕыйаҕа тиийбит. Саамай уустук суоллаах-иистээх хайысхаларынан Үөһээ Дьааҥы Баатаҕай, Орто Халыма Березовка, Аллараа Халыма Андрюшкино, Усуйаана Хаһааччыйа, Кэбээйи Сиэгэн-Күөл нэһилиэктэрэ буолаллар. Кыһыҥҥы суолунан таһаҕаһы таһыыны хааччыйар сыалтан суолу көрүү-истии эбээһинэһэ “Арктика суоллара” КТ-га бэриллибит, суолу оҥорор анал техниканы эбии атыылаһарга үп көрүллэрэ былааннанар.
  Уустук суоллаах-иистээх ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга аһы-үөлү тиэрдиинэн “Якутопторг” АК дьарыктанар. Бу тэрилтэ Арктика уонна хотугу улуустар 68 нэһилиэнньэлээх пууннарыгар социальнай суол­талаах бородууктаны тиэрдэр. 2017 сылга 11701 тонна табаары тиэрдии былааннаммыт, маныаха 617 мөл. солк. судаарыстыбаннай бүддьүөттэн көрүллүбүт. Социальнай суолталаах табаары нэһилиэнньэлээх пууннарга таһыыга 455 мөл. солк. көрүллүбүт, онтон 255 мөл. солк. тырааныспарынан таһыы ороскуотун сороҕун толуйууга ыытыллыахтаах. Билиҥҥи туругунан көрүллүбүт үптэн 254 мөл. солк. тус сыалынан туһаныллыбыт. 2016 сылы кытта тэҥнээтэххэ, хотугу улуустарга таһаҕы таһыыны үбүлээһин 94 мөл. солк. аҕыйаабыт.
  Санатар буоллахха, Ил Түмэн дьокутааттарын көҕүлээ­һиннэринэн РФ бүддьүөт туһунан сокуонугар уларытыы киллэрэн, хотугу улуустарга тиэйиллэр бурдугу атыылаһыыга субъект бүддьүөтүттэн кредит толору бэриллэр буолан, бу социальнай суолталаах бородууксуйа кэмигэр уонна толору тиийэр буолбут.
• Арктикаҕа уонна хотугу улуус­тарга хортуоппуйу 5 тыһ. тонна оҕуруот аһа харайыллар ыскылааттаах уонна икки суднолаах “Туймаада-Агроснаб” ААУо таһар. 2016 -2017 сс. уунан 347 тонна, салгынынан 79 тонна, кыһыҥҥы суолунан 315 тонна хортуоппуй тиэрдиллибит.

Тоҕо сыана үрдүгүй?

“Судаарыстыбаннай бүд­дьүөт­тэн хотугу улуустарга аһы-үөлү тиэйии ороскуотун толуйууга үп көрөрбүт үрдүнэн лааппыларыгар ас сыаната тоҕо хас да бүк үрдүгүй? Коммерсаннар маҕаһыыннарынааҕар “Якутоптторг” маҕаһыыныгар сыана быдан үрдүгүн үҥсэллэр”, — диэн дьокутаат Александр Уаров субсидия көрүллэр тэрилтэтиттэн — “Якутоптторгтан” ыйытта. Маныаха “Якутоптторг” бэрэстэбиитэлэ сыана үксүн бородуукталары атыылаһар хампаанньабытыттан тутулуктаах диэтэ. “Кинилэр сыаналарыттан, тиэйэн илдьэрбитигэр төһө ороскуотурбуппутуттан уонна Сыана судаарыстыбаннай кэмиэтиэтэ олохтуур торговай надбавкатыттан бородуукта түмүк сыаната бигэргэнэр. Бурдукка эрэ тиэйии ороскуота 100 бырыһыан толуйуллар, атын табаардары тырааныспарынан тиэйии ороскуота сороҕо эрэ бүддьүөттэн субсидия быһыытынан төлөнөр”, — диэн быһаарда.

Тоҕо хаачыстыбата мөлтөҕүй?

