РФ Президенин Анал этиитэ өйөннө

2020 сыл тохсунньу 22 күнүгэр буолбут Судаарыстыбаннай Мунньах (Ил Түмэн) Сэбиэтин мунньаҕар Россия Федерациятын Президенэ Федеральнай Мунньахха Анал этиитин олоххо киллэрии боппуруостара көрүлүннүлэр. Ил Түмэн Сэбиэтэ Владимир Путин Федеральнай Мунньахха Анал этиитин өйөөтө.

Сэбиэт үлэтэ саҕаланыан иннинэ Судаарыстыбаннай Мунньах Бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев, Москваҕа РФ Президенин Анал этиитин иһитиннэриигэ тус бэйэтэ кыттыбытынан, бу этии, бастатан туран, Россия дьонугар дьоһун олоҕу хааччыйыыга туһаайылларын бэлиэтээтэ.    Петр Гоголев: «Биһиги улуу дойду гражданнара буолабыт диэн киэн тутта этэрбит курдук, Россия дьонугар олох үтүө усулуобуйалара хааччыллыах тустаахтар. Патриотизм – бу биһиэхэ чугас уонна өйдөнөр иэйии. Биһиги аҕаларбыт уонна эһэлэрбит, ийэлэрбит уонна эбэлэрбит олохторун устатыгар Ийэ дойдуларын таптыыллара. Биһиги эмиэ итини батыһыахтаахпыт. Патриотизм тыынын кэнэҕэски көлүөнэлэргэ тиэрдиэхтээхпит. Мин ааҕарбынан, РФ Президенин Анал этиитигэр итинник сыһыан баара көстөр. Бастатан туран, дойдубут тас уонна ис кутталлаах түгэннэргэ бэлэм буоларын туһугар, ити уларытыылар судаарыстыба тутулун таарыйаллар. Биһиги улахан уларыйыылары күүтэбит. Социальнай олоххо уонна култуура өттүнэн сайдыыга саҥа хайысхалар баар буолан эрэллэр. Хас биирдиибит, ол иһигэр былааска олорооччулар өттүлэриттэн кэскилбит тутулуктааҕын өйдүүбүт», — диэтэ.

Ил Түмэн судаарыстыбаннай тутууга уонна сокуону оҥорууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев бастакынан дакылаат оҥороругар эмиэ Анал этиигэ төрдүттэн саҥа көрүүлэр баалларын, сайдыы уонна туруктаах буолуу дьүөрэлэһиилэрин ситиһиигэ, ону сэргэ былаас салаалара бэйэ-бэйэлэрин ситэрэн биэриилэригэр  соруктар турбуттарын бэлиэтээтэ. Алексей Еремеев: «Уларыйыылар төһө дириҥнэрин уонна суолталаахтарын биһиги бары инникитин сыаналыахпыт турдаҕа, ол эрээри судаарыстыба баһылыга Конституцияҕа этии киллэрбит көннөрүүлэрэ дойду гражданнара уларытыылары ирдииллэригэр харданан буолар уонна судаарыстыба былааһын саҥа балансатын хааччыйар аналлаахтара, уопсастыба олоҕор, политикаҕа биллэр уларыйыыларынан буолаллара номнуо бүгүн өйдөнөр», — диэтэ.

Салгыы дакылаатчыт Россия Федерациятын Конституциятыгар көннөрүүлэри киллэрэр туһунан этиилэри бэлэмнээһиҥҥэ үлэлиир бөлөх оҥорбут «О совершенствовании регулирования отдельных вопросов организации публичной власти» диэн сокуонун барылыгар сиһилии тохтоото.

Норуот дьокутаата Павел Ксенофонтов РФ Конституциятыгар көннөрүүлэри киллэриигэ өрөспүүбүлүкэ хамыыһыйата тэриллэр кыахтаах дуо диэн ыйытта. Алексей Ильич маннык хамыыһыйа тэриллэрэ билигин ирдэммэтин эттэ. Оттон РФ субъектарын судаарыстыбаннай былааһын уорганнарын тэрийии туһунан федеральнай сокуоҥҥа уларытыылар киллэрилиннэхтэринэ, СӨ Төрүт Сокуонугар уонна өрөспүүбүлүкэ сокуоннарыгар уларытыылары киллэрии наадата үөскүөн сөп.

Норуот дьокутаата Юрий  Григорьев РФ субъектарын боломуочуйаларыгар уларыйыы тахсыан сөбүн туоһуласта. Дакылаатчыт сокуон барылыгар боломуочуйалары уларытыы көрүллүбэтин эттэ. Федерация субъектарыгар борокуруордар Федерация Сэбиэтин кытта сүбэлэһии кэнниттэн ананар буолуохтара. Билигин итиннэ регионнар парламеннарын сөбүлэһиитэ ирдэнэр. Алексей Ильич этэринэн, РФ субъектарын прокуратурата миэстэтигэр судаарыстыбаннай былаас уорганнарын кытта олус чугастык алтыһарын таһаарбат уонна кэтиир уорган быһыытынан прокуратура миэстэтигэр үрдүкү былааһы хааччыйарын туһугар ити нуорма киллэриллэр.

Бүддьүөккэ, үпкэ, нолуок уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев РФ Судаарыстыбаннай сэбиэтин боломуочуйаларыгар, сокуон барылыгар сөбүлэһии, СӨ сокуону таһаарар уорганын өттүттэн этиилэри киллэрии процедуратыгар чопчулаһар ыйытыылары биэрдэ.

