Үгүс көннөрүүнү ааспыт бюджет ылылынна

Саха Өрөспүүбүлүкэтин алтыс ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Мунньаҕын X уочараттаах пленарнай мунньаҕар уопсайа 31 боппуруоһу көрдүлэр. Ордук өр “Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2019 сылга уонна 2020-2021 сс. былааннаммыт кэмҥэ судаарыстыбаннай бюджетын туһунан” диэн боппуруоска тохтоотулар.

Пленарнай мунньахха бу боппуруоһу бүтэһик ааҕыыга киллэриэхтэрин иннинэ Ил Түмэн сис кэмитиэттэригэр төһө да көрбүттэрин үрдүнэн, быһаарыыны ирдиир үгүс боппуруостар үөскээтилэр.

БЮДЖЕТ – СААХЫМАТ ДУОСКАТА

Санатар буоллахха, 2019 сыллаах уонна 2020-2021 сыллардааҕы бюджет быйыл иккитэ көннөрүллүбүтэ – кулун тутар уонна ыам ыйдарыгар. РФ Бырабыыталыстыбата 2019 сылга субъектарга дотациялары, субсидиялары уонна атын бюджекка киирэр үптэри үллэриитин туһунан нормативнай акт олоххо киирбитинэн, 2019 сылга Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай-экономическай көрдөрүүлэрин, нолуоктан киирбэт дохуоттары чуолкайдааһын ыытыллыбытын уонна социальнай суолталаах боппуруостары кытта сибээстээх СӨ судаарыстыбаннай бырагыраамаларыгар уларытыылары киллэрии түмүгэр бюджекка көннөрүүлэр киирбиттэр.
Сүрүн дакылааты СӨ үбүн миниистирэ Валерий Жондоров оҥордо. Ол курдук сыыппаранан аҕалар буоллахха: 2019 сылга судаарыстыбаннай бюджет дохуотун кээмэйэ 3 млрд 400 мөл. 208 тыһ. эбиллэн, бюджет уопсай кээмэйэ 215 млрд 701 мөл. 580 тыһ. солк. тэҥнэспит. 2020 сылга билгэлээһин быһыытынан дохуоттаах чаас 9 млрд 103 мөл. 877 тыһ. солк. улаатан, бюджет 186 млрд 377 мөл. 817 тыһ. солк. тэҥнэһиэҕэ. 2021 сылга – 8 млрд 537 мөл. 203 тыһ. солк. эбиллэн 191 млрд 409 мөл. 764 тыһ. солк. буолара сабаҕаланар. Ороскуоттар туһунан этэр буоллахха, 2019 сылга 3 млрд 330 мөл. 208 тыһ. солк. эбиллэн уопсайа 225 млрд 618 мөл. 252 тыһ. солк. буолар. 2020 сылга билгэлээһин быһыытынан 9 млрд 103 мөл. 877 тыһ. солк. эбиллэн уопсайа 187 млрд 376 мөл. 317 тыһ. солкуобай буолар, оттон 2021 сылга 8 млрд 537 мөл. 203 тыһ. эбиллэн уопсайа 192 млрд 408 мөл. 264 тыһ. буолуоҕа диэн сабаҕалаабыттар.
2019 сылга судаарыстыбаннай бюджет дефицитэ 70 мөл. солк. кыччаан 9 млрд 916 мөл. 664 тыһ. солк. буолбут. 2020-2021 сылларга бу сыыппара улаханнык уларыйбата сабаҕаланар диэн Валерий Жондоров бэлиэтээтэ.
Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, нолуок уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев хос дакылааты оҥордо. “Депутаттар уопсайа 38 судаарыстыбаннай бырагырааманан уларытыылары көрдүлэр. 2019 сылга уонна кэлэр 2020-2021 сылларга үөрэх салаатыгар, олох-дьаһах коммунальнай өҥөлөрүн хаачыстыбатын үрдэтиигэ, доруобуйа харыстабылын, тырааныспар салааларыгар, экологияны харыстааһыҥҥа, тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга уонна да атыттарга болҕомто уурулунна. 2019 сылга инвестиционнай бырагыраама кээмэйэ 22 млрд 887 мөл. 600 тыһ. солк. буолбут, сабаҕалааһынынан 2020 сылга бу көрдөрүү 25 млрд 037 мөл. 800 тыһ. солк., 2021 сылга 24 млрд 809 мөл. 800 тыһ. солк. тэҥнэһиэхтээх”, — диэтэ.
Ол курдук, бюджекка уларытыыны киллэрии үлэтин сүнньүнэн инвестиционнай бырагыраама үбүн уопсай кээмэйэ бу үс сылларга 18 млрд 277 мөл. 200 тыһ. солк. улаатыннарыллыбыт. Ханнык судаарыстыбаннай бырагыраамаларга уларытыылар киирбиттэрий? ОДьКХ салаатынан хоту улуустарга олорор усулуобуйаларын тупсарыыга уонна оттугу тиэйиигэ эбии 300 мөл. солк. көрүллүбүт. Хоту сир нэһилиэнньэтигэр тутаах табаардара уонна бородуукталара үчүгэйдик тиэйиллэрин уонна эһиилги навигацияҕа кэмигэр ыытылларын инниттэн “Өлүөнэтээҕи өрүс пароходствота” ПАУо 100 мөл. солк., “Якутопторг” АУо 107 мөл. солк. эбии үбүлээбиттэр уо.д.а.
Пленарнай мунньах иннинэ буолбут Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, нолуок уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин киэҥ ыҥырыылаах муньаҕын түмүгүнэн депутаттар СӨ Бырабыыталыстыбатыгар кэккэ этиилэри киллэрбиттэрэ. Ол курдук, 2020 сылга “Чолбон” бассейн дьиэтин өрөмүөннээһин, Кэбээйи улууһун Сайылык сэлиэнньэтигэр 275 миэстэлээх оскуола дьиэтин тутуу, 2012-2020 сс. тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы бырагырааматын иһинэн баар “Хоту сиргэ табаны иитии” хос бырагыраама үбүн төнүннэрии, онно 77 мөл. 501 тыһ. солк. көрүү, 2019 сыл бүтүөр диэри ситэри ылбатах дохуоту толуйар субсидия дефицитин сабарга үбүлээһин источнигын булуу уонна коммунальнай комплекс тэрилтэлэрин ороскуоттарын сабыы, чааһынай дьиэлэри туттууну көҕүлээн территориялары сайыннарыыга олохтоох бюджекка субсидияны биэрии усулуобуйатын уларытыы туһунан этэ.

