Өрөспүүбүлүкэ бюджетыгар уларытыылар киирдилэр

 

Ил Түмэн уочараттаах VIII пленарнай мунньаҕар депутаттар барыта 61 боппуруоһу дьүүллэстилэр

 

 

Парламентарийдар сайыҥҥы сынньалаҥнарыгар барыахтарын иннинээҕи пленарнай мунньах үөрүүлээх быһыыттан-майгыттан саҕаланна. Ол курдук, Ил Түмэн тэриллибитэ 25 сылынан сибээстээн, депутат Сергей Ларионов парламент Бочуотунай грамотатынан, Гаврил Алексеев Бэрэссэдээтэл Махталынан, Роза Солнышкина Бэрэссэдээтэл Махтал суругунан бэлиэтэннилэр.

 

Депутат боломуочуйатын болдьоҕун иннинэ тохтотто

Ил Түмэн уочараттаах VIII пленарнай мунньаҕар бастакы боппуруоһунан парламентарийдар норуот депутата Владимир Черноградскай боломуочуйатын болдьоҕун иннинэ тохтоторун туһунан парламент уурааҕын барылын көрдүлэр.

Биллэрин курдук, бэс ыйын 14 күнүгэр Владимир Черноградскай Арктиканы сайыннарыыга уонна хотугу норуоттар дьыалаларыгар миниистиринэн анаммыта. Ити туһунан өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханын Айсен Николаев анал Ыйааҕа тахсыбыта.

Ааҕааччыларга Владимир Черноградскай туһунан кылгастык билиһиннэрэр буоллахха, 1999-2003 сылларга Уус-Алдан улууһун баһылыгынан бэрт таһаарыылаахтык үлэлээбитэ, Олохтоох бэйэни салайыныы боппуруостарыгар Департамент салайааччытынан, тыа хаһаайыстыбатын миниистирин бастакы солбуйааччынан, о.д.а. эппиэттээх дуоһунастарга үлэлээбитэ. Кини Арктикатааҕы быыбардыыр уокуруктан алтыс ыҥырыылаах Ил Түмэн депутатынан талыллыбыта. «Биир ньыгыл Россия» фракция чилиэнэ. Владимир Черноградскай миниистиринэн ананыар диэри «Арктик Капитал» ХЭТ генеральнай дириэктэрин сүбэһитинэн үлэлээбитэ. Олоххо, үлэҕэ уопуттаах салайааччы чэпчэкитэ суох, дойдуга биир тыын суолталаах салааҕа таһаарыылаахтык үлэлииригэр үгүстэр эрэнэллэрин бэлиэтиибин.

 

Үпкэ-харчыга уустук кэмҥэ

Пленарнай мунньахха депутаттар 2018 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай бюджета туолуутун туһунан отчуоту иһиттилэр уонна бигэргэттилэр. Тустаах боппуруоска дакылааты үп миниистирэ Валерий Жондоров оҥордо.

Сыл түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэ бюджетын дохуоттаах чааһыгар араас көрүҥүнэн: нолуоктан, нолуога суох дохуоттан уонна босхо киирэр төннөрүллүбэт үптэн барыта 219 135 005,4 тыһ. солк. киирбит. 2017 сылы кытта тэҥнээтэххэ 41 910 268,8 тыһ. солк. элбэх. Нолуоктан киирэр үп ордук элбээбитэ бэлиэтэнэр. Ол курдук 2017 сылы кытта тэҥнээтэххэ, нолуок киириитэ 1,8% улааппыт.

Биллэрин курдук, өрөспүүбүлүкэбит 2012 сылга дойдуга биир бастакынан судаарыстыбаннай бырагыраамалартан турар бюджеты таҥан оҥорбута. 2011 сылга тус сыаллаах бырагыраамалар өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан 16% үбүлэммит эбит буоллахтарына, 2012 сылга ити сыыппара 95% тиийбитэ. Ол курдук, 2013 сыллаах бюджеппыт барыта 37 судаарыстыбаннай бырагырааматтан таҥыллыбыта. 2014 сылтан саҕалаан сорох судаарыстыбаннай тус сыаллаах бырагыраамалары холбооһун түмүгэр, 35 бырагыраама баар буолбута.

Биллэрин курдук, экономикаҕа уустук быһыы-майгы судаарыстыбаннай бырагыраамаларбытыгар эмиэ улахан охсууну оҥорбута. Ол курдук, ааспыт 2018 сыллаахха 36 судаарыстыбаннай бырагырааматтан 23-һэ хаалбыта. Ити бырагыраамалар олоххо киириилэригэр барыта 203 264 320 тыһ. солк. ороскуоттаммыт.

