Уураах хоту сир уратытын учуоттаабат

Куйаар ситимигэр ордук үөрэхтээһин эйгэтигэр модельнай штат араспысаанньатыгар көһүү тула нэһилиэнньэ айманыыта улахан. Ордук олоҕу-дьаһаҕы таарыйар боппуруостарга саҥа сүүрээн киириитэ, дьон-сэргэ ортотугар долгуйууну үөскэтэрэ баа буолбатах.

Парламент бэһис төгүлүн

Ыам ыйын 13 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ тустаах боппуруоһунан бэһис төгүлүн тэрээһин ыытыллыбытын бэлиэтиибин. Бу сырыыга парламент хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэт киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕы ыытта. Тэрээһини тустаах сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева салайан ыытта.

Киэҥ ыҥырыылаах мунньахха норуот депутаттара, үөрэх уонна наука миниистирэ Владимир Егоров, култуура уонна духуобунай сайдыы миниистирэ Юрий Куприянов, хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар бырааптарыгар Боломуочунай Лена Степанова, министерстволар, биэдэмистибэлэр, хоту уонна Арктика улуустарын бэрэстэбиитэллэрэ, экспертэр кыттыыны ыллылар. Тэрээһиҥҥэ видеосибээһинэн хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар түөлбэлээн олорор улуустар — бары кыттыыны ыллылар.

Мунньахха киирии тылы Ил Түмэн хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева оҥордо. Кини: «Соторутааҕыта тустаах боппуруоһунан парламент түөрт сис кэмитиэтин мунньаҕа буолбута. Ол тэрээһин түмүгүнэн бырабыыталыстыба уонна парламент бэрэстэбиитэллэрэ кыттыылаах биэдэмистибэ таһынан хамыыһыйаны тэрийэр туһунан быһаарыы ылыммыта. Норуот депутаттара муниципальнай тэриллиилэри кытта бииргэ үлэни ыытан эрэллэрин бэлиэтиибин. Бүгүҥҥү киэҥ ыҥырыылаах мунньах түмүгүнэн тустаах сис кэмитиэт эмиэ бэйэтин быһаарыытын ылыныаҕа», — диэн эттэ.

Хартыына хайдаҕый? Ордук балаһыанньалаахтар

Кэмитиэт бэрэссэдээтэ­лин этиитин кэнниттэн, хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар түөлбэлээн оло­­рор улуустарын бэрэстэбиитэл­лэрэ тустаах боппуруоһунан иһитиннэриилэри оҥордулар. Дьэ миэстэтигэр хартыына хайдах эбитий? Бастаан ордук балаһыанньалаахтары кытта билиһиннэриэм.

Анаабыр улууһа. Бастакы­нан тылы Анаабыр улууһун баһылыга Иван Семенов ылла. Биллэрин курдук, бу улууска икки нэһилиэнньэлээх пуун: Саскылаах уонна Үрүҥ Хайа баар. Улуус киинигэр Саскылаахха 2,5 тыһыынча, оттон Үрүҥ Хайаҕа 1300 киһи олорор. Баһылык нэһилиэнньэ ахсаана эбиллэ турарын бэлиэтиир.

2018 сыл бэс ыйын 25 кү­нүгэр ылыллыбыт «О стандартах структуры и параметров минимальной сети объектов социальной инфраструктуры Республика Саха (Якутия)» диэн 202 №-дээх бырабыыталыстыба уурааҕа олоххо киирэр түгэнигэр, тустаах улууска төттөрүтүн саҥа үлэ миэстэлэрэ тахсаллара көһүтүллэр. Ол курдук, оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолор тэрилтэлэригэр — 6, оттон оскуолаларга — 17 саҥа штаттар эбиллиэхтэрэ. Иван Иванович этэринэн, Үрүҥ Хайаҕа баар «Туллукчаана» уһуйаан реорганизацияҕа түбэһиэн сөп эбит. «Ону туруулаһаммыт, оннунан хаалларыахпыт», – диэн кини этэр. Улахан-Күөллээҕи көһө сылдьар оскуола статуһун оннунан хаалларыахпыт диэн баһылык бэлиэтиир.

