Ил Түмэн дьокутааттара — киинэ индустриятыгар

Олунньу 5 күнүгэр «Сахафильм» ыҥырыытынан Ил Түмэн дьокутааттара Дьокуускай куорат иһигэр үлэлиир киинэ устар тэрилтэлэргэ сырыттылар. Спикер Петр Гоголев, норуот дьокутааттара Алена Атласова, Михаил Гуляев, Александр Сусоев, Павел Ксенофонтов, Оксана Михайлова киинэ эйгэтин ис-иһиттэн көрөн, үлэһиттэрин көрсөн ирэ-хоро кэпсэттилэр, саха киинэтин сайдар тосхоллорун ырыттылар. Көрсүһүү олус истиҥник, икки өттүттэн интэриэһинэйдик, элбэх санаа атастаһыылаах ааста.

Парламентарийдар хас да тэрилтэни кэрийдилэр. «Сахафильм» тэрилтэ киинэ устар павильонугар, «Пространство», «SREDA» уонна «Саха звук» диэн студияларга сылдьан, киинэ устуу иэмин-дьаамын билистилэр, этэргэ дылы, киинэ эйгэтин иһиттэн көрдүлэр.

«Пространство» студия туох баар талааннаах уонна идеялаах ыччаты түмэр сир буолар. Манна араас хайысха: хаартыска, видео, илиинэн оҥоруу-тутуу, үҥкүү, модельнай агентство уо.д.а. барыта түмүллэн, баҕалаах киһини барытын дьарыктыыр ураты сир. Хас биирдии хос саҥаттан саҥа эйгэни арыйар, айарга ураты эйгэни үөскэтэр. Дьокутааттары биллэр фотограф, бу студияны тэрийээччи Алексей Павлов көрсөн, үлэтин кэпсээтэ: “Биһиги билиҥҥи туругунан 20-чэ хайысханан дьарыктанабыт. Сүрүн идеябыт диэн талааннаах дьону түмэн, атахтарыгар туралларыгар, идеяларын олоххо киллэрэллэригэр төһүү күүс буолуу. Биһиэхэ тугу эрэ айыан-тутуон баҕалаах ыччат кэлэн бэйэтин булар. Биһигиттэн куорсун анньыммыт киһи элбэх. Бу, мин санаабар, улахан суолталаах. Киһи хапытаала инники күөҥҥэ тахсар. Үчүгэй идея бизнеска кубулуйан киһи аймах өйө туругурарыгар, дойду экономиката сайдарыгар улахан оруоллаах”.

«SREDA» студияҕа дьокутааттар рекламнай ролик, документальнай киинэ уһуллуутун туһунан иһиттилэр. Биллэр фотограф Виктор Ли-Фу хампаанньа хайдах үлэлиирин кэпсээтэ. Сахалыы мультиктар ааптардара, режиссер, продюсер Константин Тимофеев оҕо аймахха үчүгэй, сахалыы мультиктары хото таһаарар тыын суолталаах диэн эттэ. «Билиҥҥи кэмҥэ оҕолорбут бары омук мультиктарын көрөн, бэл тыа сиригэр сахалыы сатаан саҥарбат оҕолор улаатан эрэллэр. Маннык тэтиминэн бардаҕына, хас да көлүөнэ ыччаты сүтэрэбит», — диэн мустубут дьон бэлиэтээтилэр. Мультик оҥоруу олус үлэлээх уонна элбэх сыраны, үбү-харчыны ирдиир. Оҕоҕо аналлаах хаачыстыбалаах уонна идеялаах буолуохтаах диэн дьокутааттар санааларын эттилэр. Салгыы Саха сиригэр мультик оҥорор аналлаах, идэтийбит исписэлиистээх улахан тэрилтэ баар буолара кэм ирдэбилигэр кубулуйда.

«Саха звук» диэн саҥа студияны тэрийээччилэр, Саха тыйаатырын артыыһа Илья Портнягин уонна звукорежиссер Анатолий Яковлев, киинэ тыаһа-ууһа хайдах оҥоһулларын кэпсээтилэр. Хас биирдии каадырга сөп түбэһиннэрэн хамсаныы, тыас таһаарыы ымпыгын-чымпыгын быһаардылар.

