Хоту сир сытыы кыһалҕаларын билистилэр

СӨ Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев кулун тутар 1 к. Абый улууһун Белая Гора бөһүөлэгэр үлэтин “Арктика суол­лара” тэрилтэҕэ сылдьыыттан саҕалаата.

Тэрилтэ директора Владимир Чусовской кэпсээбитинэн, “Арктика суоллара” КП 6000 км массыына суолун көрөр-истэр. Петр Гоголев тэрилтэ материальнай-техническэй өттүнэн хааччыллыытын билистэ, директоры кытта өрөспүүбүлүкэҕэ суол салаатыгар баар кыһалҕалары дьүүллэстэ.

Салгыы парламент бэрэссэдээтэлэ “Кораблик” оҕо саадыгар сырытта.

Ити күн Петр Гоголев Белай Гораҕа тэрилтэлэр салайааччыларын, нэһилиэктэр ба­һылыктарын, оройуоннааҕы Сэбиэт депутаттарын кытта сүбэ мунньаҕы ыытта. Манна муниципальнай оройуон социальнай-экономическай боппуруостара таарылыннылар.

Нэһилиэктэр уонна улуус сэбиэтин депутаттара муниципальнай тэриллиилэр бюджетынан хааччыллыыларын тэҥнээһин методикатын уларытар, олохтоох салайыныы уорганнарыгар бэриллибит боломуочуйалары толору эбэтэр сорох өттүн үбүлээһин наадатын туһунан санааларын эттилэр.

Белая Гора оскуолатын директора Афанасий Федоров арыгылааһын уонна наркомания проблемаларыгар болҕомтону туһаайда итиэннэ бөһүөлэккэ арыгы бородууксуйатын атыылааһынтан толору аккаастаныыны көҕүлүүр хамсааһын баарын бэлиэтээтэ.

Итини сэргэ мунньахха Арктика зонатыгар тыа ха­һаайыстыбатын өйөөһүн, Дьокуускайга диэри сөмөлүөтүнэн тиэйиигэ тарифтары субси­диялааһын туһунан этиилэр киирдилэр.

Мунньах түмүгэр Петр Гоголев Саха сирин хотугу уонна арктикатааҕы оройуоннарын социальнай-экономическай сайдыытын соруктарын быһаарыыга федеральнай да, өрөспүүбүлүкэтээҕи да былаас уорганнарын кытта улахан үлэ күүтүллэрин туһунан эттэ. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ олохтоох үлэһит дьоҥҥо махтал суруктары туттарда.

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев уонна норуот депутата Владимир Черноградскай кулун тутар 2 к. Абый сэлиэнньэтигэр кэккэ социальнай уонна производственнай тэрилтэлэргэ сырыттылар, мунньах ыыттылар.

Абый улууһун баһылыга Станислав Цюхцинскай уонна Абый нэһилиэгин баһылыга Тимофей Томскай парламентарийдары бастаан “Харыйачаан” оҕо саадыгар, онтон салгыы М.А.Слепцова аатынан культура уонна сынньалаҥ киинигэр сырытыннардылар.

А.Е. Слепцов аатынан орто оскуола быйыл 105 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиир. Олунньу бүтүүтэ оскуола 90 миэстэлээх саҥа дьиэлэммит. Бу аныгы көстүүлээх, икки этээстээх, спортивнай уонна аактабай саалалардаах, остолобуойдаах таас тутуу Абый олохтоохторугар улахан кэтэһиилээх бэлэҕинэн буолбут. Оскуола саҥа үөрэнэр миэбэлинэн, омук тылыгар дьарыктыырга лингафоннай тэрилинэн, о.д.а. хааччыллыбыт.

Оскуола директора Раиса Бережнова кэпсээбитинэн, тохсунньу 1 күнүттэн үөрэх тэрилтэтэ агро хайысхалаах оскуола-сад статустаммыт. Ол курдук, манна оҕуруот аһын үүннэрэллэр, “Тирэх” тыа хаһаайыстыбатын потребительскай кээпэрэтиибигэр ынахтары туруораллар, бэкээринэҕэ килиэп астаан нэһилиэнньэҕэ батараллар.

«Эһиги оскуолаҕытыттан бүтүн өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр-көстөр, араас эйгэҕэ уонна үлэҕэ улахан ситиһиилэммит үгүс дьон үүнэн тахсыбыттара. Кинилэр үлэлэрин суола, олохторо холобур буолуохтаах. Эһиэхэ, бүгүҥҥү үөрэнээччилэргэ, бэйэҕит оскуолаҕытынан, учууталларгытынан, уһулуччулаах биир дойдулаахтаргытынан киэн туттаргытыгар баҕарабын», — диэтэ Петр Гоголев эҕэрдэ тылыгар итиэннэ бастакы кылаас оҕолоругар саҥа суумкалары туттарда.

