«Үлэлиир сокуоннары ылыныах тустаахпыт»

Саха Өрөспүүбүлүкэтин алтыс ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) ахсыс (уочараттаах) пленарнай мунньаҕын бастакы күнүгэр ханнык саҥа сокуон барылларын көрдүлэр?

Парламент хонтуруолун туһунан

Норуот дьокутааттара “СӨ-гэр парламент хонтуруолун туһунан” диэн саҥа сокуон барылын көрдүлэр.
Биллэрин курдук, сокуону, киһи быраабын кэһии араас түбэлтэтэ тахсар. Үгүс өттүгэр мунаах боппуруостар, дьон-сэргэ кырдьыгын булбат түгэннэрэ элбэх. Норуот дьокутаатын сүрүн үлэтэ – олохтоохтор интэриэстэрин көмүскээһин, туруорсуу буолар. Онон бу сокуон барыла, Ил Түмэн Хонтуруоллуур кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Евгений Перфильев этэринэн, парламент хонтуруола норуот, уопсастыба, судаарыстыба интэриэһин учуоттаан, ылыллыбыт сокуоннар олоххо киирэн төһө үлэлииллэрин, толоруллалларын уонна көдьүүстээхтэрин бэрэбиэркэлиир аналлаах.

“Арассыыйа Бэдэрээссийэтин 19 субъегар манна тэҥнээх хонтуруоллуур сокуоннар ылыллан, үлэлии тураллар. Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр хонтуруоллуур боломуочуйалар өрөспүүбүлүкэ биирдиилээн нуормалыыр аакталарыгар, СӨ Конституциятыгар, сокуоннарыгар уо.д.а. нуормалыыр-правовой аакталарга бааллар. Бу сокуон уратыта диэн баар боломуочуйалары түмэр, сүрүннүүр суолталаах», – диэн кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ тоһоҕолоон эттэ.
Ол да буоллар сокуон барыла үгүс мөккүөрү үөскэттэ. Сүрүннээн бу сокуон ылыллар түгэнигэр боломуочуйалаах уорганнар интэриэстэрин күөмчүлээһин тахсыан сөбүн дьүүллэстилэр.
Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта Александр Жирков: “Туһааннаах кэмитиэттэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ааҕар-суоттуур палаататын уонна Ил Түмэн Хонтуруоллуур кэмитиэтин боломуочуйаларыгар мөккүөр тахсыбатын туһугар ситимнээх үлэ барыахтаах. Бу уорганнар бары тэҥ бырааптаахтар, онон бэйэ-бэйэлэрин кытта бииргэ үлэлэһиэхтээхтэр”, – диэн бэлиэтээн эттэ. Александр Николаевич ити сокуон барылыгар үөһэ этиллибит тэрилтэлэр хонтуруоллуур боломуочуйаларын чопчулуур, дьэҥкэ оҥорор сорук турар диэн этии киллэрдэ.

Парламент хонтуруолун биир көрүҥэ дьокутаат силиэстийэтэ (депутатское раследование) буолар. Дьокутаат нэһилиэнньэ Ил Түмэҥҥэ киллэрбит этиитинэн, туруорсуутунан, муниципальнай тэриллиилэр сирдэрин-уоттарын быһыыга мөккүөр тахсыбыт буоллаҕына, итиэннэ дьокутаат, судаарыстыбаннай былаас дуоһунастаах киһитэ, киһи уонна оҕо быраабыгар боломуочуйалаах СӨ сокуонун кэспит буоллаҕына ыытыллар. Маны сэргэ киһи өлүүлээх, улахан хоромньулаах быһылаан тахсыбыт төрүөтүн, быһыытын-майгытын быһаарарга уо.д.а. ыытыллара тоҕоостоох.
Норуот дьокутаата Роза Солнышкина бу сокуон барылыгар дьокутаат силиэстийэтин оруолун үрдэтэр буоллар, араас быһылааннарга быһаарыы ылынар түргэтиэ этэ диэн эттэ. Кини бэйэтэ ыыппыт силиэстийэтин холобурга аҕалла. «Полюс Алдан» тэрилтэ иһигэр тахсыбыт оробуочайдар бырааптарын күөмчүлээһин онно ырылхай холобур буолар. Норуот дьокутаата хайаан да суһал быһаарыыны ылыныах тустаах. Оччоҕо эрэ нэһилиэнньэ интэриэһин толору көмүскүүр кыахтаах. Онон бу сокуон олоххо киирэрин өйүүбүн», – диэн эттэ.
Норуот дьокутаата Александр Сусоев ылыныллар сокуоннар төһө тоҕоостоохторун уонна кэнники өттүгэр чахчы үлэлиир уонна көдьүүстээх буолалларын ситиһиэх тустаахпыт диэн бэлиэтээтэ: “Кистэл буолбатах, сорох сокуоннары ылынабыт эрээри, үлэлээбэт сокуоннар эмиэ бааллар. Онон чахчы туһалаах уонна үлэлиир сокуоннары ылыныахтаахпыт”.
Үгүс дьокутаат “СӨ парламент хонтуруолун туһунан” саҥа сокуон барылын өйөөтө, онон сокуон барыла бастакы ааҕыыны ааста.

Александр Жирков: “Туһааннаах кэмитиэттэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ааҕар-суоттуур палаататын уонна Ил Түмэн Хонтуруоллуур кэмитиэтин боломуочуйаларыгар мөккүөр тахсыбатын туһугар ситимнээх үлэ барыахтаах. Бу уорганнар бары тэҥ бырааптаахтар, онон бэйэ-бэйэлэрин кытта бииргэ үлэлэһиэхтээхтэр”, – диэн бэлиэтээн эттэ.