Кистэл буолбатах, 2018 сыллаах өрөспүүбүлүкэ бюджета улахан уустуктары көрсүбүтэ. Ол курдук, сааскы халаан содула өрөспүүбүлүкэни улахан ороскуокка тэппитэ. Маны таһынан кредиторскай иэс улахана. Өрөспүүбүлүкэ саҥа салалтата федеральнай киини, бөдөҥ бизнес-структуралары кытта ыкса ситимнээхтик үлэлээбитин түмүгэр өрөспүүбүлүкэ 2018 сыллааҕы бюджетыгар 219 млрд солк. үп киирбитэ. Ити былааннаммыт үптэн-харчыттан 10,6 млрд солк. элбэҕэ.

2018 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджета түөртэ көннөрүүнү ааспыта.

 

Туһулаан тыа хаһаайыстыбата болҕомтоҕо ылыллыахтаах. Үүтү-эти астааһыҥҥа үлэ олус бытааннык барар. Алта ый болдьохтоох үүтү бакыаттааһынынан Мэҥэ-Хаҥалас, Таатта уонна Үөһээ Бүлүү улуустара эрэ дьарыктанар кыахтаахтар. Переработка оборудованиелара эргэрдилэр. Саҥардыы үлэтэ барыахтаах. Ити федеральнай таһымҥа туруорсуллуохтаах.

 

 

Үп миниистириттэн парламент вице-спикерэ Виктор Губарев өрөспүүбүлүкэҕэ инникитин дьадайыыны утары ханнык дьаһаллар ылыллыахтарын туһунан туоһуласта. Кини: «2018 сылга Уһук Илиҥҥи федеральнай региоҥҥа биһиэхэ дьадайыы көрдөрүүтэ саамай үрдүк, 20,3% тэҥнэһэр. Оттон Сахалин уобалаһыгар ити көрдөрүү 9,8% тэҥнэһэр», – диэн эттэ. Миниистир ааспыт 2018 сылга өрөспүүбүлүкэҕэ дьадайыы 1,6% эрэ намтаабытын, манна биир кэлим тэрээһиннэр оҥоһулла, бэлэмнэнэ сылдьалларын бэлиэтээтэ. Кини «Олохтоох кадрдары — промышленноска» бырайыак, уустук балаһыанньаҕа түбэспит дьоҥҥо көмөнү оҥоруу салҕаныахтарын туһунан эттэ.

Манна даҕатан, бары көрө-билэ сылдьарбыт курдук, куораттарбытыгар, улуустар кииннэригэр төһө баҕарар үлэлиир-хамсыыр кыахтаах умнаһыт эдэр дьон аһара элбээтэ. Манна судаарыстыба туох эмэ дьаһал ылар кэмэ кэллэ дии саныыбын.

Итини таһынан Виктор Губарев «Колмар» хампаанньа социальнай эппиэтинэһэ хайдаҕын интэриэһиргээтэ. Маныаха үп миниистирэ тустаах хампаанньа саҥа оробуочай миэстэлэри аһар былааннааҕын туһунан эттэ.

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев: «2018 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджета биһиэхэ, үгүспүтүгэр бюджеты кытта үлэҕэ маҥнайгы уопуппутунан буолар. Бырабыыталыстыбаҕа, үп уонна экономика министерстволарыгар өрөспүүбүлүкэ парламенын кытта ыкса ситимнээх үлэҕит иһин махтанабын», – диэн эттэ. Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Владимир Солодов үпкэ-харчыга олус уустук кэмҥэ бюджеты таҥыыга таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрин иһин парламентарийдарга махтанна.

 

Фонда дохуота улааппыт

Парламентарийдар булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын территориальнай фондатын 2018 сыллааҕы бюджетын толорууга отчуоту иһиттилэр уонна бигэргэттилэр. Тустаах боппуруоска дакылааты доруобуйа харыстабылын миниистирэ Елена Борисова оҥордо.

Ол курдук, 2018 сылга фонда бюджетын дохуоттаах чааһа 30 982 437 тыһ. солк. (106,6%) тэҥнэспит. 2017 сылы кытта тэҥнээтэххэ, 6,6 млрд солк. улааппыт. Дохуот улаатыыта булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын федеральнай фондатыттан тыырыллар субвенция үрдээһинин кытта сибээстээх.

