Ыанньыксыт, сылгыһыт сынньалаҥа өйөбүлү ылыахтаах

Икки куобаҕы тэҥинэн

Биллэрин курдук, Ил Түмэн төрдүс ыҥырыытын депутаттара дойду субъектарыгар ханна да суох «Агропромышленнай комплекс үлэһиттэрин санаторнай-курортнай эмтэниилэригэр судаарыстыбаттан өйөбүл дьаһалларын туһунан» диэн сокуону ылыммыттара. Тустаах сокуону парламент аграрнай политикаҕа уонна тыа сиригэр сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Наумов көҕүлээбитэ. Бу сокуону Ил Түмэн ылыммыт докумуоннарыттан биир суолталаахтарынан, туһалаахтарынан ааттыам этэ.

Ити сокуон тоҕо ылыллыбытай? Сэбиэскэй систиэмэ саҕана тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэригэр санаторнай-курортнай эмтэнии путевкалара профсоюз салаатынан чэпчэтиллэр буоллаҕына, ити кыаллыбат буолбута. Аны социальнай страховкалааһын фондата путевкалары анааһын быраабылатын уларыппыта. Буортулаах эрэ үлэҕэ үлэлиир идэлээх дьоҥҥо чэпчэтиилэр көрүллэр буолбуттара. Онон тустаах докумуон толкуйданан тахсыбыта.

Урут сэбиэскэй тутулга «хотонтон Москва чугас» диэн киһи барыта күлэ-оонньуу этэр буолара. Ол эрээри ханнык баҕарар көргө-күлүүгэ, кырдьык өлүүтэ баар буолар диэн мээнэҕэ эппэттэр. Күүстээх үлэҕэ сылдьар тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрэ кырдьык, этэргэ дылы, хотунан-соҕуруунан, кыраныысса тас өттүнэн тэлэһийэллэрэ. Дьокуускайга аҥаардас тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин эрэ эмтиир-томтуур «Алаас» диэн профилакторий баара.

Ыһыллыы-тоҕуллуу 90-нус сылларыттан саҕалаан, намыһах хамнастаах, ыар үлэҕэ сылдьар тыа хаһаайыстыбатын эйгэтин үлэһитэ тиэргэниттэн тэйбэт буолбута.

Ил Түмэн уочараттаах бэһис пленарнай мунньаҕар депутаттар тустаах сокуон 1 уонна 3 ыстатыйаларыгар уларытыылары киллэрэр туһунан сокуон барылын дьүүллэстилэр. Тустаах боппуруоска дакылааттары бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Денис Белозеров уонна Ил Түмэн аграрнай политикаҕа уонна тыа сиригэр сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин оҥордулар. Сокуоҥҥа көҕүлээһини бырабыыталыстыба киллэрбитин бэлиэтиибин. Ол курдук, көҕүлээһин ис хоһоонун быһаарар эбит буоллахха, сокуон 1 ыстатыйатын 2 чааһыгар «агропромышленнай комплекс үлэһиттэригэр санаторнай-курортнай эмтэниигэ чэпчэтиилээх путевкалары биэрии бэрээдэгин уонна итинэн туһанар үлэһиттэр испииһэктэрин бырабыыталыстыба быһаарар» диэн бырабыыталыстыба көннөрүү оҥорбут.

Судаарыстыбаттан бу сыалга үп-харчы икки хайысханан тыырыллар. Ол курдук, путевка 85% уонна Арктика, хоту улуустар үлэһиттэригэр айаннарын төлөбүрдэрин 100% судаарыстыба уйунарын бэлиэтиибин. Тустаах сокуон бастаан ылылларыгар, ити сыыппаралар 80% уонна 50% тэҥнэһэллэрэ. Докумуон дойдуга үп-харчы кириисиһэ ытарчалыы ылбыт кэмигэр ылыллыбыта.

Кэлиҥҥи биэс сылга ити сыалга-сорукка барыта 31 мөл. солк. өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан тыырыллыбыт. 2013 сыллааҕы бырабыыталыстыба уурааҕынан, чэпчэтиилээх путевка тыа хаһаа­йыстыбатыгар биэс сыл устата тохтоло суох үлэлээбит 16 араас идэлээх дьоҥҥо тиксэрин бэлиэтиибин. Тустаах салаа үлэһитэ икки сылга биирдэ чэпчэтиилээх путевканан туһанар бырааптаах.