Тустаах улууска култуура эйгэтигэр билигин 25 киһи үлэлии-хамсыы сылдьар. Уураах киирэр түгэнигэр 7 үлэһит эбиллэрэ күүтүллэр. Билигин библиотекаларга 8 киһи (2-тэ техперсонал) үлэлиир эбит. Биир техническэй үлэһит сарбыйыыга түбэһэрин туһунан баһылык бэлиэтээтэ. Кини ити боппуруоһу муниципальнай тэриллии иһинэн быһаарарын туһунан эттэ. Ол оннугар икки специалист штата эбиллэн биэриэҕэ. Анаабыр улууһун музейдарыгар 3 үлэһит баар эбит буоллаҕына, эбии 3 штат эбиллэн биэриэҕэ. Онон бырабыыталыстыба тустаах уурааҕа олоххо киирдэҕинэ, Анаабыр улууһугар эбии үлэ миэстэлэрэ таһаарыллыахтарын туһунан баһылык бэлиэтээтэ.

Иван Семенов этэринэн, арай доруобуйа харыстабылыгар Үрүҥ Хайа бөһүөлэгэр 3 санитарка сарбыйыыга түбэһэр кыһалҕата баарын аҕынна. Кини тустаах нэһилиэнньэлээх пуун хоту сиргэ кырата суох сэлиэнньэ буоларын бэлиэтээтэ. Сэлиэнньэ улууска уонна промышленнай предприятиеларга муора аартыга буоларын, сайдар кэскиллээҕин туһунан эттэ. Үрүҥ Хайаҕа саҥа балыыһа тутуллар былаана баарын бэлиэтээтэ. Бырабыыталыстыба уонна парламент хамыыһыйатын кытта бу боппуруоһунан салгыы үлэлэһиэҕин туһунан баһылык эттэ.

Өлөөн улууһа. Уураах олоххо киирдэҕинэ, Анаабыры таһынан Өлөөн улууһугар балаһыанньа куһаҕана суоҕа мунньахтан көһүннэ. Баһылык Александр Иванов этэринэн, уһуйааннарга 30,6, оскуолаларга 8,35 штат эбил­лэрэ күүтүллэр.

Ээйик агрооскуолатыгар икки маастар штата сарбыллар куттала баарын туһунан баһылык аҕынна. Ити бириэмэтигэр тустаах предметтэргэ лицензия ылыллыбатаҕын кытта сибээстээх эбит. Александр Иванов ити тустаах уурааҕы кытта ситимэ суоҕун быһааран биэрдэ. Билигин улуус дьаһалтата уонна агрооскуола Дьокуускай үөрэх кыһаларын кытта үс: агроном, сылгыһыт, санитарнай экспертизаҕа бэтэринээр идэлэригэр оҕолору үөрэтиигэ дуогабар түһэрсибит. Онон үөрэнээччилэр агрооскуоланы бүтэриилэригэр ити идэлэргэ сибидиэтэлистибэлэри тутуохтара.

Өлөөн улууһугар култуура эйгэтигэр 4 штат эбиллэрэ күүтүллэр. Билигин бу салааҕа 32 киһи үлэлии сылдьар. Икки муоста сууйааччы сарбыйыыга түбэһиэн сөптөөхтөрүн баһылык бэлиэтээтэ.

— Атын улуустары кытта тэҥнээтэххэ, биһиги улууспутугар балаһыанньа куһаҕана суох. Ол эрээри биһиги иннибитигэр сарбыйыыга түбэһиэхтээх Өлөөн улууһун олохтооҕун хас биирдиилэрин үлэнэн хааччыйар сорук турар,— диэн баһылык Александр Иванов эттэ.

Тэрилтэни уларытан биэрии (реорганизация) түмүгэр, Өлөөннөөҕү киин балыыһа госпитализация 739-тан 456-ҕа диэри аччатыллара күүтэрин туһунан баһылык эттэ. Сарбыйыы түмүгэр,  оҕо, терапия уонна төрүүр отделениелар холбоһуохтарын бэлиэтээтэ. Кини ити этика да өттүнэн сөбө суоҕун ыйда. Кырдьык, дьахтар оҕолоноору сыттаҕына, кыра оҕо аттыгар хаама сылдьара өйгө баппат.