БЭРЭЭДЭКТЭЭҺИҤҤЭ 2 ТЫҺЫЫНЧА ТЭРИЛТЭ ХАБЫЛЫННА

Дакылааттар кэннилэриттэн норуот депутаттара ыйытыылары биэрдилэр. Виктор Губарев бырабыыталыстыба бэрэстэбиитэллэригэр бюджет тэрилтэлэрин бэрээдэктээһини ыытыы туох көдьүүһү аҕалбытын туһунан иһитиннэрэллэригэр эттэ (балыыһалары, култуура, спорт, үөрэх тэрилтэлэрин аҕыйатыы. – Авт.) Холобур аҕалла: “Уус Маайа улууһун Бэлкэчи сэлиэнньэтигэр спорт саалатын үлэтин тохтоттулар. Аны таба иитиитигэр ыытыллыахтаах 70 мөл. солк. үүт соҕотуопкатыгар ыытар буоллулар. Көдьүүстээх быһаарыныылар дуо? Аны ситэри ылыллыбатах дохуоттары көрдөххө, эмиэ дьикти. Холобур, тэрилтэлэргэ тырааныспартан нолуогу ылыы 29 мөл. солк. кыччатыллыбыт, оттон биирдиилээн дьоҥҥо бу нолуок 110 мөл. суумаҕа улаатыннарыллыбыт. Уопсайынан, нолуоктан киирэр дохуот 800 мөл. солк. курдук кыччатыллыбыт”, — диэн мунаарда.
Валерий Жондоров таба иитиитигэр ыытыллыахтаах субвенцияттан 77 мөл. солк. таба төбөтүн ахсаана аҕыйаабытыттан кыччатыллыбытын быһаарда уонна: “Суох табаларга үбү ыытар кыаллыбат”, — диэтэ. Оттон нолуок туһунан боппуруоска миниистир кылгастык хоруйдаата : “Федеральнай нолуок сулууспатын өрөспүүбүлүкэтээҕи салаатын бигэргэппит дааннайдарынан бу сууманы үрдэттибит”, — диэтэ.
Бюджет эйгэтин тэрилтэлэрин тиһигин бэрээдэктээһин туһунан Виктор Губаревтан атын үгүс депутат ыйытта. СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Владимир Солодов маныаха бу курдук хоруйу биэрдэ: “Уопсайа 23 улууска бу үлэ ыытылынна, 2 тыһ. тахса курдук тэрилтэ хабылынна. Бырабыыталыстыба чилиэннэрэ уонна тус бэйэм хас биирдии улууска сылдьан балаһыанньаны кытары толору билистибит. Манна аҥардас бырабыыталыстыба эрэ быһаарыытынан үлэ ыытыллар диир сыыһа. Бэрээдэктээһиҥҥэ хапсар улуустар, нэһилиэктэр баһылыктарын кытары ыкса үлэлэһэбит. Биири өйдүөх тустааххыт. Уларытыы көдьүүһү аҕалар туһуттан оҥоһуллар, өскөтүн төттөрү итэҕэстэр бэлиэтэннэхтэринэ, ол уларытыы ыытыллыа суохтаах. Тэрилтэлэр үлэлэрэ, нэһилиэнньэҕэ оҥорор өҥөлөрө тубустун диэн ыытыллар. Холобур, сэттэ оҕолоох оҕо дьиэтигэр 50 үлэһиттээх тэрилтэлэр бааллар. Бу курдук тэрилтэлэргэ туһаайан үлэ ыытабыт. Бюджет тэрилтэлэрин тиһигин бэрээдэктээһин хайдах түмүктээх буолуоҕа 2020 сыл күһүнүгэр биллиэҕэ. Бу бэрээдэктээһин түмүгэр, билиҥҥи суоттааһыммытынан, үс сыл устата (2020-2022 сс.) 2 млрд 300 мөл. солк. курдук экономияны ситиһиэхтээхпит, ол иһигэр култуура уонна спорт тэрилтэлэрин суотугар 831 мөл. солк., доруобуйа харыстабылын салаатын суотугар 1 млрд 200 мөл. солк. курдугу”, — диэн быһаарда.
Депутат Елена Голомарева чопчу холобур аҕалан туран доруобуйа харыстабылын ситимигэр кэтэһиллэр сарбыйыылар тустарынан ыйытта: “Бэҕэһээ миэхэ Үөһээ Дьааҥы улууһуттан эрийдилэр. Уйаларыгар уу киирбит, балыыһаларыгар 40 сытар миэстэ, 31 үлэһит сарбыллар үһү. Бу хайдаҕый?”. Маныаха СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин социальнай боппуруостарга солбуйааччы Ольга Балабкина: “Арктика зонатын улууһугар 40 сытар миэстэни уонна, буолаары-буолан, 30 киһини сарбыйыы туһунан боппуруос олох турбатаҕа”, — диэтэ.