Дьокутаат Петр Аммосов Конституцияҕа уларытыылары ылыныы чопчу түмүктэрин туһунан гражданнарга иһитин­нэрии уонна дьүүллэһии наадатын туһунан ыйытыытыгар спикер Петр Гоголев бу теманы чугастааҕы кэмҥэ “Аһаҕас парламент” чэрчитинэн көрөр наадалааҕын бэлиэтээтэ.

Дьиэ кэргэн уонна оҕо аймах дьыалаларыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Алена Атласова демография боппуруостарыгар сиһилии дакылааты оҥордо. Кини демографияҕа баар кыһалҕалары ырытта, Саха сиригэр оҕо төрөөһүнүн көҕүлүүр сыалтан ыытыллар дьаһалларга тохтоото.

Алена Атласова эппитинэн, өйөбүл дьаһаллара киэҥ хабааннаахтарын үрдүнэн, өрөспүүбүлүкэҕэ, бүттүүн Россияҕа курдук, 2015 сылтан оҕо төрөөһүнүн ахсаана намтыы турар. Ол курдук, 2019 сылга 12 996 оҕо төрөөбүт (2014 с. – 17 010 киһи), 2014 сылы кытта тэҥнээтэххэ 4014 оҕонон аҕыйах. Ону таһынан, өрөспүүбүлүкэҕэ нэһилиэнньэ дьадаҥы араҥатын тутула бүгүн уларыйбат. Ол курдук, итиннэ үксүн оҕолоох дьиэ кэргэттэр киирэллэр – 86,7 %, оттон бу үгүс өттө тыа сиригэр олорор элбэх оҕолоох ыаллар буолаллар (Россия Федерациятыгар 78,8 бырыһыан).

Дьокутаат социальнай өйө­бүлгэ ордук наадыйар оҕолоох дьиэ кэргэттэр цифровой базаларын, ону сэргэ уопсай порталы үөскэтэргэ этии киллэрдэ. Манна дьиэ кэргэн судаарыстыбаннай өйөбүл бары дьаһалларын туһунан билэр кыахтаныаҕа.

Алена Николаевна дьиэ кэргэн уонна оҕо аймах эйгэтигэр нуормалыыр правовой аакталары бэрээдэктиир уолдьаспытын эттэ.

Сэбиэт мунньаҕар ыҥырыл­лыбыт Дьокуускай куорат Думатын Бэрэссэдээтэлэ, РФ Президенин олохтоох салайыныы сайдыытыгар Сэбиэтин чилиэнэ Альберт Семенов муниципалитеттар нолуоктарын базатын сарбыйыыга олохтоох салайыныы боломуочуйаларын үбүлүүр наадалааҕын туһунан санаатын эттэ. Дьокуускай куорат оскуола оҕолоругар аһылыгы тэрийиигэ уонна наадалаах инфраструктураны үөскэтиигэ үбү-харчыны булуох тустааҕын, онон Куорат думата президент туруорбут соруктарын толорууга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн эбии үбүлээһини тардар туһунан көрдөһөр былаан­нааҕын иһитиннэрдэ.

СӨ I ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) Өрөспүүбүлүкэ Палаататын Бэрэссэдээтэлэ Егор Ларионов сокуоннары уларытыыга сүүнэ үлэ күүтэринэн итиэннэ сокуону таһаарааччылар оруоллара уонна статустара үрдүүрүнэн сибээстээн, идэтийбит парламент туһунан дьүүллэһиилэри тохтоторго көрдөстө. М.К.Аммосов аатынан ХИФУ кафедратын профессора, ССРС XII ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтигэр норуот дьокутаата, Ил Түмэн I ыҥырыытыгар норуот дьокутаата Макар Яковлев сокуон барылын толору өйүүрүн биллэрдэ уонна саҥаны киллэриилэри бары өйүүллэригэр ыҥырда.

Дьүүллэһии түмүктэринэн Ил Түмэн Сэбиэтэ РФ Президенин Анал этиитин өйөөтө. Президент Анал этиитигэр бэлиэтэммит сүрүн соруктары толоруу туһунан нэһилиэнньэҕэ иһитиннэриини тэрийэргэ, Россия Федерациятын Конституциятыгар көннөрүү туһунан РФ Сокуонун барылын “Аһаҕас парламент” былаһаакка чэрчитинэн дьүүллэһэргэ сүбэ оҥордо. Ону сэргэ РФ Президенэ Федеральнай Мунньахха Анал этиитигэр ыйыллыбыт гражданнар сорох категорияларыгар социальнай өйөбүлү оҥорууга дьаһаллары олоххо киллэриигэ бүддьүөттэн үбүлээһин чааһыгар “2020 сылга уонна 2021-2022 сыллардааҕы былааннаах кэмҥэ Саха Өрөспүү­бү­лүкэтин судаарыстыбаннай бүддьүөтүн туһунан” Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сокуонугар уларытыылары киллэрэр туһунан” СӨ сокуонун барылын оҥороругар Бырабыыталыстыбаҕа этилиннэ.

Туһааннаах сокуон суолталаах нуормалыыр правовой аакталары ылыныыны түргэтэтэр наадалах. СӨ муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнара, СӨ Уопсастыбаннай палаатата, политическай партиялар регионнааҕы салаалара, Бүтүн Россиятааҕы норуот фронун регионнааҕы штаба, уопсастыбаннай тэрилтэлэр РФ Конституциятыгар көннөрүү туһунан сокуон барылын дьүүллэһэллэригэр сүбэлэннэ.

Елена БАИШЕВА бэлэмнээтэ