Оттон фонда бюджетын ороскуоттаах чааһа 30 983 754,2 тыһ. солк. тэҥнэспит. 2017 сылы кытта тэҥнээтээххэ, ороскуот 6,689 млрд солк. улааппыт. Үп-харчы сүрүннээн хамнаска — 78,1%, эмкэ уонна бэрэбээскилиир матырыйаалларга — 5,9%, коммунальнай өҥөлөргө — 5%. 2017 сылы кытта тэҥнээтэххэ, хамнас төлөбүрүгэр көрүллүбүт үп-харчы 7,7% улааппыт. Ол оннугар бэрэбээскилиир матырыйаалларга көрүллэр үп 2% аччаан биэрбит.

Миниистир булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын территориальнай бырагырааматыгар көрүллүбүт үпкэ-харчыга былаан уонна медицинскэй көмөнү оҥорууну үбүлээһин туолбутун бэлиэтээтэ.

Тустаах боппуруоска хос дакылааты өрөспүүбүлүкэ Ааҕар-суоттуур палаататын бэрэссэдээтэлэ Егор Марков оҥордо.

Дакылаатчыттарга депутаттар үгүс ыйытыылары биэрдилэр. Ол курдук, ыйытыылар төлөбүрдээх медицинскэй тэрилтэлэр элбээһиннэригэр, оҕо сайыҥҥы, доруобуйаны көннөрөр сынньалаҥар, фонда бюджетыгар киирбит эбии үпкэ-харчыга, онкогематологическай көмөҕө, «Арктика оҕолоро» бырагырааманы оҥорууга, о.д.а. туһуланнылар.

Депутат Любовь Явловская ыраах хоту улуустан биир киһи төһө эмэ сыанаҕа авиабилиэт атыылаһан Дьокуускайга кэлэн баран, кыайан хараҕар эпэрээссийэ оҥотторбокко сылдьарын туһунан эттэ. Дьэ, бу урут-уруккуттан баар кыһалҕа. Хомойуох иһин, ыраах сиртэн кэлбит ыарыһахтар быраас приемугар эбэтэр эпэрээссийэҕэ кыайан тиксибэккэлэр үгүс кыһалҕаны көрсөллөрө баар суол.

 

Сыл түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэ бюджетын дохуоттаах чааһыгар араас көрүҥүнэн: нолуоктан, нолуога суох дохуоттан уонна босхо киирэр төннөрүллүбэт үптэн барыта 219 135 005,4 тыһ. солк. киирбит. 2017 сылы кытта тэҥнээтэххэ 41 910 268,8 тыһ. солк. элбэх.

 

 

 

Федеральнай киини кытта үлэлээһин түмүгэр

Ил Түмэн уочараттаах VIII пленарнай мунньаҕын биир сүрүн боппуруоһунан «2019 сылга уонна былааннаммыт 2020-2021 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын туһунан» сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэр туһунан» сокуон барыла буолла.

Тустаах боппуруоска иһитиннэриини үп миниистирэ Валерий Жондоров оҥордо. Ол курдук, 2019 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджетын дохуота 8 452 315 тыһ. солк. улаатыаҕа уонна дохуоттаах чаас 212 301 381 тыһ. солк. тэҥнэһиэҕэ. 2020-2021 сылларга бюджет дохуоттара 3 956 108 тыһ. солк. уонна 4 755 385 тыһ. солк. үрдүүллэрэ былааннанар. Ити сылларга бюджет дохуоттаах чааһа туһааннааҕынан 177 272 940 тыһ. солк. уонна 182 872 562 тыһ. солк. тэҥнэһиэҕэ.

2019 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджетыгар 6 915 290 тыһ. солк. босхо, төннөрүллүбэт үп киириэҕэ. Итинтэн  1 578,689 тыһ. солк. — федеральнай үбүлээһин. Бюджекка уларыйыылар киириилэрин, дохуоттаах чаас улаатыытын биир төрүөтүнэн салалта федеральнай киини кытта ыкса ситимнээх үлэтин түмүгэ буолара саарбаҕа суох.

Быйылгы сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджетын ороскуота 8 450 815 тыһ. солк. улаатыаҕа уонна ороскуоттаах чаас 222 288 044 тыһ. солк. тэҥнэһиэҕэ. 2020-2021 сыллардааҕы бюджет ороскуоттара 3 954 608 тыһ. солк. уонна 4 753 885 тыһ. солк. улааталлара былааннанар. Ити сылларга бюджет ороскуоттаах чааһа 178 272 440  тыһ. солк. уонна 183 871 062 тыһ. солк. тэҥнэһиэҕэ.

