485
19 ноября 2019 в 13:17
Бүлүү сүнньүн өрүһүйэр туһугар
Бүлүү бөлөх улуустарын экологическай туругун үөрэтии бырагырааматын чэрчитинэн
2019 сыл саҥатыгар Ил Түмэн «Бүлүү өрүс сүнньүн экологическай туруга» диэн парламент истиилэрин ыыппыта. Онно ылыллыбыт эрэкэмэндээссийэлэр олоххо төһө киирбиттэрин сэтинньи 12 күнүгэр ыытыллыбыт парламент чааһыгар көрдүлэр.
Тэрээһини иилээн-саҕалаан Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Семен Филиппов ыытта. Мунньахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Денис Белозеров, «АЛРОСА» АК генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Алексей Дьячковскай, СӨ Наукаларын академиятын вице-бэрэсидьиэнэ Андрей Матвеев, тустаах биэдэмистибэлэр, улуустар бэрэстэбиитэллэрэ, Бүлүү дьылҕатыгар дууһаларынан ыалдьар дьон кыттыыны ыллылар.
Бырабыыталыстыба өттүттэн туох үлэ барда?
СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Денис Белозеров этэринэн, «тустаах министиэристибэлэр, биэдэмистибэлэр киирбит эрэкэмэндээссийэлэргэ туһааннаах үлэни ыыттылар. Ол курдук, СӨ Наукаларын академията, Үөрэх министиэристибэтэ уонна Экология министиэристибэтэ кыттыһан үлэлээн, Бүлүү эҥэр улуустар экологическай туруктарын бары өттүттэн сыныйан үөрэтэр сорук турда. Бу бырагыраама 2019-2023 сс. научнай үөрэтии кэннэ салгыы сайдар чинчилээх”.
Билиҥҥи туругунан научнай үлэ үс түһүмэҕин үбүлүүр сорук турар. Манна “АЛРОСА” хампаанньа быһаччы кыттыгастаах буолара саарбахтаммат. Бастатан туран, Бүлүү өрүс сүнньүн экологическай туругун үөрэтии, иккиһинэн, олохтоохтор доруобуйаларын чинчийии, үсүһүнэн, нэһилиэнньэни ыраас уунан хааччыйыы. Бу үс тутаах боппуруоска үлэ саҕаланан эрэрэ үөрдэр. Ол курдук, дьону-сэргэни диспансеризациялааһын уо.д.а. профилактическай дьаһаллар ыытыллаллар.
Маны сэргэ Бүлүү бөлөх улуустарын ыраас уунан хааччыйыы күүскэ барар. “Водозабор тутуута, ууну ыраастыыр систиэмэни үлэҕэ киллэрии инники күөҥҥэ турар. Манна барыта 1 млрд 937,9 мөл. солк. үп көрүллэр. Онтон 833 мөл. солк. – “АЛРОСА” үбэ», — диэн Денис Белозеров эттэ.
Маны таһынан, Бүлүү бөлөх улуустарын экологическай туругун үөрэтии бырагырааматын чэрчитинэн хайы-үйэ өрүс түгэҕиттэн 148 тыһ. 269 солк. суумаҕа боруоба ылыллан, үөрэтиллэн эрэр.
Үөһээ Бүлүү, Бүлүү, Кэбээйи, Ньурба, Сунтаар улуустарыгар балыыһалары тутуу үлэтин түргэтэтии хонтуруолга ылыллан, бу улуустарга балыыһалар киирэн иһиэхтэрэ диэн Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта эрэннэрдэ.
СӨ Ил Дарханын иһинэн экологическай Сэбиэт тэриллэн, экологияҕа тахсар араас быһылааны хонтуруолга тутар, кэмигэр сөптөөх быһаарыыны ылынарга үлэлэһэр.
Бу ыытыллар үлэлэр, чуолаан, наукаҕа тирэҕирии, чинчийии түмүгэ салгыы Бүлүү бөлөх улуустарын, өрүс сүнньүн бүүс-бүтүннүү ыксаллаах экологическай туруктаах зонаҕа киллэрэргэ, бэдэрээлинэй таһымҥа таһаарарга улахан суолталаах.