Киэҥ ыҥырыылаах мунньахха доруобуйа харыстабылын министерствотын бэрэстэбиитэлэ учаастактааҕы балыыһалар улуустааҕы киин балыыһалар филиаллара буолуохтарын туһунан эттэ. Маны РСФСР Үрдүкү Сэбиэтин, Госдума иккис ыҥырыытын, Ил Түмэн иккис, үһүс, төрдүс ыҥырыыларын депутаттара, ытыктыыр киһибит Зоя Корнилова сөбүлүү истибэтэ. Кырдьык, учаастактааҕы балыыһа диэн бу эйгэҕэ бэйэтэ туспа статус буолар. Филиал аата филиал. Аны туран, тустаах министерство бэрэстэбиитэлэ ити уларыйыы түмүгэр туох да уларыйыы, штат сарбыйыыта буолбатын туһунан этэр. Оччоҕо тоҕо үтүмэн сыллары уҥуордаан кэлбит учаастактааҕы балыыһалары филиал диэн ааттыыртан тугу барыһырабытый? Ити уларытыыттан өҥө хаачыстыбата тупсан кэлэр дуу?

Абый улууһа. Бу улууска эмиэ уураах олоххо киирэр түгэнигэр, балаһыанньа куһаҕана суох буоларын бэлиэтиибин. Улуус баһылыга Станислав Цюхцинскай биир да штат сарбыйыыга түбэспэтин туһунан этэр. Уһуйааннарга — 19, оскуолаларга — 45 штат эбиллэллэрэ күүтүллэр. Реоорганизацияҕа Уолбут уонна Муҥурдаах оскуолалара түбэһэллэрин туһунан баһылык эттэ. Кини тустаах оскуолаларын статустарын оннунан хаалларыыга туруулаһыахтарын, үлэлэһиэхтэрин туһунан этэр.

Ил Түмэн үөрэххэ, наукаҕа, култуураҕа, көрдөрөр-иһитин­нэрэр средстволарга  уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева Куйаар ситиминэн тарҕаммыт соторутааҕыта аһыллыбыт саҥа оскуола ороскуотун штаттары сарбыйыы уонна реорганизация суотугар сабаары гыналлар диэн сурах туһунан туоһуласта. Онуоха баһылык оскуоланы уһуйааны кытта холбуубут, ханнык да сарбыйыы буолуо суоҕа, нэһилиэнньэҕэ быһаарар үлэни ыытыахпыт диэн хоруйдаата.

Үөһээ Дьааҥы улууһа. Бу улууска балаһыанньа эмиэ куһаҕана суоҕа бэлиэтэннэ. Реорганизацияҕа Боруулаах агрооскуолата түбэһиэн сөптөөҕүн туһунан этилиннэ. Бу оскуола отут сылгылаах, теплица хаһаайыстыбалаах, биир бастыҥ үлэлээх аграрнай оскуоланан өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр.

Эдьигээн улууһа. Бу улууска үөрэх эйгэтигэр 16, оттон култуура салаатыгар 11 штат эбиллэрэ күүтүллэр. Итини тэҥэ оскуолаларга 3, доруобуйа харыстабылыгар 16,5 штат сарбыллара көһүтүллэр. Кыстатыам бөһүөлэгэр биэс сыл устата бырааһа суох олороннор, учаастактааҕы балыыһа фельдшерскай-акушерскай пуун буолуохтаах. Оскуола уонна уһуйаан эмиэ холбоһон үлэлиэхтэрэ. Кыстатыамҥа барыта 312 киһи олорор.

Аллараа Халыма улууһа. Тустаах улууска дьаһалта штаттары оннунан хаалларыыга үлэ бара турара бэлиэтэннэ. Ол эрээри Черскэйгэ Ыччат киинигэр 12 штат сарбыллара күүтүллэр. Походскайга оскуола уонна уһуйаан холбоһуохтаахтар. Зеленай Мыска уһуйааҥҥа биир бөлөх сарбыллыан сөптөөҕө бэлиэтэннэ.