2019 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджетын дефицитэ 1 500 тыһ. солк. аччыаҕа уонна 9 986 664 тыһ. солк. тэҥнэһиэҕэ. Дефицит кыралаан да буоллар аччыыра киһини үөрдэр. Былааннаммыт 2020 уонна 2021 сылларга дефицит эмиэ 1 500 тыһ. солк. кыччыаҕа уонна 998 500 тыһ. солк. тэҥнэһиэҕэ.

Өрөспүүбүлүкэ быйылгы сыллааҕы судаарыстыбаннай мэктиэлэргэ бырагырааматыгар кэккэ уларытыылар киллэриллиэхтэрэ. Ол курдук, «Саханефтегазсбыт» АО-ҕа олоххо тыын суолталаах нефть бородууктатын таһарыгар 700 000 тыһ. солк. тыырар курдук, эбии судаарыстыба мэктиэтэ көрүллүөҕэ. «Саха сирин тимир суоллара» АО-ҕа көрүллэр мэктиэлэр усулуобуйаларыгар уларытыылар киллэриллибиттэр. Итинэн сибээстээн өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай иэһэ муҥутаан 2020 сыл тохсунньу 1 күнүгэр 341 910 тыһ. солк. улаатыаҕа уонна 51 936 330 тыһ. солк. тэҥнэһиэҕэ. 2021 сыл тохсунньу 1 күнүгэр ити көрдөрүү 492 523 тыһ. солк. үрдүөҕэ уонна 51 514 601 тыһ. солк. буолуоҕа. Оттон 2022 сылга судаарыстыбаннай иэс 216 222  тыһ. солк. аччыаҕа уонна 51 298 379 тыһ. солк. тэҥнэһиэҕэ.

Биллэрин курдук, ордук үп-харчы кырыымчык кэмигэр итиннэ сыһыаннаах докумуон илдьиритиллэн дьүүллэһиллэрэ баар суол. Тустаах сокуон барылын депутаттар көрөн уонна дьүүллэһэн бараннар кэккэ көннөрүүлэри киллэрбиттэрэ. Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, түһээн уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар көннөрүүлэр таблицалара бэлэмнэммитэ.

 

Оҕо спордугар — күүстээх болҕомтону

Пленарнай мунньахха «2019 сылга уонна былааннаммыт 2020-2021 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бюджетын туһунан» сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэр туһунан» сокуон барылын дьүүллэһиигэ депутаттар актыыбынай кыттыыны ыллылар, үп миниистиригэр үгүс ыйытыылары биэрдилэр.

Депутат Павел Ксенофонтов 2019 сылга Дьокуускай куорат суолун оҥорууну уонна өрөмүөннээһини үбүлээһин туһунан ыйыталаста. Михаил Эверстов Кэбээйи улууһугар тыһыынчаттан тахса нэһилиэнньэлээх Сайылык бөһүөлэгэ оскуолата суох олорорун, тустаах боппуруос хаһан быһаарылларын, кэлэр үөрэх дьылыгар оҕолор ханна үөрэнэллэрин туһунан ыйыталаста. Депутат Александр Сусоев өрөспүүбүлүкэ бюджетыгар «АЛРОСА» хампаанньаттан төһө нолуок киирэрин туоһуласта. Маныаха үп миниистирэ тустаах хампаанньа бюджеты үөскэтэр хампаанньанан хааларын, итинтэн киирэр үп нолуоктан уонна нолуога суох дохуоттан 40% ыларын туһунан эттэ. Сулустаана Мыраан бу саас нэһилиэнньэ ортотугар ыытыллыбыт үгүс үп-харчы ороскуоттаах онкоаналиһы ылыы төһө көдьүүстээҕин туһунан интэриэһиргээтэ. Вице-спикер Виктор Губарев: «Чуолаан хоту улуустар кредиторскай иэстэрин сотор табыллыбат дуо?» – диэн ыйыталаста.

Норуот депутата Елена Голомарева Арктикаҕа уонна хотугу улуустарга олорор аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарга судаарыстыбаттан өйөбүлү оҥорууга парламент уонна бырабыыталыстыба холбоһуктаах оробуочай бөлөҕүн тэрийэр наадатын ыйда. Ол курдук, төрүт үгэстэри илдьэ сылдьар көс дьиэ кэргэттэргэ гранынан өйөбүл, сир боппуруоһугар, родовой общиналарга булт хаһаайыстыбатын кытта сөбүлэһиини бэлэмнээһиҥҥэ субсидияны көрүү, о.д.а. боппуруостарга хотугу төрүт норуоттарга судаарыстыбаттан өйөбүл наада.

