Парламент  экология боппуруостарыгар  тус  санаатын  эттэ

Үөһээ Бүлүүгэ саҥа эбийиэктэр үлэҕэ киирэллэр

Өрөспүүбүлүкэ салалтата Ю.Н. Прокопьев аатынан 3 нүөмэрдээх орто оскуолаҕа эбии тутулла турар эбийиэккэ сырытта, тутуу хаамыытын, туох үлэ барарын билистэ.

Спикер Петр Гоголев оскуола учууталларын көрсөн, үлэ, үөрэх хайдах баран иһэрин, оҕолор ситиһиилэрин ыйыталаста. Английскай тыл учуутала Ульяна Ефремова оскуолаҕа 2012 сыллаахтан үлэлиир, кылааһыгар 18 оҕо үөрэнэр, үөрэхтэригэр үчүгэйдэр диэн кэпсээтэ.

Салгыы Үөһээ Бүлүүтээҕи киин балыыһаны көрдүлэр. Балыыһа 2016 сыллаахха үлэҕэ киирбит. Тас да көрүҥүттэн, иһин да кэрийэн көрдөххө, аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир гына баараҕай тутуулаах. Дьоҥҥо-сэргэҕэ табыгастаах буоллун диэн call-киин, электроннай регистрация үлэлиир, балыыһа иһинэн информатордаах, бахила кэтэрдэр аппарааттаах. Биир сменаҕа ортотунан 70 киһини көрөр, итиэннэ 50 миэстэлээх стационардаах.

Быыс булан, поликлиникаҕа көрдөрө кэлбит дьону кытта кэпсэттим, санааларын иһиттим. Нэһилиэнньэ балыыһа үлэтин олус хайгыыр. Валентина Егорова 42 сыл оҕо тэрилтэтигэр үлэлээбит, билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор: “Саҥа поликлиникаланаммыт абыранныбыт. Куруук кэлэн көрдөрөбүт, эмтэнэбит. Медперсонал үчүгэйдик үлэлиир, дьоҥҥо-сэргэҕэ сыһыана үчүгэй. Уочарат систиэмэтэ аныгылыы, табыгастаах, саҥа технология баар. Ити өттүнэн хааччыллыыта үчүгэй. Ол оннугар уубут киртийэн айманарбыт кэмнээх буолуо дуо? Билигин көрдөххө, эбэбит уута ыраас курдук, муус тоҥноҕуна ырааһа үөһэ тахсар, кирбит аллара түстэҕэ буолуо… Анализ бөҕө ылан сотору-сотору бэрбиэркэлиир курдуктар. Биһиги иһэр уубутун водозабортан аҕабыт аҕалар. Улахан баҕа санаабыт  — дьаар­хаммакка иһэр уулаахпыт буоллар диэн”.

Судаарыстыбаннай уонна чааһынай бииргэ үлэлээһин чэрчитинэн тутулла турар 240 миэстэлээх таас оҕо саада инженернэй коммуникацията, ититэр систиэмэтэ тардылла сылдьар. Онон тутуу былаан быһыытынан баран иһэр.

Салгыы Үөһээ Бүлүү колледжын массыына өрөмүөннүүр саҥа мастарыскыайын үөрүүлээх арыллыыта буолла. Бу мастарыс­кыай массыыналары диагностикалыыр, өрөмүөннүүр, көрөр-үөрэтэр киин буолуохтаах. Саҥа тутуу киэҥэ-куоҥа, тыа сиригэр табыгастааҕа бэлиэтэннэ. Тутууну улуус урбаанньыттара уонна колледж салалтата үбүлээн олоххо киллэрбиттэрэ хайҕаллаах. Бу үөрэх тэрилтэтигэр 200-чэ устудьуон үөрэнэр.

Экология – тыын боппуруос

Үөһээ Бүлүү администрациятын аактабай саалатыгар Бүлүү, Иирэлээх, Аччыгый Ботуобуйа сүнньүнэн алмаас хостонор улуустар баһылыктарын кытта улахан мунньах буолла. Санатар буоллахха, атырдьах ыйыгар уһун ардахтар кэмнэригэр “АЛРОСА” полигоннарыгар даамба тоҕо баран, кирдээх уу өрүстэргэ тарҕаммыта. Олохтоох нэһилиэнньэ айманыан аймаммыта.

Бу сытыы боппуруос тула Ил Дархан Айсен Николаев уонна Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев, “Үөһээ Бүлүү” МТ баһылыга Владимир Поскачин,  “АЛРОСА” хампаанньа дириэктэрэ Сергей Иванову кытта сирэй көрсөн кэпсэттилэр. Мунньахха кыһалҕаны үрдүттэн билэ-көрө сылдьар дьон — Бүлүү сүнньүнэн олорооччу улуустар баһылыктара, бэрэстэбиитэллээх уорганнар дьокутааттара кытыннылар. Тустаах министиэристибэлэр, надзорнай уорганнар ыыппыт үлэлэрин оччуоттаатылар.