Иһитиннэриини оҥорбут улуус баһылыгын бастакы солбуйааччы Екатерина Дмитриева штаттары сарбыйыыны кытта төрдүттэн сөбүлэспэттэрин, интэриэһи көмүскээһиҥҥэ үлэлиэхтэрин туһунан эттэ.

Улуус киинигэр Черскэйгэ саҥа уһуйаан тутуллан, быйыл үлэҕэ киириэхтээх. Манна улуус дьаһалтата 12 штаты туруорсарын туһунан баһылыгы бастакы солбуйааччы эттэ.

Уустук балаһыанньалаахтар

Уус-Маайа улууһа. Бу улууска уураах киирдэҕинэ, балаһыанньа куһаҕана суох эрээри, ааспыт сылларга ыытыллыбыт сарбыйыылар мөлтөх суолу-ииһи хаалларбыттара көстөр. Онон киһи тустаах улууһу ордук балаһыанньалаахтарга хайдах даҕаны гынан киллэрбэт. Ол курдук, 2010 сылга диэри буолбут сарбыйыылар түмүктэригэр 6 үөрэх тэрилтэтэ үлэтин тохтоппут. Биэс уһуйаан оскуоланы кытта холбоспут.

Уус-Маайаҕа доруобуйа харыстабылыгар штаты сарбыйыы буолара күүтүллүбэт. Култуура эйгэтигэр төттөрүтүн эмиэ эбии штаттар эбиллэллэрэ көһүтүллэр.

Иһитиннэриини оҥорбут улуус дьаһалтатын баһылыгын солбуйааччы дириҥник толкуйдаан, нэһилиэнньэни аччатымыахха, сири-уоту кураанахсытымыахха наадатын туһунан эттэ.

Муома улууһа. Тустаах уураах олоххо киирэр түгэнигэр хоту улуустартан бу улуус саамай уустук балаһыанньаланыах туруктаах. Улуус баһылыга Иван Павлов 87 штат сарбыллыан сөптөөҕүн туһунан иһитиннэрдэ. Кини: «Үгүс үөрэхтээх дьоммут көһөн барар туруктаахтар. Оҕо искусствотын оскуолата үлэтин тохтотор туруктаах. Ити оскуолаттан төһөлөөх үтүөлээх балет, театр артыыстара үүнэн таҕыстылар. Маннык оскуолалары сабар төрдүттэн табыллыбат дии саныыбын. Нэһилиэктэрбит саха уонна эбээн тылларын үөрэтэр буоланнар национальнай статустаахтар. 2014 сыллаахха улууска бюджет эйгэтигэр 5 юридическай сирэй үлэтин тохтоппута. Ол түмүгэр 40 штат сарбыйыыга түбэспитэ. Ол кэнниттэн күн бүгүн маннык «бэлэҕи» туттубут. Оскуолалар реорганизацияларын ылыммаппын. Олохтоох бэйэни салайыныы туһунан 131 №-дээх федеральнай сокуоҥҥа этиллэринэн, маннык хабааннаах боппуруоһу дьүүллэһиигэ нэһилиэнньэ кыттыыны ылыахтаах. Муома уонна Индигиир өрүстэр чуумпу эбэлэр ахсааннарыгар киирбэттэр. Оҕолору таһыыга кутталы үөскэтэбит. Интерната суох олорон, оҕолору хайдах улуус киинигэр үөрэттэриэхпитий», – диэн эттэ.

Экспердэр Зоя Корнилова, Владимир Членов, Августа Марфусалова, Вячеслав Шадрин бэйэлэрин этиилэригэр кыра кээмэйдээх оскуолалары сабыы төрдүттэн сыыһатын туһунан таарыйбыттара. Билигин оннооҕор эбээлэргэ, эһээлэргэ хаан сиэннэрин оҕолоруттан ылан, көрөллөрүгэр-истэллэригэр үгүс ахсааннаах докумуону ситиһэллэр, доруобуйаларын туруктарын көрдөрөллөр. Сокуон ону ирдиир. Оттон туспа ыал оҕотун ким эппиэтинэскэ ылан, көрүөй-истиэй, аһатыай-сиэтиэй? Интернаттары үлэлэтэргэ кэмчилээбит үппүтүн таһыччы куоһарар үп ороскуоттаныан сөптөөх.