Депутат Юрий Баишев: «Азия оҕолоро» кыһыҥҥы оҕо спортивнай оонньууларын түмүктэрэ биһигини хомоппуттара. Өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандата бэлэмэ суоҕа. Алҕас биатлоҥҥа соҕотох мэтээллэммиппит. Монголияҕа ыытыллар «Азия оҕолоро» норуоттар икки ардыларынааҕы сайыҥҥы спортивнай оонньуулар саҕаланаллара сыл эрэ хаалла. Билиҥҥэ диэри спортивнай хамаандалар бэлэмнэнэллэригэр үп-харчы көрүллүбэккэ турар. Биэс-алта сыл устата көлөһүн тохтуулаах сыралаах үлэттэн  спортсменнар ситиһиилэрэ, кыайыылара тиийэн кэлэллэр. Урукку да өттүгэр бу сыалга көрүллэр үп анал Ыйааҕынан, биир кэмнээх буолара. Спортсменнары бэлэмнээһиҥҥэ маннык сыһыан табыллыбат. Бу сыалга үп-харчы көрүллүүтэ ситимнээх буолуохтаах. Оҕолор атын куораттарга күрэхтэһэ баралларыгар айаннарын төлөбүрүн төрөппүттэрэ уйуналлар. Ити төрдүттэн сыыһа. Маны таһынан күҥҥэ үстэ күүскэ дьарыктанар оҕо аһылыгар 350 солк. эрэ көрүллэр. Оттон улахан дьоҥҥо 500 солк. Бу сыана баһырхайдык үрдүү турар кэмигэр. Кэлиҥҥи 2-3 сылга спортивнай резервэ көрдөрүүлэрэ аллараа диэки түһэллэр. Бүтүн Россияҕа холобур буолар кэмнэр эмиэ кэлэн ааспыттарын умнубаппыт. Билигин итинник кытаанах балаһыанньалаах олоробут. Өрөспүүбүлүкэҕэ баар 11 анал спортивнай оскуола үөрэнээччилэрэ сайынын дьарыктаналларыгар биир да солкуобай көрүллүбэтэ. Бу кыһалҕалаах боппуруоһу өрүү туруорсабын. Үөрэх министерствотыгар оҕолор сынньаналларыгар 225 мөл. солк. көрүллүбүт. Оттон дьарыктанар, үлэлиир, көлөһүннэрин тоҕор спортсмен оҕолорбутугар биир да солкуобай суох. Маны таһынан оҕо спордунан дьарыктанар тэрилтэлэр нолуоктан босхолонуохтаахтар. Оттон биһиэхэ ити суох. Бырабыыталыстыба кэлэр сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджетын таҥыыга манна күүстээх болҕомтону уурара наада», – диэн туруоруста.

