Петр Гоголев: «Арктика оҕолоро» судаарыстыбаннай бырагыраама наадалаах

Саха сирин Судаарыстыбаннай Мун­ньаҕа киллэрэр этиитэ РФ бырабыыта­лыстыбатын бэрэссэдээтэлин Дмитрий Медведев аадырыһыгар парламеннар ассоциацияларын аатыттан туһулаан этии барылын быһыытынан бэлэмнэннэ.
«Арктика – бу Россия стратегическай интэриэстэрин зоната. Арктиканы баһылааһыҥҥа уонна Хотугу муора суолун сайдыытыгар киэҥ хабааннаах соруктары быһаарыы нэһилиэнньэ туруктаныытын ирдиир. Бүгүн Россия Арктикатыгар 2,3 мөл. киһи олорор, маныаха дьон көһөн барыытын тэтимэ сылга 50-ча тыһыынча киһиэхэ тэҥ. Арктика Уһук Илиҥҥи чааһа – бу 1,3 мөл. кв. км сиргэ 75,5 тыһ. киһи», — диэн Саха сирин парламенын спикерэ бэлиэтээтэ.
Кини региоҥҥа социальнай тэҥэ суох буолуу баарыгар, социальнай инфраструктура намыһах таһымыгар болҕомтону туһаайда.
Петр Гоголев итини сэргэ социальнай объектар техническэй туруктара мөлтөҕүн, улаханнык эргэрбиттэрин, хапытаалынай өрөмүөҥҥэ наадыйар дьиэ ахсаана элбэҕин, сорох өттө саахалланар туруктааҕын эттэ. Кини Саха сиригэр социальнай тэрилтэлэр олохсуйбут дьиэлэрин 50-тан тахса бырыһыана эрэ толору хааччыллыылааҕын иһитиннэрдэ.
«Арктика зонатын субъектарыгар биир сытыы кыһалҕанан ыраас иһэр уу суоҕа эбэтэр тиийбэтэ буолар. Соҕотох биир региоҥҥа – Чукотка автономнай уокуругар – нэһилиэнньэ ыраас уунан хааччыллыбыт, атыттарга уу нуормаҕа диэри ыраастаммат, эбэтэр олох да ыраастаммат», — диэтэ Ил Түмэн спикерэ.
Кини Арктика зонатыгар тыа сирин уонна туундара нэһилиэнньэтигэр көмөнү оҥорор фельдшерскай-акушерскай пууннар үлэлэригэр ордук сытыы кыһалҕанан дьиэлэрэ олус эргэрбитин, медицинскэй үлэ­һиттэр тиийбэттэрин ааттаата.

«Айылҕа баайын сөптөөхтүк туһаныыга усулуобуйалары үөскэтиини сэргэ нэһи­лиэнньэ көһүүтүн тохтотуу, хоту сиргэ дьон олоҕун усулуобуйатын тупсарыы судаарыстыба соруктарыттан биирдэстэринэн буолар. Ол эрээри биһиги кыһамньыбытын эрэйэр Арктика олохтоохторун биир ураты категорията баар. Бу – оҕолор», — диэн бэлиэтээтэ Петр Гоголев.
Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ эппитинэн, кэнники кэмнээҕи чинчийиилэр көр­дөрбүттэринэн, Арктика усулуобуйаларыгар улаатар оҕо этэ-хаана үгүс стресс дьайыытыгар түбэһэр. «Ол курдук, «термальнай стресстэр», күн кылгааһына, хараҥа кэм уһааһына, космическай сардаҥалар уонна магнитнай хонуулар дьайыылара үрдээһинэ, ирбэт тоҥ араҥата сир кырсыгар чугаһа уо.д.а. Ити барыта оҕо сайдыытын бытаардар, доруобуйатын мөлтөтөр», — диэтэ Петр Гоголев.
Оҕо төрөөһүнэ намыһах, араас ыарыы ахсаана улаата турар уонна дьарҕа буолар усулуобуйаларыгар Арктикаҕа оҕолор до­руо­буйаларын хаачыстыбата ураты бол­ҕомтону эрэйэрин бэлиэтээтэ.
«Хаачыстыбалаах үөрэххэ тэҥник тии­һиниини хааччыйыы, төрөөбүт тыллары харыстааһын оҕо конституционнай бырааба буолар, ону Арктика усулуобуйаларыгар бары кыахтары уонна РФ Арктикаҕа судаарыстыбаннай политикатын бары интэриэстээх субъектарын күүһүн-уоҕун түмпэккэ эрэ хааччыйар кыаллыбат», — диэн ааҕар Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ.
Кини санаппытынан, 1994 сылга “Хоту сир оҕолоро” федеральнай тус сыаллаах бырагыраама оҥоһуллан, 2002 сылга диэри үлэлээбитэ. Ити бырагыраама сүрүн сыалынан оҕо өлүүтүн ахсаанын намтатыы, сэллик, оһоҕос сыстыганнаах ыарыылара тэнийэллэрин тохтотуу, айылҕаҕа баар сыстыганнаах ыарыы көрдүгэннэрин суох оҥоруу, уопсайынан, Хоту сиргэ оҕо доруобуйатын көрдөрүүлэрин тупсарыы этэ. Ону сэргэ үөрэх национальнай тиһигин үөскэтии, төрүт уонна кэлии нэһилиэнньэ социальнай-култуурунай сайдыытыгар тэҥэ суох быһыыны-майгыны туоратыы былааннаммыттара.
«Маннык сыһыан – тус сыаллаах кэлим бырагырааманы оҥоруу – ресурсалар хааччахтаммыт кэмнэригэр ситиһиилээҕин көрдөрбүтэ. Модельнай бюджет бириинсиптэригэр көһүү усулуобуйаларыгар маннык сыһыан наадалааҕа көстөр», — диэтэ Петр Гоголев.
Кини “Арктика оҕолоро” тус сыаллаах федеральнай бырагырааманы оҥорор наа­далааҕын туһунан этиини кэллиэгэлэрэ өйүүллэригэр итиэннэ РФ премьер-миниистирэ Дмитрий Медведевкэ парламеннар ассоциацияларын туһулаан этиитин иһин куоластыырга ыҥырда.