Зоя Корнилова эргиччи толкуйданыллан, ырытыллан эрэ баран, маннык хабааннаах уураахтар олоххо киириэхтээхтэрин туһунан эттэ. Кини: «Истэ олороммун, куһаҕан буоллум. Эһиги кими албынныыгыт? Модель­най структура, реорганизация, оптимизация… Туох буола турарый? Итинэн оҕону иитиини-үөрэтиини тупсарабыт дуо? Кырачааннарбытын ыраах сиргэ илдьэн үөрэтэбит. Бу оҕолор ханна олороллор. Ол туһунан толкуйдаатыбыт дуо? Сэрии сылларыгар оҕолор интернакка олорон үөрэнэллэрэ. Эһиэхэ хамнаһы үрдэтэр туһунан ыам ыйынааҕы Ыйааҕы толорорго сорудахтаабыттара. Бюджеппыт дефициттээх. Оттон судаарыстыба сыала-соруга — дьон олоҕун тупсарыы. Эһиги төттөрүтүн олох таһымын мөлтөтөн эрэҕит. Орто оскуолалары алын сүһүөх оскуола оҥорон эрэҕит. Ити кэннэ гражданин Конституциянан бэриллибит үөрэххэ быраабын хайдах толороҕут? Хас эмэ сыллар усталара ситиһиллибити биирдэ туора сотоору гынныгыт. Сарбыйыы диэн социальнай суолталаах боппуруос буолар. Нэһилиэнньэни кытта дьүүллэһии барыахтаах. Суобаскытын сүтэримэҥ. Өрөспүүбүлүкэтээҕи хамыы­һыйа тэриллиэн наада. Онно миигин эмиэ ыҥырын. Боппуруос кыаллыбатаҕына, сууттаһыахха эмиэ сөптөөх», — диэн киэҥ ыҥырыылаах мунньахха мустубут дьон дууһаларын кылын таарыйар этиини оҥордо.

Муомаҕа доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр 25 штат сарбыллара күүтүллэр. Балыыһа дьиэлэрэ эргэрэн, сытыйан-ымыйан туралларын туһунан баһылык эттэ.

Томпо улууһа. Бу улууска 40 штат сарбыйыыга барара күүтүллэр. Үс оскуола алын сүһүөх оскуола буолаллара көһүтүллэр. Култуура эйгэтигэр 13 техническэй үлэһит штата сарбыллаары турар. Маны таһынан Томпоҕо 3 музей үлэтин тохтотоору турар. Сайдыы бөһүөлэгэр культурнай-спортивнай комплекс эмиэ сабыллар туруктааҕа бэлиэтэннэ. Ити туһунан иһитиннэриини улуус баһылыгын солбуйааччы Руслан Атаков оҥордо. Кини улуус дьаһалтата штаттары оннунан хаалларарга үлэни ыыта олорорун ыйда.

Өймөкөөн улууһа. Бу улууска икки оскуола уонна 3 уһуйаан реорганизацияҕа түбэһэллэрэ күүтүллэр. Ол курдук, Аартык уонна Төрүт орто оскуолалар алын сүһүөх оскуолалар буолаллара көһүтүллэр. Тустаах улууска айан-сырыы мөлтөҕө эмиэ биллэр.

Эксперт Владимир Членов: «Бүгүн норуоту утары теорияны иһитиннэрдигит. Учаастактааҕы балыыһалар диэн суох буолар буолбуттар. Оттон санавиацияҕа төһөлөөх үп ороскуоттаныай? Тус бэйэм бу уурааҕы утарабын», – диэн эттэ.

Ил Түмэн иккис ыҥырыытын депутата Августа Марфусалова Аллайыахаҕа түөрт бөһүөлэк сарбыйыыга түбэһэрэ, тустаах нэһилиэнньэлээх пууннар олохторо-дьаһахтара тохтоон, сабыллалларыгар тириэрдиэҕин туһунан эттэ.

Депутат Иван Данилов: «Сэбиэскэй кэмҥэ оҕолорбутун холкутук интернакка биэрэр эбит буоллахпытына, билигин ким оҕотун ити тэрилтэҕэ итэҕэйиэй? Хантан кэлбит сирбитигэр төннөн эрэбит», — диэн эттэ.