Парламентарий Михаил Гуляев: «2018 сыллаах бюджет туолуутугар биһиги өрөспүүбүлүкэбит Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка бастакы миэстэҕэ сылдьар. Дохуота — 219 млрд 135 мөл. Оттон Сахалин уобалаһын бюджетын дохуоттаах чааһа – 137 млрд солк., Приморскай кыраай — 111 млрд солк. Бүгүн өрөспүүбүлүкэбит бюджетыгар 112 млрд 301 мөл. солк. уларытыыны киллэрдибит. Манан тугу этээри гынабыный? Дьону, норуоту сарбыйыынан, модельнай штатнай расписаниенан куттуур, аймыыр төрүөт суоҕун бэлиэтиибин. Биллэн турар, баар үпкэ-харчыга өйдөөхтүк-төйдөөхтүк уонна былааннаан сыһыаннастахха. Бу сылга федеральнай бырагыраамалар түмүктэнэллэр. Саҥа бырагыраамалар үлэлэрин саҕалыахтара. От, атырдьах, балаҕан ыйдара, бу үс ый кэлэр биэс сылбытын быһаарыахтара. Бу ыйдарга өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата уонна министерстволар федеральнай киини кытта күүскэ бэлэмнэнэн үлэлэһиэхтээхтэр уонна Саха сирин интэриэһин туруулаһыахтаахтар. Биллэн турар, эрдэттэн итэҕэстэрбитин учуоттуур бырайыактар бэлэмнэниэхтээхтэр. Холобурга аҕаллахха, аҕыс хоту улууспут арктическай буоллулар. Бу хайысхаҕа саҥа көрүүлэр наадалар. Туһулаан тыа хаһаайыстыбата болҕомтоҕо ылыллыахтаах. Үүтү-эти астааһыҥҥа үлэ олус бытааннык барар. Алта ый болдьохтоох үүтү бакыаттааһынынан Мэҥэ-Хаҥалас, Таатта уонна Үөһээ Бүлүү улуустара эрэ дьарыктанар кыахтаахтар. Переработка оборудованиелара эргэрдилэр. Саҥардыы үлэтэ барыахтаах. Ити федеральнай таһымҥа туруорсуллуохтаах. Иккиһинэн, национальнай бырайыактарга үлэлэһиэхтээхпит. Тутуу боппуруоһунан эрэ буолбакка, тыл политикатыгар болҕомтобутун ууруохтаахпыт. Ити үлэ өрөспүүбүлүкэҕэ былааннаахтык барар. Тустаах боппуруоһу федеральнай кииҥҥэ, үөрэхтээһин министерствотыгар туруоруохтаахпыт. Бу боппуруоһу Федерация Сэбиэтин делегацията кэлэ сырыттаҕына, дьүүллэспиппит. Кинилэр өйүүллэр. Спорт боппуруоһугар парламент, депутаттар бырабыыталыстыбаны уонна тустаах министерствоны кытта бииргэ үлэлиир баҕалаахпыт. Манна уопут да, идеялар да бааллар. Бырабыыталыстыба чилиэннэрэ биһигини, депутаттары, илин былдьаһааччылар (соперники) курдук көрүмэҥ, төрөөбүт-үөскээбит өрөспүүбүлүкэбит, дьоммут-сэргэбит туһугар биир сүбэнэн үлэлиэҕиҥ», – диэн уоттаах-төлөннөөх тылы эттэ.

Вице-спикер Антонина Григорьева бэйэтин этиитигэр оҕолор доруобуйаларын чөлүгэр түһэрии боппуруоһун таарыйда. Кини: «Сосновай бор» киин доруобай оҕолорунан дьарыктанарынан, «Хоту», «Чэбдик», «Абырал» профилакторийдары тоҕо оҕо доруобуйатын көннөрүү үлэтигэр кыттыһыннарбаппыт?» – диэн эттэ.

Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, түһээн уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев: «Тустаах сокуон барылыгар барыта 26 көннөрүү киирбитэ. Ити көннөрүүлэр кэмитиэт үс киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар көрүллүбүттэрэ. Мантан 10 көннөрүү ылыныллыбыта», – диэтэ.

Депутаттар дьүүллэһии кэнниттэн тустаах сокуон барылын бүтэһиктээх ааҕыыга ылыннылар.

Арктикаҕа транспорт нолуогар чэпчэтии

 

Ил Түмэн уочараттаах VIII пленарнай мунньаҕар биир болҕомтону тардар боппуруоһунан өрөспүүбүлүкэ нолуогун политикатын туһунан сокуоҥҥа уларытыылары киллэрии буолла. Ааҕааччыларга тустаах сокуон туһунан кылгастык билиһиннэрэр буоллахха, Арктика улуустарын олохтоохторо транспорт нолуогар чэпчэтиилэринэн туһанар буолуохтара.

Манна массыыналар уонна тыраахтардар эрэ киирсиэхтэрэ суоҕа. Катердар, моторкалар, «Бураннар» нолуоктарыгар эмиэ чэпчэтии көрүллүөҕэ. Итини таһынан урукку техникаҕа нолуокка иэстэрэ (24 мөл. солк.) сотуллуоҕа.

Экономика миниистирэ Майя Данилова этэринэн, Арктика улуустарын бары нэһилиэктэрэ физическэй сирэйдэртэн ылыллар сиргэ уонна баайга-дуолга нолуогу тохтоппуттар. Тыйыс айылҕалаах Хоту сир олохтоохторугар судаарыстыба өйөбүлэ итинник буолуоҕа.

Урукку да өттүгэр хоту сир олохтоохторугар чэпчэтиилэри оҥорор туһунан баҕа санаа баара. Ол эрээри кыайан олоххо киирбэтэ. Тустаах боппуруоһу сайыннаран, чэпчэтии тыйыс айылҕалаах Сахабыт сирин олохтоохторугар барыларыгар тарҕанара буоллар диэн баҕалаахпын.

 

Людмила НОГОВИЦЫНА