Хаачыстыба уонна оптимизация атылыы өйдөбүллэр дуо?

Норуот дьокутааттара биир бастакынан «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэрин ситимин бэрээдэктээһин туһунан» төгүрүк остуол эрэкэмэндээссийэлэрин уурааҕын көрдүлэр.

Оптимизация диэн “харыс” тылы бары дьаархана истэбит. Хомойуох иһин, “оптимизация” уонна “сокращение” арахсыспат аргыс буолбуттара ыраатта. Аны туран, салгыы оптимизация оннугар «упорядочение» диэн тылынан солбуйар буоллубут.

Биллэн турар, тыл суолтатын ырытар наадата суох. Кылаабынайа, кыларыйар кырдьыкпыт буоллаҕа…

Өрөспүүбүлүкэҕэ да, бүтүн Арассыыйа да үрдүнэн олох-дьаһах бары эйгэтигэр үп-харчы өттүнэн ыктарыылаах кэм-кэрдии кэлэн турар. Медицина курдук тыын суолталаах эйгэ, бэл, онтон туора турбат.

Пленарнай мунньахха өрөспүү­бүлүкэ үбүн-харчытын кэмчилээн туран, нэһилиэнньэҕэ охсуута суох буолар үлэ барыахтааҕын дьокутааттар бары кэриэтэ тоһоҕолоон эттилэр.

Доруобуйа харыстабылын миниистирэ Елена Борисова этэринэн, бэрээдэктээһин үлэтэ кэм ирдэбилэ буолар: “Аныгы медицина сайдар тосхоллоро толору үөрэтиллэн, миэстэтигэр күүстээх үлэ ыытылынна. Хас биирдии баһылыгы, депутаты, нэһилиэнньэни кытта ыкса үлэлээтибит. Саха сирин биир да медицинскэй тэрилтэтэ сабыллыбат. Арай, юридическай эрэ ааттара уларыйыа”, — диэн эттэ.

Дьокутааттар бэйэлэрин уокуруктарын үлэтин ымпыгар-чымпыгар дылы билэр буолан, хас биирдии медицинскэй тэрилтэ кыһалҕатын истэ-билэ сылдьаллар. Биирдиилээн үлэһиттэр дьылҕалара хас биирдии норуот дьокутаатын долгутар буолуохтаах.

Бэрээдэктээһин түмүгэр саҥа үлэ миэстэлэрэ эмиэ тахсыахтара сабаҕаланар. 70-ча быраас миэстэтэ арыллыаҕа диэн миниистир Елена Борисова эттэ: “Оттон үлэтэ суох хаалар кутталлаах дьону үлэнэн хааччыйыы механизмын ахсынньы 1 күнүгэр диэри тобулуохпут. Биир да киһини сир-халлаан ортотугар хаалларбаппыт. Предпринимательствоҕа эбэтэр бүддьүөттэн үбүлэнэр тэрилтэлэр нөҥүө ити боппуруос ыарыыта суох быһаарыллыаҕа».

Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Владимир Солодов этэринэн, Арктиканы бу хаарыйбат: “Арктика ураты усулуобуйатын билэбит. Биир да медицинскэй тэрилтэ бу эҥэр суох оҥоһуллубат”, — диэн чопчулаата.

Мунньах түмүгэр Ил Түмэн дьокутааттара Бырабыыта­лыстыба аатыгар «Саха Өрөспүү­бүлүкэтигэр доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэрин ситимин бэрээдэктээһин туһунан» төгүрүк остуол эрэкэмэндээссийэлэрин болҕомтоҕо ыларыгар, салгыы медицина эйгэтин тупсарыы үлэтин дьэҥкэтик ыыталлара наадатын эттилэр.

Дьокутааттар хас биирдии нэһилиэккэ медицина тэрилтэтин филиала баар буолуохтааҕын, биир да киһи үлэтэ суох хаалбатын күүскэ туруорустулар.

Биллэн турар, хаачыстыбалаах медицина баар буоллаҕына эрэ, нэһилиэнньэ доруобуйата тупсар, олоҕо уһуур. Ол эрээри биирдиилээн дьону толук ууран улахан дьыаланы оҥоруу үтүө биитэр мөкү өрүттэрин кэм көрдөрүөҕэ.

Кэскили түстүүр докумуон

Өрөспүүбүлүкэбит сайдыытын мэктиэлиир, нэһилиэнньэ олоҕун тупсарарга туһаайар биир саамай сүрүн докумуону – өрөспүүбүлүкэ 2030 сылга диэри социальнай-экономическай сайдыытын, салгыы 2050 сылга диэри туһаайыллыбыт сыалын быһаарар Стратегия олоххо киириитин туһунан Бырабыыталыстыба отчуотун иһитиннэрдэ.

Санатар буоллахха, өрөспүү­бүлүкэ бу сокуонун барылын Ил Дархана көҕүлээн киллэрбитэ. Докумуону оҥорууга 2016 сылтан саҕалаан былаас бары таһыма үлэлэспитэ. Бастатан туран, туохха болҕомто ууруллуохтааҕа, олох-дьаһах ханнык эйгэлэрин, үлэ-хамнас ханнык салааларын таарыйара күүскэ ырытыллыбыта.