Экология министиэристибэтэ иһитин­нэрбитинэн, билиҥҥи туругунан, Иирэлээх үрэххэ 11 мөл. 190 тыһ. солк., Аччыгый Ботуобуйаҕа – 4 млрд 67 мөл. солк.  хоромньу тахсыбыт. Оттон Бүлүү өрүс хоромньутун Росприроднадзор ааҕа-суоттуу сылдьар. Быһа холоон сүүрбэччэ млрд сууммалаах буолуох чинчилээх. Миниистир Сахамин Афанасьев этэринэн, сотору кэминэн бу суума чуолкайданыа.

Бүлүү өрүс тардыытынан олорор оройуоннар тус санааларын, туох кыһалҕалаахтарын, бу быһылаан содулун туоратыыга туох үлэни ыыппыттарын сиһилии кэпсээтилэр. Саамай ыксаллаах, тутаах боппуруоһунан нэһилиэнньэни иһэр уунан хааччыйыы инники күөҥҥэ турар. Баччааҥҥа дылы сорох сиргэ, ордук түгэх сытар, суол-иис уонна тырааныспар өттүнэн мөлтөх хааччыллыылаах нэһилиэктэргэ тустаах көмө бытааннык барарын, онно анал техника тиийбэтин эттилэр.

“АЛРОСА” генеральнай дириэктэрэ Сергей Иванов бу быһылаан тахсыытыгар хампаанньа тус көрүүтүн иһитиннэрдэ: “Даам­ба тоҕо барыытыгар “АЛРОСА” быһаччы буруйдаах диир сыыһа. Бу саахал буолбатах – ыксаллаах быһыы-майгы чэрчитинэн сыаналаныахтаах. Унньуктаах уһун ардахтар кэлэннэр айылҕаҕа сүүс сылга биирдэ көстөр түбэлтэ таҕыста. Маны таһынан, тустаах уорганнар улахан бэрэбиэркэ ыыттылар, силиэстийэ барда. Ол түмүгүнэн, хампаанньа үлэтигэр, бу быһылаан тахсарыгар төрүөт буолуох кэһиилэри булбата. Ол да буоллар, хампаанньа эппиэтинэстэн куотуммат. Бэйэтин өттүттэн бу быһылаан содулун туоратыыга сөптөөх үлэни ыытта».

Ил Түмэн спикерэ Петр Гоголев: “Өрүстэрбит киртийиилэрэ нэһилиэнньэни улаханнык долгутар. Биһиэхэ күн бүгүҥҥэ дылы нэһилиэнньэ туруорсуута, дьон санаата киирэ турар. Бу боппуруоһу бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутааттара түөрт төгүл көрбүттэрэ. Ааспыт пленарнай мунньахха экология тула эмиэ сытыы кэпсэтии тахсыбыта. Бырамыысыланнас эбийиэктэрин ревизиялааһын, үрэхтэр, өрүстэр экологияларын кэтээн көрүүнү күүһүрдүү өттүгэр кэккэ рекомендациялары ылыммыппыт. Сэтинньи 13 күнүгэр парламент истиилэрэ буолаары тураллар. Онно “АЛРОСА” хампаанньа салалтата быһаччы кыттыыны ылара буоллар, тустаах кыһалҕаҕа дьэҥкэ хартыына көстүө этэ», — диэн ыҥырда.

Парламент истиилэрин тэрийэр наадатын Ил Дархан Айсен Николаев сөптөөҕүнэн аахта. Маннык улахан кыһалҕаны бүттүүн быһаарарбыт ирдэнэр диэн бэлиэтээтэ.

Айсен Николаев төһө да быһылаан быһаччы “АЛРОСА” буруйуттан тахсыбатар, “сыаптаах ыт босхо баран кими эмэ ытырбыт түгэнигэр иччитэ эмиэ эппиэтинэскэ тардыллар” диэн эттэ. Мунньах түмүгүнэн, Ил Дархан бырабыыталыстыба, улуустар салалталарыгар, “АЛРОСА”-ҕа, бэдэрээлинэй кэтиир уорганнарга кэккэ сорудахтары биэрдэ. Чуолаан экология министиэристибэтигэр хоромньуну арбитражнай суут нөҥүө сабарга диэн соруйда. “АЛРОСА” бу сууманы суут бэрээдэгинэн утарар эбэтэр ылынар кыахтаах. Хайа да түгэҥҥэ бу суума Бүлүү уонна Мииринэй нэһилиэнньэтэ ыраас уунан хааччыллалларыгар барыа”, — диэн түмүктээтэ.

