Ил Түмэн Сэбиэтин иккис киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар

От ыйын 9 күнүгэр Ил Түмэн Сэбиэтин иккис киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар норуот дьокутааттара Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2020-2024 сыллардааҕы социальнай-экономическай сайдыытын билгэлээһини оҥоруу усулуобуйаларын көрдүлэр.

Сүрүн дакылааты Саха сирин экономикаҕа миниистирэ Майя Данилова оҥордо. Кини этэринэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай-экономическай сайдыытын билгэлээһини оҥоруу, көннөрүү бэрээдэгинэн былаас бары толоруулаах уорганнарыгар, муниципалитеттарга 2020-2024 сс. сыана индексалара, дефлятор индексалара тиийбиттэрэ. От ыйын 1 күнүгэр диэри муниципальнай оройуоннар Экономика министиэристибэтигэр бэйэлэрин билгэлээһиннэрин киллэриэхтээх этилэр. Ол гынан баран, хомойуох иһин, биир да улуус күн бүгүҥҥэ дылы куойатыгар-маҥкытыгар оҕустарбакка олорор.
Дакылаатчыт өрөс­пүүбүлүкэ бюджетын таҥыыга тирэх сценарий туһаныл­лыбытын туһунан бэлиэтээтэ. Бу бөдөҥ сир баайын, ньиэби хостооччу хампаанньалары кытта өр кэмнээх уонна орто кэмнээх дуогабардартан быһаччы тутулуктааҕын бэлиэтээн эттэ. Бу тэрилтэлэр төһө сир баайын хостообуттарыттан, бырайыактара төһө көдьүүстээҕиттэн, төһө түргэнник олоххо киирэриттэн, саҥа эбийиэктэрэ үлэҕэ киирэллэриттэн, итиэннэ углеводороднай сырье, чох, алмаас, көмүс ис-тас ырыынакка хайдах сыаналанарыттан дьэҥкэ уонна чопчу хартыынаны көрөр кыахтаахпыт.
Чуолаан макроэкономичес­кай быһыы-майгы биһи­ги өрөспүүбүлүкэҕэ халбаҥ­наа­бакка биир тэҥник баран иһэр диэн миниистир тоһоҕолоон эттэ. Ол курдук, 2018 сылы кытта тэҥнээтэххэ, 2019 сыллааҕы баа­лабай регионнааҕы бородуукта 2,8% улаатара билгэлэммит — 1 трлн 220 млрд солк. таһымҥа сыаналанар. Бу Саха сиригэр Орто Ботуобуйатааҕы уонна Чайаҥдатааҕы гаастаах сирдэри туһаныыны кытта сибээстээх. Чох хостуур «Денисовскай» уонна «Инаглинскай» шахталар, итиэннэ Элгэтээҕи чох комплексын бырайыактара олоххо киириитэ манна эмиэ оруола улахан.
Маны таһынан, 2020-2024 сылларга ньиэптэн ураты аны өҥнөөх тимири хостуурга болҕомто улаатта. Маны сэргэ аэропортары, суолу-ииһи тупсарыы, Өлүөнэни туоруур муостаны тутуу, Жатай судоверфин саҥардыы курдук улахан бырайыактары олоххо киллэрии күүтүллэр.
2020 сылга доллар курса 0,3% намтыыра сабаҕаланар — 64,9 солк. тэҥнэһиэхтээх. Уопсайынан, 2024 с. диэри 68,6 солк. дылы үрдүүр чинчилээх.
Чох, ньиэп уонна алмаас тас дойдуга атыыланарыттан биһиги тэрилтэлэрбит барыстара быһаччы тутулуктаах. Онон доллар курса үрдүүрэ биир өттүнэн табыгастаах. Ол курдук, 2019 сылга рентабельнай тэрилтэлэрбит барыстара 215,5 млрд солк. буолар.
2020 сылга инфляция 103,6% буолара күүтүллэр. Эко­номика министиэристибэтэ билгэлээһининэн, сыллааҕы инфляция 2018 сыл таһымыгар 2021 сыллаахха төннүөҕэ.
Быйылгы көрдөрүүнэн чох хостооһуна 16,2%, ньиэп – 17,6%, гаас – 1,4 төгүл үрдүөҕэ. Үөһээ Муунаҕа алмааһы хостооһун саҕаланыаҕыттан, алмааска эмиэ кыра да буолар (+3%) эбиллии баар. Оттон кыһыл көмүс уонна үрүҥ көмүс хостооһуна урукку таһымынан хаалла. 2020 сыллаахха чох, гаас, конденсат хостооһунун үрдэтэр сорук турар.
Үлэ төлөбүрүн боппу­руо­һугар киирдэххэ, миниистир этэринэн, Саха сиригэр орто хамнас 72 389 солк. тэҥнэспит. Ити сыыппара 2020 сылга 76 686 солк. тиийиэҕэ.
Маны сэргэ үлэһит ахсаана эмиэ эбиллэ турара бэлиэтэннэ. 2018 сылы кытта тэҥнээтэххэ 2019 сылга ортотунан 8,4 тыһ. киһинэн элбиэҕэ. Уопсайа 367,5 тыһ. үлэһит баар буолар чинчилээх. Бу көрдөрүү 2020 сылга 370,3 киһинэн элбиирэ сабаҕаланар. Ити Саха сирин соҕуруу өттүгэр «Газпром» бырайыактара үлэлээн эрэллэриттэн, электро ситим, тырааныспар инфраструктурата сайдыытын, Норуоттар икки ардыларынааҕы Арктическай оскуола, онкодиспансер олоххо киирбиттэрин кытта сибээстээх.
Норуот дьокутааттара экономика миниистиригэр олус элбэх ыйытыыны биэрдилэр. Сүрүннээн хамнас, нолуок бэлиитикэтин тупсарыы тула сытыы боппуруостар туруорулуннулар. Нэһилиэнньэ олоҕо туруктаах буоларыгар бастакы уочарат хамнас уонна дьарыктаах буолуу боппуруостара таарылыннылар. Маны сэргэ урбаанньыттарга өйөбүл баар буолуохтааҕын ыйдылар. Нэһилиэнньэ дохуоттаах буолуутун хааччыйыы инники күөҥҥэ таҕыста. Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн хаҥатыыга бырамыысыланнас тэрилтэлэригэр нолуогу сөптөөхтүк туһаныыга, итиэннэ олохтоохтору бырамыысыланнаска кытыарыыга улахан болҕомто уурулунна.

Ирина Ханды