Норуот дьокутаата Александр Слепцов хотугу улуустарга үгүстүк сылдьар буолан, бородуукта сыаната үрдүгүттэн эрэ буолбакка, ордук хаачыстыбата мөлтөҕүн сөхпүтүн туһунан эттэ: “Маҕаһыын биир муннугар “Якутоптторг”, атын муннугар чааһынай маҕаһыын атыылыыр. “Якутопторг” бородууктата эргэрбитэ, хаачыстыбата мөлтөҕө тута харахха быраҕыллар. Оттон чааһынай предприниматель атыылыыр аһа-үөлэ, онуоха тэҥнээтэххэ, быдан сибиэһэй”. Кини: “Тоҕо манныгый?” — диэн ыйытан, “Якутоптторг” үлэтигэр сыһыанын кириитикэлээтэ. Кырдьык, хотугу улуустарга атыыланар бородууксуйаны лабораторияҕа бэрэбиэркэлээбиттэрин түмүгэр, хаачыстыбата мөлтөҕүн быһаарбыттар. Уопсайынан, ас-үөл 11 ыйга тиийэ уһуннук айаннаан тиийэриттэн, чааһынай предпринимателлэр аһылыкка анамматах контейнердарга таһалларын түмүгэр маннык итэҕэстэр тахсаллар эбит. Холобур, 2016 сылга 280 тонна бурдук буортуйан, төннөрүллүбүт.

Аһаары эрэ олоробут дуо?

Арктическай уонна хотугу улуустарга сыана үрдүгүн “тыыннаах” туоһутунан Анаабыр И.Спиридонов аатынан табаны иитэр муниципальнай тэрилтэ табаһыта Роман Туприн буолла. Кини баар кыһалҕаны дьокутааттарга, министиэристибэ, биэдэмистибэ бэрэстэбиитэллэригэр тиэрдэ сатаата. “Биһиги таба иитиитигэр үлэлиир дьон тыыннаах хаалар туһугар охсуһар былаастаах олоробут. Ыам ыйыт­тан сэтинньигэ диэри көһө сылдьан таба иитэбит. Мин биэс оҕолоохпун. 20 тыһ. солк. хамнастаахпын, кэргэним, чуум үлэһитэ, 8 тыһ. солк. хамнастаах. Хамнаспыт кэмигэр кэлбэт, туундараҕа тахсарбытыгар аспытын маҕаһыынтан бас быстар сыанаҕа иэс ылабыт. Харчыны илиибитигэр туппаппыт. Хамнаспыт иэспитигэр бара турар. Аны сорох бородуукта эргэрэн, киһи аска туһанар аатыттан тахсар. Өссө биир кыһалҕабытынан олохтоох дьаһалта кэпсэтэн, ыстаадаҕа ыытар бөртөлүөтэ ыстаада үлэһиттэригэр сыһыана буолар. Көтөн кэлэн баран, күлүү гыммыт курдук, 10 мүнүүтэ эрэ турар. Оҕолорбутун бөһүөлэккэ ыытаары сүүрүү-көтүү, аны бөһүөлэктэн ыыппыт астарын-үөллэрин баттаһан ыллахпытына абырал. Бөртөлүөччүттэр күлүү гынан итинник сыһыаннаһаллар дуу диэн санаалар киирэллэр. Аны быйыл икки оҕом оскуоланы бүтэрдэ. Хамнаспыт аһылыкпытыгар үргүлдьү бара турар, хантан үп булан оҕолорбун киин куоракка ыытан үөрэттэрэрбин өйүм хоппот. Итинник сыһыаны көрө сылдьан, эдэр ыччат ыстаадаҕа төрүт дьарыктарынан үлэлиэн баҕарбата чуолкай!” — диэтэ.
Парламент истиитин түмү­гэр норуот дьокутааттара хотугу улуустарга олохтоох бородуук­суйаны оҥорон таһаарыыны сайыннарар наадатын, уһук хотугу улуустарга аһы-үөлү уонна табаары таһыы уонна миэстэтиттэн олохтоох бородууксуйаны тиэйэн аҕалыы ситимин тупсарар наадалааҕын, маныаха федеральнай бүддьүөттэн үп көрөллөрүгэр үлэлэһэр булгуч­чулааҕын ыйдылар. Маны таһынан кыаммат араҥаларга ас-үөл карточкатын киллэрэн көмө оҥоһуллара тирээбит.