Саха  сирин  экологическай кодекса  баар  буолуоҕа

Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев: “Cаха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Николаев балаҕан ыйын 27 күнүгэр “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр экология үтүө туругун туһунан” ыйааҕын таһаарбыта. Бу ыйаах экологияҕа куттал суох буолуутун хааччыйыыттан саҕалаан өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин экологическай үөрэхтээһиҥҥэ тиийэ  тулалыыр эйгэни харыстааһыны кытта сибээстээх боппуруостары барытын хабар. Ыйаахха Ил Түмэн дьокутааттара ылыммыт СӨ Экологическай доктрината, уопсастыба экологическай хонтуруолун, сир аннын эппиэтинэстээхтик туһаныы, ирбэт тоҥу харыстааһын туһунан уо.д.а. өрөспүүбүлүкэ сокуоннара киирдилэр. Мантан сиэттэрэн Ил Түмэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин экологическай кодексын оҥоро сылдьар. Билиҥҥи туругунан докумуон үлэлиир барыйаана бэлэм. Экология уонна тулалыыр эйгэ харыстабылыгар сыһыаннаах өрөспүүбүлүкэ сокуоннарын докумуонун кодификациялыырга анал бөлөх тэриллэн үлэлиир. Саха Өрөспүүбүлүкэтин экологическай кодексын барылын 2019 сылга Парламент көрүүтүгэр киллэриэхпит”, — диэн эттэ.

Петр  Гоголев  Үөһээ Бүлүү дьокутааттарын  кытта көрүстэ

Экологияҕа мунньах кэнниттэн спикер Петр Гоголев муниципальнай тэриллиилэр бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын, бэрэссэдээтэллэрин кытта көрсөн, олохтоох нэһилиэнньэ санаатын иһиттэ.

Петр Гоголев алтыс ыҥырыылаах парламент үлэтин сүрүн тосхоллорун иһитиннэрдэ, чуолаан ханнык хайысханан үлэ барыахтааҕын торумнаата. «Инники  соруктарбыт Арассыыйа уонна өрөспүүбүлүкэ ылынар сокуоннарын, ыйаахтарын, национальнай бырайыактарын кытта сэргэ тураллар. Сүбэлэһэн, бэйэ-бэйэни өйдөһөн үлэлээтэххэ, үлэ таһаарыылаах, хоторуулаах буолар», — диэн Петр Васильевич мунньаҕы саҕалаата.

Салгыы спикер парламент сүрүн соруктарын билиһиннэрдэ. Ол курдук Ил Түмэн үлэтэ аһаҕас буолуохтааҕын, дьон-сэргэ үлэ хаамыытын көрө-билэ сылдьалларын ситиһиэхтээхпит диэн эттэ. “Маны таһынан, сотору кэминэн “нулевой ааҕыылар” диэни олоххо киллэрэн, дьокутааттар уонна дьон санаатын истэр былаһаакканы тэрийии буо­лар. Ол курдук, бүддьүөт тыырыллыытын, дьокутааттар үлэлэрин хаамыытын киэҥ эйгэҕэ таһаарабыт. Тоҕо диэтэр, парламент үлэтин ис тутулун билбэт дьон элбэх. Онон туһанан араас хараардар этиилэр, дьон билбэтинэн туһанар күүс элбэх. Ол иһин үлэ көстүбэт өттүн нэһилиэнньэҕэ көрдөрөр, тиэрдэр соруктаахпыт», — диэн спикер Петр Гоголев былааннарын иһитиннэрдэ.

Петр Васильевич этэринэн, сокуон ылыллыбытын кэннэ, бу сокуон төһө көдьүүстээҕин, туох итэҕэстээҕин быраактыка эрэ көрдөрөр: “Ол иһин быраактыканы кытта күүстээх үлэ кэтэһэр. Үлэни ситимнээн, кииннээн, биир систиэмэҕэ уктахха, сокуон сөптөөҕө-сыыһата, итэҕэһэ-быһаҕаһа көстөн кэлэр. Мантан сиэттэрэн Ил Түмэн үлэтин бэрээдэктиир үлэ эмиэ күүтэр”, — диэн спикер былаанын эттэ.

Салгыы дьокутааттар бэйэлэрин уокуруктарыгар туох үлэ барарын, баар кыһалҕаларын үллэһиннилэр.

Ол курдук, тыа сирин олоҕор-дьаһаҕар иһэр уу сыанатын, хаачыстыбатын хонтуруоллуурга туһуламмыт үлэ сөптөөхтүк барыахтааҕын, үүт харчытын бэрээдэктээһин, эмп-том тиийбэтин, олохтоох бородууксуйа атыыга аҕыйаҕын туһунан уонна да атын сытыы боппуруостар турдулар.