КЫҺАЛҔАЛААХ ОДЬКХ САЛААТА

Маны таһынан Владимир Солодов ситэ ылыллыбатах дохуот кээмэйэ улаханын ыйда уонна бюджекка көннөрүү киллэрэргэ коммунальнай тэрилтэлэр моҥкурууттаабакка, үлэлэрин кэмигэр оҥороллорун туһугар субсидияларын кээмэйигэр уонна социальнай эбэһээтэлистибэҕэ, ол иһигэр хамнаһы үрдэтиигэ болҕомто ууруллубутун, атын салааларынан ороскуоту кыччатыы барбытын туһунан эттэ. Санатар буоллахха, ОДьКХ салаата билиҥҥитэ 2 млрд солк. иэстээх олорор, бу салаа кредиккэ иэһэ үһүс сылын сатаан сабыллыбат.
Норуот депутата Андрей Находкин үүт соҕотуопкатыгар үп туһунан ыйытта. Кини этэринэн, 2017 сылга үүт соҕотуопкатыгар 2 млрд 717 мөл. солк. толору укпуттар, ол эрээри бу үп син биир тиийбэтин туһунан эттэ. “Маны таһынан таба иитиититтэн быраҕыллыбыт 77 мөл. солк. олоччу үүт соҕотуопкатыгар ыытыллыбат, онтон 21 мөл. солк. манна угуллар”, — диэтэ.
Бу оҥоһуллубут бюджеты уларытыыга үүт соҕотуопкатын үбүлээһин 112 мөл. солк. улаатыннарыллыбытын миниистир иһитиннэрдэ.
Ил Түмэн дьиэ кэргэн уонна оҕо аймах дьыалаларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алена Атласова элбэх оҕолоох ыалларга бэриллибит учаастактар инфраструктураларын тупсарыыга көрүллэр үп туһунан ыйытта. Бу боппуруос этэҥҥэ быһаарыллыыта олус уустук, ол эрээри бэриллибит учаастактар сирдэрин инфраструктуратын тупсарыы биир сүрүн боппуруоһунан буоларын Владимир Солодов эттэ. Кыралаан үп көрүллэрин туһунан иһитиннэрдилэр.
Тыа сирин гаастааһын боппуруоһун депутаттар Павел Ксенофонтов уонна Михаил Гуляев таарыйдылар. Павел Ксенофонтов Кыһыл Сыыр учаастагын гаастааһын туһунан ыйытыытыгар Владимир Солодов ол үлэ нацбырайыакка киллэрилиннэҕинэ эрэ олоххо киирэригэр эрэл баар буолуоҕун эттэ.
“Саха Өрөспүүбүлүкэтин 2019 сылга уонна 2020-2021 сс. былааннаммыт кэмҥэ судаарыстыбаннай бюджетын туһунан” сокуон барыла пленарнай мунньах иннинэ Ил Түмэн сис кэмитиэттэригэр төһө да көрүллүбүтүн үрдүнэн, боппуруостары тула улахан санаа атастаһыыта таҕыста. Түмүк куоластааһынынан сокуон барыла бүтэһик ааҕыыга ылылынна.
Пленарнай мунньах кэмигэр киирбит этиилэр боротокуолга киирэннэр, СӨ Бырабыыталыстыбатын өрөспүүбүлүкэ социальнай-экономическай сайдыытын туһунан отчуотун иһинэн ырытыллыахтара диэн пленарнай мунньаҕы салайан ыыппыт Ил Түмэн спикерэ Петр Гоголев эттэ.