Түмүктүүр мунньах «Сахафильм» тэрилтэҕэ ааста. Спикер Петр Гоголев: “Ыҥырбыккытыгар махталбын тиэрдэбин. Эһиги үлэҕитин-хамнаскытын иһиттэн көрдүбүт, санааҕытын, этиилэргитин иһиттибит. Айар куттаах дьону кытта кэпсэтэн, тус бэйэбэр сөптөөх хартыына көһүннэ. Аны ол хартыынаны чочуйан, тыллаан-өстөөн биэрдэххэ, чопчу соругу ситиһэр ирдэнэр. Ол курдук саха киинэтин, мультигын оҥоруу кыһалҕаларын судаарыстыба интэриэһигэр сыһыары тутан, духуобунаһы сайыннарыы өттүгэр үлэ күүтэр. Биллэн турар, ыллыбыт да бүддьүөтү тыыран барбаппыт чуолкай. Ол гынан баран бу кэлбит дьокутааттар эһиги интэриэскитин парламент истиитигэр таһаарар соругу ылынныбыт. Кэлэр сылга концепция оҥоһуллуон, култуура эйгэтигэр үс национальнай регионнааҕы бырайыакка киинэ сайдыытын киллэрэр наада. Бу өттүгэр үлэни аны парламент иһигэр ыытар сорук турар. Онон эһигини аны Ил Түмэҥҥэ ыҥырабыт. Быһа холоон сыл иккис кыбартаалыгар парламент истиилэрин быһыытынан ыытыахпыт. Онно бэйэҕит көрүүгүтүн сааһылаан, торумнаан кэлээриҥ. Өйү, сүбэни холбоон бииргэ үлэлэһии хаһан баҕарар тахсыылаах буолуо”, — диэн түмүктээтэ.

2018 сыл саха киинэтэ үрдүк көрдөрүүнү ситистэ. Эдуард Новиков «Тойон Кыыл» киинэтэ улахан ситиһиитин дьон-сэргэ өрө көтөҕүллэн көрсүбүтэ. Билигин да бу киинэ аан дойду араас бэстибээллэригэр киэҥ биһирэбили ыла турар. Быһа түһэн киһиргээн эттэххэ, ыаллыы республикалар, татаардарбыт, башкирдарбыт биһи­гиннээҕэр улахан киинэ студиялаахтар, биһигиннээҕэр элбэх киинэни сылга таһаараллар, ол да буоллар биһиэхэ тэҥнээх бирииһи тута иликтэр.

«Сахафильм» «Тыгын Дархан» киинэ устуутугар күүскэ үлэлии сылдьар. Бу туһунан режиссер Никита Аржаков маннык санаалаах: «Ыччат бу киинэттэн тирэҕирэн бэйэтин историятын билэригэр, кэрэхсииригэр олук уурулунна. Мантан сиэттэрэн, элбэх саха матырыйаала тахсыан баҕарабыт. Тыгын Дархан диэн ким этэй? Биэс үйэни уҥуордаан, аата ааттанан кэлбит улуу өбүгэбит буоллаҕа. Ол иһин онно суолта уурар оруннаах. Тыгын кыах тиийэринэн саха дьонун түмэр, сомоҕолуур баҕалааҕа. Ол санаата туолла — бэйэбит өрөспүүбүлүкэлээхпит, парламеннаахпыт.

Бу киинэни устарга учуонайдары кытта ыкса үлэлэһэн, элбэх историческай фактордарга олоҕуран үлэлээтибит. Итиэннэ киинэбит нөҥүө ыччакка саха буолалларынан киэн туттууну үөскэтиэхтээхпит, бэйэ бодотун тардына сылдьарга, тылы-өһү кыатана туттарга, сахалыы тыыны иҥэрэргэ көмөлөөх буолуоҕа. Киинэ аҥардас уһулла сылдьан саха дьонун түмтэ, Даланы ааҕар ыччат элбээтэ. Аммаҕа сылдьан библиотекаттан сценарийбын көрөөрү уларсаары гыммытым, алта кинигэ баара барыта илиигэ сылдьар буолан биэрдэ. Саастарын тэҥнээн көрбүппүт — барыта эдэр дьон уларсыбыт».

Продюсер Сардаана Саввина Саха сиригэр киинэ индустрията сайдарыгар ситимнээх көмө хайаан да наада диэн эттэ: «Өскөтүн 5 мөл. суума киинэ устуутугар көрүллэ сылдьыбыт буоллаҕына, билигин ол көмө быһыллан турар. Биир киинэҕэ быһа холоон кыччаабыта 2 мөлүйүөн солк. суума буолуохтаах. Сылга уопсайа 7–8 киинэ тахсар. Онон аҥардастыы энтузиазм эрэ күүһүнэн үлэлиир дьон үгүс. Итиэннэ киинэ прокатын тиһигин олохтооһун эмиэ инникитин көрүллэрэ буоллар”.

Маны таһынан, киинэ реквизиттэрин харайар сир суоҕунан, инникитин историческай суолталаах матырыйааллары сүтэрэр куттал баар. Онон бу боппуруос эмиэ туспа быһаарыыны эрэйэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ киинэ эйгэтигэр идэтийбит дьон тарбахха баттанар. Үөрэхтээһин боппуруоһа кэлэр кэмҥэ эмиэ таарыллар чинчилээх.

Ити курдук норуот дьокутааттара айар үлэлээх дьону кытта көрсөн, сиһилии кэпсэтэн, баар кыһалҕаларын аһаҕастык ырытыһан, бииргэ үлэлээтэхтэринэ, айар-тутар дьон үлэтэ-хамнаһа сокуоҥҥа сөптөөх миэстэтин булуо, өрөспүүбүлүкэ, норуот кэскилин түстүүр сокуоннар олоххо киириэхтэрэ.