Тыа сирин дьоно айаҕын ииттинэр сүрүн дьарыга — сүөһү иитиитэ буолара саарбахтаммат. Тыа ыалын дохуотун суоттаан көрөр буоллар, дьиҥнээх хартыына көстүө этэ диэн баҕа санааларын эттилэр. Итиэннэ чуолаан Үөһээ Бүлүү улууһуттан бырамыысыланнаска ыччаты үлэҕэ ылбаттар диэн санаа этилиннэ. Өскөтүн хас эрэ квота көрүллэрэ буоллар, ыччат үлэлээх буолуутугар төһүү күүс буолуо этэ диэн дьокутааттар туруорустулар.

Кыра учаастактарга медпууннар сабыллан, эмп-том тиийбэтэ үгүс күчүмэҕэйдэри үөскэтэрин дьокутаат Валерий Васильев сиһилии кэпсээтэ.

Василий Ченохов уонна Васмар Руфов этэллэринэн, дьокутааттар таһымнарын үрдэтэргэ анал куурустары ыытар буоллар, дьокутаат бэйэтин боломуочуйатын, быраабын билиэ, эппиэтинэһин үрдэтиэ этэ. Маны таһынан дьокутааттары талыыга уокуруктарынан тыырыы боппуруоһугар элбэх өйдөммөт түгэннэр баалларын эмиэ таарыйдылар.

Үөһээ Бүлүү чайнойугар ыстакааннаах уу куттаран иһээри өҥүн көрөн улаханнык сөхтүм. Омуна суох ситэ барбатах хара чэйи дуу, хомпуоту дуу санатта. Маннык өҥнөөх ууну испиппит ыраатта диэн чайной үлэһиттэрэ кэпсииллэр. Өрүстэн буолбакка, чугастааҕы үрэхтэн баһан иһэр ууга туттабыт диэн сорохтор кэпсииллэр. Түспүт гостиницам үлэһитэ Любовь Николаева этэринэн, өрүс бырамыысылыннас кэлиэҕиттэн маннык сыыйа-баайа киртийэн испит: “50 сыл Бүлүүм уутун иһэн кэллим. Бырамыысыланнас кэлиэн инниттэн бу боппуруос көтөҕүллүөхтээх этэ».

Виктор Васильев, Үөһээ Бүлүү колледжын үөрэнээч­читэ: “Бэйэм олохтоохпун. Уубут хаачыстыбата биллэ куһаҕан, кир­дээх. Хата, ыраас ууну дэлэйдик тарҕатар буоланнар, ыраас уунан хааччыллан олоробут. Биһиги бытыыл­калаах ууну атыылаһан иһэр ууланабыт, биир бытыылка сыаната биир мөһөөх».

Васмар Руфов, Харбалаах нэһилиэгин дьо­кутаата: “Бүлүү сүнньүнэн олорор дьон-сэргэ Бүлүү эбэт­тэн аһаан-сиэн олороллор. Бүлүү киртийиитэ — барыбыт сытыы кыһал­ҕата буолар. Бү­лүү эбэ тымырдара элбэх күөлү, үрэҕи кытта ситимнэһэллэр. Онон чуолаан Иирэлээх, Аччыгый Ботуобуйа уонна Бүлүү өрүс эрэ кытыытынан олорор нэһилиэктэр кыһалҕалара буолбатах. Бу бүтүн экосистиэмэ кэһиллиитэ. Бу бүгүҥҥү мунньахха сылдьан, сөптөөх быһаарыыны, хоруйдары истэн, өрөспүүбүлүкэ кыһалҕабытын болҕомтоҕо ылан, элбэх үлэни ыыппытын көрдүбүт. Манна олохтоох бэрэстэбиитэллээх уорганнар бары кэлбиттэрэ үөрдэр. “АЛРОСА” салалтата бэйэтинэн кэлэн кыттыыны ылбыта олус үчүгэй”.

Ити курдук олус хорутуулаах, тыа дьонун үгүс кыһалҕатын таарыйар сэргэх кэпсэтии таҕыста. Спикер Петр Гоголев хас биирдии дьокутааты болҕойон иһиттэ. «Эһиги этиилэргитин иһиттим, тустаах боппуруостар быһаарыллар кэмнэрэ кэлбит. Идеяҕытын сокуон тылыгар киллэрэргэ үлэлэһиэм», — диэн эрэннэрдэ.

Үөһээ Бүлүү —Дьокуускай.

Василий КОНОНОВ хаартыскаҕа түһэриилэрэ.