Бу үөрүүлээх тэрээһин кэмигэр Саха сирин биллиилээх судаарыстыбаннай деятелэ, Абый улууһун бочуоттаах гражданина Виктор Ефимов туһунан үгүс сылаас тыл этилиннэ. Кини сыратынан Абый сэлиэнньэтигэр оскуола саҥа таас дьиэтэ тутуллар кыахтаммыта.

Спикер Петр Гоголев уонна норуот депутата Владимир Черноградскай салгыы дизельнэй электростанцияҕа, хочуолунайга уонна “Тирэх” ТХПК объектарыгар сырыттылар. ТХПК салайааччыта Анатолий Стручков ынах сүөһүнү, сылгылары уонна сибиинньэлэри иитэн туралларын кэпсээтэ.

Кулун тутар 2 к. Абый сэлиэнньэтин олохтоохторун кытта көрсүһүүгэ Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ маннык көрсүһүүлэр миэстэтигэр балаһыанньаны кытта билсэр, нэһилиэнньэттэн этиилэри хомуйар сыаллаахтарын туһунан эттэ.

Кини парламент үлэтин, чуолаан 5 пленарнай мунньах ыытыллыбытын, үлэлэрин биир сүрүн түмүгүнэн 2032 сылга диэри 2050 сылы хабан туран Саха сирин социальнай-экономическай сайдыытын Стратегиятын сокуон быһыытынан ылынан бигэргэппиттэрэ буолбутун кэпсээтэ. Бу докумуон кумааҕыга эрэ хаалбакка, дьон олоҕор сабыдыаллыахтааҕын, бары тэрилтэлэр үлэлэрэ стратегияны учуоттаан, кини бырагыраамаларыгар олоҕуран ыытыллыахтаахтарын бэлиэтээтэ.

«Эһиги билэргит курдук, биһиги бюджеты үс сылга оҥоробут. 2019 с. бюджеты социальнай хайысхалаах ылынныбыт: ороскуот 70%-тан ордуга – хамнас, кырата суох харчы – 200 млрд солк. аһарар. Биһиги ороскуоттары улаатыннарыахпытын баҕарар буоллахпытына, бюджет дохуоттаах чааһын толорууга күүскэ үлэлиэх тустаахпыт», — диэтэ кини.

Итини сэргэ Петр Гоголев дойдуга 12 национальнай бырайыагы олоххо киллэрии саҕаламмытын, Саха сирэ итиннэ барытыгар кэриэтэ кыттан, федеральнай үбү ылар былааннааҕын эттэ.

Кини санаппытынан, быйыл СӨ Судаарыстыбаннай Мун­ньаҕын (Ил Түмэн) 25 сыла бэлиэтэнэр. Итиниэхэ аналлаах тэрээһиннэр чэрчилэринэн Дьокуускайга муус устар 29-30 кк. федеральнай таһымнаах салайааччылар кыттыыларынан Арктика сайдыытын боппуруостарыгар бөдөҥ мунньах буолара күүтүллэр.

Итини сэргэ спикер бэс ыйыгар Дьокуускайга Ил Түмэн көҕүлээһининэн Национальнай Ойуур форума, оттон күһүн Уһук Илин уонна Илиҥҥи Сибиир регионнарын бэрэстэбиитэллэрэ кыттыылаах Госдума доруобуйа харыстабылыгар кэмитиэтин көһө сылдьар мунньаҕа буолуохтаахтарын иһитиннэрдэ. Чуолаан, ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннардаах регионнарга медицинскэй көмөнү хааччыйыы боппуруостара көтөҕүллүөхтэрэ.

Кини РФ Президенэ Владимир Путин Федеральнай Мунньахха Анал этиитигэр хас биирдии нэһилиэнньэлээх пууҥҥа доруобуйа харыстабылын объега баар буолуохтааҕын эппитин санатта. Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ өссө 71 ФАП ирдэнэр, оттон 2024 с. диэри Саха сиригэр национальнай бырайыак чэрчитинэн 9 ФАП тутуллуохтаах. Онон итиннэ спикер федеральнай киини кытта өрөспүүбүлүкэ былааһын уорганнара бары үлэлииллэрин бэлиэтээтэ.

Абый сэлиэнньэтигэр мунньахха олохтоохтор федеральнай сокуоннарга уларытыылары уонна көннөрүүлэри киллэриини кытта сибээстээх ыйытыылары киллэрдилэр. Чуолаан, кинилэр “Оҥорон таһаарыы уонна туһаныы тобохторун туһунан” 89№-дээх федеральнай сокуон ыраах сытар, суола суох, тыйыс климаттаах үгүс хотугу регионнар уратыларын учуоттаабатын этэллэр.