Парламентарий Алена Атласова: «Ынырыктаах сыыппаралары көрөбүт. Оскуолалар холбоһоллоро — куһаҕан. Оҕо искусствотын оскуолалара үлэлэрин тохтотон эрэллэр. Оччоҕо ыраах хоту олорор оҕолорбут култуура өттүнэн сайдыбаттар дуо? Үөрэх министерствота выпускниктар үөрэххэ киириилэринэн оскуолалар үлэлэрин сыаналыыр. Усулуобуйа тэрийбэккэ буолан бараммыт, итини ирдиэххэ сөп дуо?» – диэтэ.

Депутат Любовь Ябловская сэбиэскэй кэмҥэ табаһыттар оҕолорун кытта интернакка бииргэ олорон үөрэнэммит, төрүт дьарыктарыттан араарбыттарын, онно төннөн эрэрбитин туһунан эттэ.

Парламентарий Владимир Чичигинаров: «Россия сокуону оҥорооччуларын Сэбиэтигэр кыра кээмэйдээх оскуолалар тула кэпсэтиигэ биһиги өрөспүүбүлүкэбитин холобур туттубуттара. Итини салҕыах тустаахпыт», – диэтэ.

Парламентарий Феодосия Габышева стратегическай чинчийиилэр кииннэрэ саҥа сүүрээн олоххо киирэр түгэнигэр төһө үп-харчы экономияланарын ааҕыах-суоттуох тустааҕын, үлэнэн хааччыйыыга ханнык миэрэлэр ылыллыахтаахтарын туһунан иһитиннэрии бэлэмниэхтээҕин туһунан эттэ. Кини: «Миэстэтигэр баһылыктар, депутаттар уонна профсоюзтар сүбэлэрин холбоон үлэлиэхтэрин наада», – диэтэ.

Ил Түмэн хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева: «Үөрэх уонна култуура тэрилтэрэ реогранизациялара иитии-үөрэх хаачыстыбатыгар эрэ охсубакка, инникитин бөһүөлэктэр сабыллыыларыгар тириэрдиэн сөптөөх. Сокуон быһыытынан ити тэрилтэлэри реорганизалааһын, сабыы боппуруоһа олохтоох бэйэни салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганнарын эрэ быһаарыытынан ыытыллыахтаах», – диэн эттэ.

Мунньах кыттыылаахтара тустаах бырабыыталыстыба уурааҕа хотугу аҕыйах ахсааннаах норуот сирин-уотун, олоҕун-дьаһаҕын уратытын учуоттаабатын бэлиэтээтилэр. Улуус баһылыктара министерстволары кытта бииргэ үлэлээн, хайдах быһыылаахтык докумуоннары бэлэмнээн киллэрэллэриттэн, улуустарын, нэһилиэктэрин инники дьылҕата улахан тутулуктааҕа бу киэҥ ыҥырыылаах мунньахтан көстөн кэллэ.

* * *

Биллэрин курдук, билигин үп-харчы кризиһигэр олоробут. Оттон экономическай кризискэ социальнай эйгэни таарыйар кутталлааҕа, сэрэхтээҕэ урут-уруккуттан биллэр. Судаарыстыба кризистэн этэҥҥэ тахсарын туһуттан, төһө кыалларынан ити салааны күүскэ өйүөхтээх. Оччоҕо эрэ кризиһы этэҥҥэ мүлчү түһүөххэ сөптөөх. Онон тустаах уураах бары өттүнэн өйдөнүллүбэт докумуон буоларын киэҥ ыҥырыылаах мунньахха кыттыыны ылбыт дьон бигэргэттилэр. Ол эрээри этэргэ дылы, хайа баҕарар балаһыанньаттан тахсыбат суол диэн суох. Бырабыыталыстыба, парламент уонна муниципальнай тэриллиилэр сүбэлэрин холбоотохторуна, уустук балаһыанньаттан хайа баҕарар тахсар суол-иис тобуллуон сөптөөх. Хайа баҕарар уустук боппуруоһу быһаарарга соҕотох суол баар — ол сүбэни холбооһун.

Людмила НОГОВИЦЫНА