2014-2018 сылларга өрөспүү­бүлүкэ түөрт профилак­торийыгар барыта 713 тыа хаһаайыстыбатын үлэһитэ эмтэммит-сынньаммыт. Сылга ортотунан чэпчэтиилээх путевканан 140 киһи туһаммыт. Манна биири бэлиэтиири наадалааҕынан ааҕабын. Тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрэ өрөспүүбүлүкэ профилакторийдарыгар эмтэнэр-сынньанар бырааптаахтар. 2000 сылтан эмтэнэр-сынньанар учреждениеларбыт приватизацияламмыттара. Профилакторийдарбыт материальнай-техническай базалара дэлби эргэрбиттэрэ. Онон «Агропромышленнай комплекс үлэһиттэрин санаторнай-курортнай эмтэниилэригэр судаарыстыбаттан өйөбүл дьаһалларын туһунан» сокуон олоххо киирэн, этэргэ дылы, икки куобаҕы тэҥинэн өлөрдүбүт. Ол курдук, тыабыт сирин дьоно эмтэнэллэр-сынньаналлар уонна өрөспүүбүлүкэбитигэр баар профилакторийдарбытыгар үп-харчы киирэн, базаларын өрө  тардыннылар.

Үүммүт 2019 сылга ити сыалга өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан 7,5 мөл. солк. көрүллүбүт.

Пленарнай мунньахха тустаах сокуон барылын дьүүллэһиигэ депутаттар актыыбынайдык кытыннылар. Ил Түмэҥҥэ аграрнай политикаҕа уонна тыа сиригэр сис кэмитиэт мунньаҕар депутаттар быйылгы сылга ити сыалга кыра үп-харчы көрүллүбүтүн, улаатыннарар наадатын ыйбыттара.

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Антонина Григорьева чэпчэтиилээх путевкаларынан туһанар үлэһиттэр испииһэктэригэр өрөспүүбүлүкэҕэ баар 102 агрооскуола үлэһиттэрин киллэрэр наадатын туһунан эттэ. Парламентарийдар путевканы квоталааһын механизмын уларытар наадатын ыйдылар. Күн бүгүн ким сайабылыанньа суруйан киллэрбит, ол киһи чэпчэтиинэн туһанар. Ким төһө таһаарыылаахтык үлэлиирэ-хамсыыра учуоттаммат эбит. Депутат Иван Слепцов ити сыалга эбии үбүлээһини АПК үлэһиттэрин профсоюһун рескома оҥоруон сөбүн туһунан эттэ.

Кырдьык, сэбиэскэй тутул саҕана тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэригэр санаторнай-курортнай эмтэнии путевкалара профсоюз салаатынан чэпчэтиллэрэ. Ол билигин тоҕо эрэ кыаллыбат.

Депутат Мария Христофорова тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрэ биир кэлим социальнай көмүскэллээх буолууларыгар механизм толкуйданара наадатын ыйда. Итини таһынан кини тыйыс усулуобуйалаах сиргэ-уокка олорор өрөспүүбүлүкэ хас биирдии олохтооҕо санаторнай-курортнай эмтэниилэригэр саҥа моделы тэрийии туһунан кэпсэтии барара наадатын туһунан эттэ.

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев тустаах сокуон барылыгар депутаттар үгүс этиини киллэрбиттэринэн, уураахха ити этиилэр киирэллэрэ наадатын бэлиэтээтэ. Депутат Юрий Николаев ити докумуон туолуутугар парламент истиитин ыытар наадатын туһунан эттэ. Кини этиитэ уураах барылыгар киирбитин бэлиэтиибин. Онон  «Агропромышленнай комплекс үлэһиттэрин санаторнай-курортнай эмтэниилэригэр судаарыстыбаттан өйөбүл миэрэлэрин туһунан» сокуон олоххо киириитин, туолуутун парламентарийдар хонтуруоллуохтара. Сокуон барылын депутаттар бүтэһиктээх ааҕыыга ылыннылар.