Петр Гоголев ити сокуону ситэрии наадатын кытта сөбүлэстэ: «Бөх реформата»  дэнээччи оннооҕор Саха сирин киин оройуоннарыгар үгүс боппуруоһу үөскэтэр. Ити сокуон барыла Госдумаҕа бастаан киирбитигэр хойуу нэһилиэнньэлээх, сайдыбыт инфраструктуралаах  үгүс регионнар утарбыттара. Сокуон син биир ылыллыбыта, ол эрээри кинини ситэрэр наадалааҕа билигин өйдөнөр. Федеральнай парламент уонна регионнааҕы сокуону таһаарар мунньахтар икки ардыларыгар сөптөөх хардарыта үлэлээһин суоҕуттан маннык балаһыанньа тахсар. Салгыы үлэлэһиэхпит».

Итини сэргэ мунньахха Уһук Хоту сиргэ босхо айанныыр суолу хааччыйбакка эрэ төлөбүрдээх массыына суолларын тутар туһунан федеральнай сокуон барылыгар үлэ хаамыытын дьүүллэстилэр. Бу РФ Тырааныспарга министиэристибэтэ киллэрбит сокуонун барыла бастакы ааҕыыга ылыллыбыта. Петр Гоголев сокуон барыла Ил Түмэҥҥэ хаста да дьүүллэһиллибитин, бырабыыталыстыбаны кытта бэйэлэрин этиилэрин бэлэмнээн Госдумаҕа ыытыахтаахтарын кэпсээтэ.

Хотугу сэлиэнньэ олохтоохторо үгүс сокуоннары миэстэтигэр балаһыанньаны билбэт дьон оҥороллорун, холобур, тыа хаһаайыстыбатыгар өртөөһүнү бобор федеральнай сокуон баарын, өртөөһүн сир быйаҥын хааччыйар сыаллааҕын этэллэр.  Кинилэр муниципальнай тэриллии баһылыга уонна олохтоохтор тус эппиэтинэстэригэр ылан, өртөөһүнү ыытыыны көҥүллүүрү туруорсаллар.

Өссө биир сытыы боп­пуруоһунан Уһук Хоту сир оройуоннарыгар аһы-үөлү тиэйии буолар. «Бородуукталары тиэрдиигэ аукционнары суох оҥоруохха наада, итинтэн бары ночоотурабыт. Холобур, Дьокуускайга баар тэрилтэ аукциоҥҥа кыайар. Оччоҕуна биһиги хаһан бородуукталары ылабытый? Туһаныллар болдьох диэн өйдөбүл баар дии. Ити бородуукталары биһиэхэ тиэрдиэхтэригэр диэри, болдьохторун аҥаара номнуо бүтэр, онон кинилэри куулунан списаниеҕа ыытарга күһэллэбит», — дииллэр абыйдар.

Көрсүһүү кэмигэр итини сэргэ үөрэх тэрилтэлэригэр оҕо аһылыгын хааччыйыы, аччыгый авиация сайдыытын боппуруостара дьүүлгэ турдулар.

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ түмүк таһаарарыгар, аһаҕас, ыллыктаах кэпсэтии буолбутун, этиилэри уонна ыйытыктары суруммуттарын, салгыы онно үлэлиэхтэрин, көрсүһүү үтүө түмүктээх буолуоҕар эрэнэрин бэлиэтээтэ.

Бу күн Ил Түмэн бэрэстэбиитэллэрэ Кэбэргэнэ эбээн национальнай нэһилиэгэр сылдьан олохтоохтору кытта көрүстүлэр. Сэлиэнньэ олохтоохторо кинилэргэ баар кыһалҕаларын кэпсээтилэр.

Былыр Зашиверскай куорат турбут сиригэр Муома улууһун баһылыга Иван Павлов нэһилиэктэр баһылыктарын кытта парламентарийдары көрүстүлэр. Кинилэр бастаан Кулун Өлбүт сэлиэнньэтигэр оскуолаҕа, оҕо садыгар, хочуолунайга сырыттылар.

Хонуу сэлиэнньэтигэр ньиэп ыскылаатыгар, олохтоох РЭС, хочуолунайга, Муома орто оскуолатыгар сырыттылар, “Спортивнай” түөлбэҕэ олорор дьиэлэри көрдүлэр. Салгыы улуус тэрилтэлэрэ, нэһилиэктэр бэрэстэбиитэллэрэ кыттыылаах мунньаҕы ыыттылар.