Сокуон 2018 сыллаахха ылыллыаҕыттан ыла туох үлэ барбыта барыбытын интэриэһиргэтэр. Стратегияҕа бырамыысыланнас, социальнай эйгэ бары араҥата, тыа хаһаайыстыбата, тутуу, транспорт, сибээс, атыы-эргиэн, араас өҥө барыта хабыллыбыта.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин алтыс ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Мунньаҕа (Ил Түмэн) бу өрөспүүбүлүкэҕэ улахан суолталаах докумуон буоларын учуоттаан, эрдэттэн үлэ хайдах баран иһэрин оччуоттатарга диэн уурааҕы ылыммыта.

Бырабыыталыстыба Бэрэссэдээтэлэ Владимир Солодов Стратегия 2032 сылга дылы былааннаммыт сүрүн тосхоллоругар туох үлэ барбытын иһитиннэрдэ. Ол курдук, докумуон социальнай-экономическай сайдыы 7 көрдөрүүтүн быһаарда. Онно киһи хапытаалын сайдыытын индексэ, ВРП үрдээһинин тэтимэ, үлэ таһаарыылаах буолуута, инвестиция кээмэйин улаатыыта, дьадайыы таһыма уонна былааска итэҕэл таһыма, киһи үйэтин уһуна киирэллэр.

«2019 сылга бу көрдөрүүлэр, быһа барыллаан көрдөххө, ситиһиллэн иһэллэр. ВРП 10% улаатара күүтүллэр, киһи үйэтэ 72 сааска тиийэр чинчилээх. Уһук Илин региоҥҥа Саха сирэ үчүгэй экономическай көрдөрүүлээх. Инвестиция таһыма, киһи хапытаалын индексэ сыллата тупсан иһэллэр», – диэн Владимир Солодов эттэ.

«2019 сылга «Сила Сибири» газ ситимэ үлэлиирэ күүтүллэр. Чайандатааҕы гаас хостуур сири тупсарыы, Жатай судоверфэтин тутуу уо.д.а улахан историческай суолталаах быһыы-майгы күүтүллэр», – диэн Бырабыыталыстыба Бэрэссэдээтэлэ киэҥ хабааннаах үлэ хаамыытын кэпсээтэ.

Норуот дьокутааттара кэккэ ыйытыылары биэрдилэр. Иван Андреев, Вячеслав Макаров, Михаил Эверстов, Евгений Перфильев, Петр Аммосов, Алена Атласова, Елена Голомарева, Виктор Губарев, Игорь Григорьев, Гаврил Парахин, Павел Петров бырамыысыланас тэрилтэлэриттэн төһө хабааннах үп киирэрин туоһуластылар. Маны сэргэ дьиэтэ-уота суох дьоҥҥо туох көмө оҥоһуллуон, суол-иис, сырыы-айан боппуруостарын туруорустулар.

«Олохтоох каадырдары – бырамыысыланнаска” бырайыак чэрчитинэн төһө киһи бөдөҥ бырамыысыланнас тэрилтэлэригэр үлэ миэстэтин буларын, гааһы көдьүүстээхтик туһаныы уо.д.а. кыһалҕалаах боппуруостар Стратегияҕа сөптөөх миэстэни ылалларыгар уонна онно бэдэрээлинэй киини кытта үлэни ситимниир наадатын үгүс дьокутаат ыйда.

Спикер Петр Гоголев: “Ил Түмэн Бырабыыталыстыбаны кытта үлэни ситимнээн ыытар. Бу үлэ саҥа формата сыллата тупсан иһиэхтээх. 2032 сыллаах стратегия норуот туһугар уонна нэһилиэнньэ уйгута тупсарын туһугар үлэлиэҕэ диэн эрэнэбин”, – диэн эттэ.

«Ил Түмэн” хаһыат кылаабынай эрэдээктэрэ уларыйда

Ил Түмэн пленарнай мун­ньаҕар норуот дьокутааттара уопсайа 40 боппуруоһу көрдүлэр.

Ол иһигэр биһиги хаһыакка саҥа генеральнай дириэктэр, кылаабынай эрэдээктэр ананна. Мантан инньэ хаһыат үлэтин иилээн-саҕалаан Саха Өрөспүүбүлүкэтин алтыс ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) дьокутаата, «Ситим» медиа-холдинг салайааччыта Мария Николаевна Христофорова ыытыаҕа.

«Парламент хаһыата дьокутааттар үлэлэрин, Ил Түмэн үлэтин куһаҕана суохтук сырдатар. 20 сыллаах үлэтин үтүө өрүттэрин түмэн, салгыы сайыннаран, хаһыат үлэтигэр саҥа сүүрээннэри киллэриэхпит. Холобур, нэһилиэнньэ сокуону билэрин ааһан, эбэһээтэлистибэлэрин эмиэ билиэхтээх дии саныыбын. Бу өттүгэр үлэни күүһүрдүөхпүт. Маны сэргэ Ыччат парламенын, дьокутааттар көмөлөһөөччүлэрин үлэтин сырдатар сорук турар. Хаһыат экономическай туругун тупсарарга болҕомто ууруллуоҕа»,  — диэн Мария Христофорова былаанын үллэһиннэ.

Мария Николаевнаны ха­һыат эрэдээксийэтин аатыттан эҕэрдэлиибит.

Ирина ХАНДЫ