Капитальнай өрөмүөн төлөбүрүгэр

Тустаах сокуон олоххо киирдэҕинэ, 70 саастарын туолбут, үлэлээбэт соҕотоҕун олорор ытык кырдьаҕастар капитальнай өрөмүөн иһин төлөбүр 50% төлүөхтэрэ, оттон 80 саастаах биэнсийэлээх дьон төлөбүртэн босхолонуохтара. Маны таһынан биэнсийэ саастаах эбэтэр үлэлээбэт бастакы уонна иккис группалаах инбэлииттэр төһө да дьоннорун кытта олорор буоллаллар, 70-тар эмиэ төлөбүр аҥаарын уйунуохтара. Оттон 80-тар эмиэ төлөбүртэн босхолонуохтара.

«Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар уопсай баайга-дуолга, элбэх квартиралаах дьиэлэргэ капитальнай өрөмүөнү ыытыыны тэрийии туһунан» сокуон 2 ыстатыйатыгар уларытыылары киллэрэр туһунан» сокуон барылын ааптарынан депутат, парламент дьиэ кэргэҥҥэ, оҕо аймахха сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алена Атласова буоларын бэлиэтиибин. Тустаах сокуон барыла бу сыл тохсунньу 1 күнүгэр Российскай Федерация Олорор дьиэ кодексатын 169 ыстатыйатыгар уларыйыылар киллэриллибиттэринэн сибээстээн оҥоһуллубут.

Пленарнай мунньахха сокуон барылын депутаттар бүтэһиктээх ааҕыыга ылыннылар. Сокуон үлэлээн киирэн бардаҕына, тустаах категория дьон капитальнай өрөмүөн төлөбүрүгэр федеральнай бюджеттан көрүллэр субсидиянан туһаммытынан барыахтара.   

Барылы дьүүллэһиигэ депутат Павел Ксенофонтов элбэх квартиралаах мас дьиэҕэ олорооччу дьону бу төлөбүртэн босхолуур наадатын туһунан эттэ. Оттон парламентарий Виктор Федоров бастакы кварталга капитальнай өрөмүөн Фондатын ыытар үлэтин дьүүллэһэр, бэрэстэбиитэллээх уонна толоруулаах былаас уорганнара кыттыылаах «төгүрүк остуол» ыытыллара наадатын бэлиэтээтэ.

Уопсастыбаннай палаата чилиэннэрэ бигэргэннилэр

Билиҥҥи уларыйыылаах-тэлэрийиилээх, балысхан сайдыылаах олоххо уопсастыбаннас оруола сүрдээҕин күүһүрдэ. Пленарнай мунньахха депутаттар өрөспүүбүлүкэ Уопсастыбаннай палаататын чилиэннэрин бигэргэттилэр.

Уопсастыбаннай палаатаҕа тоҕус кандидатура киирбититтэн, кистэлэҥ куоластааһын түмүгүнэн, депутаттар баһыйар үгүс куоластарын ыланнар, урбаанньыттар бэрэстэбиитэллэрэ Афанасий Алексеев, ырыаһыт-мелодист Алексей Егоров-Өркөн, Дьокуускай куорат дьахталларын лигатыттан Марина Силкина палаата чилиэннэринэн буоллулар. Хомойуох иһин, быраабы харыстыыр уорганнар бэтэрээннэрин уопсастыбаннай тэрилтэлэрэ киллэрбит кандидатуралара, юридическай наука доктора Владимир Данилов курдук ытыктанар дьон сөптөөх куолаһы ылбатылар.

Палаата саҥа талыллыбыт чилиэннэрин спикер Петр Гоголев эҕэрдэлээтэ уонна ситиһиилээх үлэни баҕарда.

Нефть уонна гаас промышленноһыгар

Өрөспүүбүлүкэбитигэр өссө биир бочуоттаах аат буолуо. Ол курдук, пленарнай мунньахха депутаттар «Саха Өрөспүүбүлүкэтин нефть уонна гаас промышленноһын үтүөлээх үлэһитэ» диэн бочуоттаах ааты-суолу иҥэрии туһунан Ил Түмэн уурааҕын ылыннылар.

Маннык үрдүк аат-суол тустаах салааҕа үлэлиир дьону көҕүлүүр сыаллаах оҥоһуллубутун уонна ылыллыбытын бэлиэтиибин.

Людмила НОГОВИЦЫНА