Депутат санаата

Елена Голомарева, “Биир ньыгыл Арассыыйа” фракциятыттан:

— Биһиги Үөһээ Дьааҥы улууһугар бу соторутааҕыта бара сылдьарбытыгар бюджет тэрилтэлэрин тиһигин бэрээдэктээһин бырагырааматын сүнньүнэн олохтоох кылаабынай быраастан, баһылыктан чуолкай эппиэти истибэтэҕим. Кинилэр бу үлэ хайдах ыытылларын билбэт этилэр. Бу улууска эрдэ ситэриилээх былаас бэрэстэбиитэллэрэ үлэлээбиттэрэ. Ол үлэ түмүгүнэн ханнык да түмүгү истибэтэхпит. Ол иһин этиилээхпин. Бу бырагыраамаҕа хапсар улуустарга олохтоох депутаттары кытары оробуочай бөлөх тэрийэн, үлэ хаамыытын хонтуруоллуурга.

Павел Ксенофонтов, биир мандааттаах 18№-дээх уокурук:

— Республика тыатын сирдэригэр гаас тиийиитэ уустук боппуруос. Үгүс төрүөттэртэн биирдэстэринэн нэһилиэнньэлээх пууннарга гаастааһын схемата суоҕа буолар, муниципалитеттар нэһилиэнньэлээх пууннарын гаастааһын бырагырааматын ылымматтар уонна саамай сүрүн биричиинэтэ — өрөспүүбүлүкэ бюджетын, муниципальнай тэриллиилэр да өттүлэриттэн үбүлээһин суоҕун кэриэтэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ гаас тиийбэт. Холобур, Дьокуускай куоракка “Сахатранснефтегаз” гаас ситимигэр хобонуон баҕалаах 2 тыһ. абонеҥҥа аккаастаата, Дьокуускайга гаас дефицитин суох гынарга 460 мөл. солк. ирдэнэр. Куоракка саҥа гаас ситимин тардарга сылын аайы 50 мөл. солк. көрүөххэ наада.

Вячеслав Макаров, РФКП:

— Физическай култуура уонна спорт тэрээһиннэрин 33 мөл. солк. үбүлээһин биллибэт болдьоххо көһөрүллүбүт. Кэлин да бу үбү хантан ылыллара биллибэт. Оттон инникитин Бүтүн Арассыыйатааҕы араас күрэхтэһиилэр буолуохтара, маннык күрэхтэһиилэргэ кыттарга мэлдьитин үп тиийбэт аатырар. Физическэй култуураны уонна спорду сайыннарыы бырагырааматын үбүлээһиниттэн 12 мөл. солк. эмиэ кыччаппыттар. Маннык түгэҥҥэ оҕо, ыччат спордун сайыннарыы уустук буолуоҕа. Оттон оҕолор спортка тардыһаллара элбиир. Холобур, Дьокуускай спортивнай оскуолаларыгар баҕалаах оҕону барытын сатаан ылбаттар.