Ветеринария өҥөтүгэр сыана чэпчээбэт

Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар көрүллүбүт саҥа сокуон барылынан “Ветеринария туһунан” буолар. Бу сокуон бэдэрээлинэй сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн оҥоһуллубут.
Сүрүн дакылааты Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Денис Белозеров иһитиннэрдэ.
Ол курдук 524 №-дээх бэдэрээлинэй сокуонунан ветеринария үлэһиттэрэ, чуолаан, Арассыыйа судаарыстыбаннай ветеринарнай сулууспатын уорганнарыгар уонна тэрилтэлэригэр киирсэр буоллахтарына аккредитацияны ааспаттар.
Ханнык баҕарар табаарга ветеринарнай докумуоннары Арассыыйа судаарыстыбаннай ветеринарнай сулууспатын уорганнарыгар уонна тэрилтэлэригэр киирсэр исписэлиистэр оҥоруохтарын сөп диэн бу сокуон барылыгар ыйылла сылдьар. Арассыыйа Бырабыыталыстыбата эрэ аттестациялаабыт боломуочуйалаах дьоно Россельхознадзор бигэргэппит табаардарын ветеринарнай суругунан мэктиэлиир кыахтаах.
Бу сокуон барыла өрөспүүбүлүкэҕэ ветеринария кыһалҕаларын таарыйар үгүс боппуруоһу үөскэттэ.
Норуот дьокутаата, парламент вице-спикерэ Антонина Григорьева бородууксуйаны биэрэр дьиэ кыылыгар, сүөһүгэ, сылгыга ветеринарнай өҥөнү оҥоруу сыанатын туоһуласта. Итиэннэ норуот дьокутаата ветеринардар аттестацияны хайдах ааһалларын уонна өҥөлөрүн сыанатын туһунан ыйытыыны биэрдэ.
Биллэн турар, ветеринарнай өҥө сыаната күннэтэ үрдүү турара үгүс сүөһүлээх-астаах дьону күүскэ долгутар.
Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Денис Белозеров: «Ветеринарнай өҥөҕө сыана чэпчээбэт. Ол табаар, оҥорон таһаарыы сыанатын кытта экономическай олохтоох, прейскурант Экэниэмикэ министиэристибэтинэн олохтоммут потребительскай сыана индексэтиттэн  тутулуктаах. Сыл аайы сыана 4-6% үрдээн иһэрэ күүтүллэр», – диэн хоруйдаата.
Оттон иккис ыйытыыга судаарыстыбаннайа суох тэрилтэҕэ үлэлиир (хаһаайыстыбалар уо.д.а.) втеринардар аттестацияны Ветеринария департаменын нөҥүө ааһаллар диэн чопчулаата.
Норуот дьокутаата Павел Ксенофонтов көрүүтэ-харайыыта суох сылдьар кыылы-сүөлү хонтуруолга тутууга сыһыаннаах ыйытыыны биэрдэ. Иччитэ суох ыттар ахсааннарын көҕүрэтэргэ туох үлэ барарын ыйыталаста.
Бу өттүгэр үлэ бырабыыталыстыба көрүүтүгэр, чуолаан Ветеринарияҕа сүктэриллибитэ. Санатар буоллахха, 2020 сыллаахтан көрүүтэ-харайыыта суох сылдьар кыыллары өлөрөр-өһөрөр быраап суох. Ол оннугар анал приюттары тутуу уонна стерилизациялааһын үлэтин күүһүрдэр сорук турар. Онно быһа холоон 20-35 мөл. солк. үп көрүллүөн наада.
Бу ыйытыыга Денис Белозеров маннык хоруйдаата: «Саҥа сокуон эһиил олоххо киирэр. Ол гынан баран билигин да көрүүтэ-харайыыта суох ыттары өлөрөр бырааппыт суох. Ыт нэһилиэнньэҕэ чахчы кутталы үөскэтэр буоллаҕына уонна ыалдьыбыт түгэнигэр өлөрүөххэ сөп. Ыты тутан, стерилизациялаан баран босхо ыытабыт. Айылҕа харыстабылын министиэристибэтиттэн сокуон аннынан аакта ылыллыахтаах. Бу аакта кыылга-сүөлгэ гуманнай сыһыан баар буолуохтааҕын мэктиэлиир».
Бырабыыталыстыба бэрэстэбиитэлэ этэринэн, салгыы бу сытыы боппуруос бэдэрээлинэй хонтуруолга бардаҕына үбүлээһин Арассыыйаттан көрүллүөҕэ. Ол эрээри өскөтүн муниципалитеттартан боломуочуйа көспөт түгэнигэр бүддьүөттэн эбии харчы көрүллэрэ тоҕоостоох диэн чопчулаата.

Манна норуот дьокутааттара Иван Слепцов, Павел Ксенофонтов боломуочуйа бэдэрээлинэй кииҥҥэ көстөҕүнэ, ветеринарияны улахан уларыйыылар күүтэллэр диэн бэлиэтээтилэр. Спикер Петр Гоголев мунаах боппуруостары быһаарарга уонна саҥа сокуон барылын ситимнээхтик, дириҥник үөрэтэргэ биэдэмистибэлэр ыккардыларынааҕы оробуочай бөлөҕү тэрийэн үлэлэтэргэ диэн дьаһайда. Сокуон барылыгар уларытыылары 2019 сыл алтынньы 15 күнүгэр дылы киллэрэргэ сорудахтаата.
Норуот дьокутааттара бу сокуон барылын бастакы ааҕыыга ылыннылар.

Ирина Ханды