“АЛРОСА” хоруйдара
“АЛРОСА” хампаанньа отчуоттаабытынан, уопсайа 12 эрэкэмэндээссийэ кэлбититтэн барытыгар тустаах үлэ барбыт. Ол курдук, Иирэлээх дамбатыгар саахалы туоратыыга, итиэннэ бу үрэх сүнньүн уларытарга бырайыак үлэтэ хайдах баран иһэрин Алексей Дьячковскай иһитиннэрии оҥордо. «Иирэлээх сүнньэ уларыйдаҕына, сааскы халаан уута бырамыысыланнай котлованнары кыйа ааһар, онон кирдээх уу үрэххэ түспэт буоларын ситиһиэхпит. Маны таһынан, 2019-2023 сс. ыраас уунан хааччыйыы судаарыстыбаннай бырагыраама бырайыагын иһинэн нэһилиэнньэ ыраас иһэр уунан хааччылларын ситиһэргэ улахан үлэни ыытабыт. Ол туһугар водозабордары тутуу, ууну ыраастыыр тэриллэри үлэлэтэр сорук турар. Итиэннэ Бүлүү эбэ олохтоохторун доруобуйаларын кэтээн көрүүгэ, үөрэтиигэ, өрүс экосистематын чөлүгэр түһэрэргэ үбү көрдүбүт», – диэн хампаанньа гендириэктэрин солбуйааччы дакылааттаата.
“АЛРОСА” хампаанньа Бүлүү өрүс экосистематын чөлүгэр түһэрэргэ уонна нэһилиэнньэ доруобуйатын туругун үөрэтэргэ уопсайа 130-тан тахса мөлүйүөн суумалаах үбү көрбүт. Бу үбү хампаанньа Үүнэр көлүөнэ пуондатыгар ыытар.
Итиэннэ салгыы саахал тахсарын сэрэтэр үлэҕэ хампаанньа бэйэтин суотугар үлэтин сүрүннүүрэ, сөптөөхтүк дьаһанара инники күөҥҥэ тахсар.
“АЛРОСА” хампаанньа Ил Түмэн эрэкэмэндээссийэлэрин барытын кэриэтэ толорбут. Арай, төрдүс пуунунан сылдьар Иирэлээх, Аччыгый Ботуобуйа уонна Бүлүү өрүстэргэ тахсыбыт хоромньуну толуйуу өттүгэр сокуон быһыытынан биологическай ресурсалар олорор усулуобуйалара буортуйбута дакаастамматах, саахал айылҕа күүһүнэн тахсыбыт диэн сурулла сылдьар.
Норуот дьокутааттара дакылаатчыттарга элбэх ыйытыыны биэрдилэр. Сүрүннээн, үбү-харчыны көрүү кээмэйин, итиэннэ ыытыллар үлэлэр кэмигэр оҥоһуллалларын ситиһэргэ туох харгыс баарын чопчуластылар. Бүлүү өрүс экосистематын чөлүгэр түһэрэргэ уонна нэһилиэнньэ доруобуйатын туругун үөрэтэргэ үлэ түргэнник уонна кэмигэр ыытыллан иһиэхтээҕин үгүс норуот дьокутаата тоһоҕолоон эттэ. Үгүс өттүгэр, үбүлээһин кэмигэр оҥоһуллубакка уонна биирдиилээн биэдэмистибэ ситэтэ суох үлэтиттэн чинчийэр үлэ тохтуон сөп. Онон бу боппуруос улахан суолталааҕын ааһан, кэлэр кэскилбитин кытта быһаччы тутулуктаах диэн норуот дьокутааттара үлэ салгыы сөптөөх хайысханан, эҥкилэ суох ыытыллара наадатын бэлиэтээтилэр.
Мустубут дьон бары кэриэтэ Бүлүү эбэ дьылҕатын туһугар ис сүрэхтэриттэн ыалдьаллар, хаһыакка, күөх экраҥҥа истэ, сэргэҕэлии сылдьаллар. Ньурбаҕа өр кэмҥэ доруобуйа харыстабылыгар үлэлээбит, биэнсийэлээх Николай Наумов уонна “Бүлүү” уопсастыбаннай экологическай кэмитиэт чилиэнэ Иван Бурцев Бүлүү өрүс сүнньүн олохтоохторун ыарыыларын сиһилии үөрэтэр наадатын бэлиэтээн эттилэр.
Ил Түмэн тустаах кэмитиэтэ, Бүлүү бөлөх улуустарын дьокутааттара экология курдук тыын боппуруоска үлэлэспиттэрэ ыраатта. Билиҥҥиттэн күүскэ ылсыбатахха, кэлиҥҥи кэнчээри ыччакка туох нэһилиэстибэни хаалларарбыт улахан боппуруос. Дьоммут-сэргэбит доруобуйатын үөрэтэр, кэтээн көрөр сорук суолтата улахан.
Биллэн турар, Бүлүү эбэ хотун экологиятын чөлүгэр түһэрэр диэн эттэххэ дөбөҥ. Бары өттүттэн сыныйан үөрэтэр хайаан да наада. Манна, кылаабынайа, хас биирдии киһиттэн саҕалаан бөдөҥ тэрилтэҕэ тиийэ чиэһинэй, эппиэтинэстээх сыһыан эрэйиллэр.
Ирина ХАНДЫ