Гаврил Парахин, РЛДП:

— Бюджеты ылынар эбэтэр ылыммат туһугар куоластыыбыт даҕаны, биири өйдүөх тустаахпыт. Бюджеты олоххо киллэрээччилэр, соругун толорооччулар үчүгэйдик үлэлиэхтээхтэр уонна эппиэтинэстээх буолуохтаахтар. Манна үгүс тэрилтэлэр салайааччылара, депутаттар, миниистирдэр бааллар. Холобур аҕалабын: Дьокуускай куорат уулуссалара саҥардылыннылар. Үлэ олус куһаҕаннык оҥоһуллубут. Ол аата бюджеттан көрүллүбүт харчыны сөпкө туһаныыны кэтээн көрүллүбэтэх. Уонна бюджет туоларын бэрэбиэркэлиир Ааҕар-суоттуур палата үтүө суобастаахтык үлэлиэҕэр баҕарабын.

Виктор Губарев, РФКП:

— Мин бэйэбит фракциябыт аатыттан кэккэ этиилэри киллэриэм этэ. Үгүстүк ситэри ылыллыбатах дохуот туһунан боппуруоһу көтөҕөбүн. СӨ бюджетыгар ситэри киирбэтэх (дьиҥэ, киириэхтээх) дохуоппут 20 млрд солк. курдук. Биһиги бөдөҥ хампаанньаларга нолуокка чэпчэтии, преференция наар биэрэбит. Ол иһин бу ситэри ылыллыбатах дохуоту толуйууну киллэриэххэ диэн өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатыгар этии киллэрэбин. Иккиһинэн, байыы уонна дьадайыы олус харахха быраҕыллар буолла. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит дохуоттаах чааһын үбүгэр тэҥ дохуоттаах корпорация тойотторо бааллар. Ол иһин РФКП фракцията мэлдьитин киллэрэ сатыыр этиитин хатылыыбын: үрдүк дохуоттаах дьоҥҥо нолуогу улаатыннарыыны. Маннык сокуону үгүс сайдыылаах сирдэр ылыммыттара ыраатта.

Сулустаана Мыраан, “Сиэрдээх Арассыыйа”:

— Бырабыыталыстыба 202-с уурааҕа тохтотуллубута. Ол эрээри бюджет салаатын тиһигин бэрээдэктээһин син биир ыытыллар. Билиҥҥитэ бу саҥаны киллэрии хайдах охсуулаах буолуоҕа биллибэт. Бырабыыталыстыба өҥө оҥоруу көдьүүстээх буолуоҕа эрэ диир. Ол иһин бастаан көдьүүһэ хайдах буолуоҕун чопчу быһааран эрэ баран бэрээдэктээһини ыытыахха диэн этиилээхпин. Дьон санаатын учуоттаныллыбат диэн көрөбүн. Бу бэрээдэктээһин ыытылыннаҕына, тыа сирэ кэхтэр. Онон бюджет тэрилтэлэрин тиһигин бэрээдэктээһин туһунан бырагырааманы Бырабыыталыстыба бу ыытыллар үлэ түмүгэ туохха аҕалыан сөбүн туһунан отчуоттуор диэри тохтотуохха диэн этиилээхпин.

Виктор Федоров, биир мандааттаах 5 №-дээх уокурук:

— Бюджеты былааннааһын хаачыстыбаннайа суохтук барда. “АЛРОСА” сүнньүнэн этии суох. Хампаанньа сырьетун урукку ылар кээмэйигэр төннүө суоҕа. Ол аата өрөспүүбүлүкэ социальнай-экономическай сайдыытын кэккэ пууннарынан үп киирбэтэ сабаҕаланар. Бюджет сокуона биирдиилээн ыстатыйаларынан инникитин чопчулааһыннаах ылыллар. Оннук буолуо суохтаах. Бырабыыталыстыбаҕа этиилээхпин, инникитин бюджеты  былаанныырга, норуот депутаттарын көннөрүүлэрин ылынан, көрөн баран оҥоруҥ.

Сардаана КУЗЬМИНА

Парламент хаhыата № 42 (2092) Алтынньы 25 күнэ, 2019 сыл

Уважаемые читатели!

1. Покупая электронную версию Издания, вы осознаете, что покупаете ее исключительно для личного (семейного) пользования. Перепродажа или любая другая передача купленного вами номера газеты третьим лицам запрещается и может преследоваться по закону.
2. Обязанности продавца, в качестве которого выступает Издание, считаются выполненными с момента отправки Покупателю ссылка на скачивание купленного и оплаченного им номера газеты.
3. Стоимость газеты в розницу 30 руб.

ВАЖНО! Иногда, по независящим от Издания причинам, спам-фильтры Покупателя перебрасывают письмо с заказанной вами ссылкой в папку «Спам». Поэтому если вы не получили от нас автоматически сгенерированного письма со ссылкой, для начала проверьте папку «Спам». Если его нет и там — обращайтесь в нашу редакцию.