Ил Түмэн өрөспүүбүлүкэ тутаах боппуруостарын көрдө

Норуот дьокутааттара Ил Түмэн XXXVII  уочараттаах пленарнай мунньаҕар 29 боппуруоһу көрдүлэр

Ил  Түмэн  үрдүк таһымҥа  тахсыа

Ил Дархан эбээһинэһин быстах кэмҥэ толорооччу Айсен Николаев дакылаатыгар Ил Түмэн дьокутааттарын бэһис ыҥырыытын үлэтин үрдүктүк сыаналаата уонна махталын тириэртэ: “Эһиги биэс сыллаах сыралаах үлэҕит иһин махталбын биллэрэбин. Үгүскүтүн кытары салгыы үлэлиэхпит турдаҕа. Республика сайдыытыгар улахан бырайыактары олоххо киллэриигэ парламентарийдар бырабыыталыстыбаҕа күүс көмө буолаллара улахан оруоллаах. Сүбэбитин холбоон, түмсэн үлэлээтэхпитинэ баар кыһалҕалары кыайар кыах­таахпыт. Парламент норуот интэриэһин көмүскүүр, национальнай уонна олох-дьаһах боппуруостарыгар инники күөҥҥэ сылдьар аналын мүлчүрүппэт. Саҥа ыҥырыыга саҥалыы сыһыан ирдэнэр. Идэтийбит, үрдүк таһымнаах дьокутааттар сокуону оҥорууга саҥа үктэлгэ киириэхтэрэ диэн эрэнэбин. Бүддьүөт кырыымчык, быыһык кэмигэр, күрэстэһии кытаанах усулуобуйатыгар үлэлиэхпит турдаҕа. Билигин кытаанах ырытыһыы уонна нэһилиэнньэни кытары ону дьүүллэһии үлэтэ барыан наада», — диэн эттэ.

Өссө  4  нэһилиэк арыгыттан аккаастанна

Нам Үөдэйин, Уус Алдан Бэрт Ууһун, Чурапчы Одьулуунун дьокутааттарын сэбиэтин көҕүлээһининэн Үөдэй Ымыйахтааҕар, Бэрт Уус Сыыр­дааҕар,  Одьулуунун Дьабылыгар уонна Үрэх Күөрэтигэр арыгы атыыта тохтоото.

Ол курдук, Ымыйахтаахха 1271 (391 оҕо) киһи олороруттан 593-һэ (75 %) арыгы атыытын утарбыт.

Сыырдаахха 726 киһиттэн (209 оҕо) үгүс киһи арыгы атыытын утарбыт.

Одьулууҥҥа 1335 киһи баа­рыттан бу сокуон бырайыагын бары кэриэтэ өйөөбүттэр.

Үрүҥ  Хайа (белая гора)дьокутааттарын сэбиэтэ ыһылынна

Абый улууһун Белай Гора бөһүөлэгин дьокутааттарын сэбиэтэ үс ый устата үлэтин толорбокко, бу сыл олунньутугар суут апелляционнай быһаа­рыныыны ылынан, ыһылларга күһэлиннэ.

Ол курдук, дьокутааттар сэбиэттэрэ 2017 сыл бэс ыйын 22 күнүгэр мунньахтаан баран, алтынньы 16 күнүгэр дылы үлэлээбэтэхтэр. Өскө­түн 115 күн устата дьокутааттар эбээһинэстэрин толорботулар да, Арассыыйа 73№-дээх бэдэрээлинэй сокуонунан уһуллууга бараллар.

Норуот дьокутааттара маннык көстүү үксүүр түгэнигэр олохтоох салайыныы уорганнарын кытта бу боппуруоһу саҥаттан көрөр ирдэнэрин бэлиэтээтилэр. 

Дьокутаат Владимир Федоров этэринэн, маннык быһыы-майгы үгэскэ кубулуйара сыыһа: “Бу — олохтоох салайыныы уорганнарын салалтатын иһинээҕи араллаантан, атааннаһыыттан, тыл-тылга киирсибэт буолууттан тахсар”, — диэтэ.

Санатар буоллахха, бу иннинэ өссө үс нэһилиэк: Хаҥалас «Өктөм”, Бүлүү уонна Черскэй муниципальнай тэриллии дьокутааттарын дьылҕата Ил Түмэҥҥэ быһаарыллыбыта. Ол түмүгэр Бүлүү уонна Черскэй МТ дьокутааттарын сэбиэтэ оннунан хаалбыта.

Улуустарга  дьону таһар  автобустар сылдьалларын туһугар

Кэлиҥҥи кэмҥэ киһи өлүүлээх суол быһылаана элбээн, Ил Түмэҥҥэ СӨ “Саха өрөспүүбүлүкэтигэр массыынанан дьону уонна таһаҕас таһыытын тэрийии туспа боппуруостарын туһунан” диэн сокуон барылын норуот дьокутаата Александр Дудников уонна парламент экономическай, инвестиционнай, промышленнай политикаҕа, предпринимательствоҕа, ту­ризм­ҥа уонна инфраструктура сайдыытыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Виктор Федоров көҕүлээһининэн киллэрбиттэрэ. Бу сокуон барыла 2015 сыллаах от ыйын 13 күнүнээҕи 220№-дээх бэдэрээлинэй сокуоҥҥа олоҕурар.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ис Дьыала министиэристибэтин суолга куттал суох буолуутун хааччыйар судаарыстыбаннай инспекция дааннайдарынан, 2017 сылга өрөспүүбүлүкэ территориятыгар, 2016 сыллаах көрдөрүүнү кытта тэҥнээтэххэ, суол быһылаанын ахсаана 0,9% үрдээбит. Оттон ол түмүгэр өлбүт дьон ахсаана — 9,0%, эчэйбиттэр — 2,0%.

ааннайдарынан, 2017 сылга өрөспүүбүлүкэ территориятыгар, 2016 сыллаах көрдөрүүнү кытта тэҥнээтэххэ, суол быһылаанын ахсаана 0,9% үрдээбит. Оттон ол түмүгэр өлбүт дьон ахсаана — 9,0%, эчэйбиттэр — 2,0%.

Бу эттэххэ дөбөҥ. Ол аата суол­га сэрэҕэ суох сылдьыы биллэ элбээбит. Саха сиригэр биир сыл иһигэр 997 суол быһылаана тахсыбытыттан, 109 киһи өлбүт, 1307 киһи араас быһыылаах эчэ­йиини ылбыт.

Аҕыйах ахсааннаах омукка охсуута улахан.

Региональнай уонна бэдэрээлинэй суолталаах суолга-иискэ тахсар суол быһылаана үксүү турар. Өскөтүн 2016 сыллаахха 171 быһылаан буолбут, онно 35 киһи суорума суолламмыт, 277 киһи эчэйбит эбит буоллаҕына, былырыыҥҥы көрдөрүү 2,3 % улааппыт: 2017 сылга 44 киһи өлбүт, 285 киһи эчэйбит.

Ол аата өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин 100 тыһыынча киһиэхэ 11,4 түбэлтэ тахсарыгар. Бу олус хараастыылаах хартыына. Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 2018 сыллаахха суол быһылааныгар дьон өлүүтүн 100 тыһыынча нэһилиэнньэҕэ 10,6 түбэлтэ гына кыччатарга диэн этэн турардаах.

Мунньах кыттыылаахтара маннык түбэлтэ тахсыытыгар чааһынай такси сулууспалара, сокуоннай да, сокуоннайа да суох дьону таһар биирдиилээн дьон буруйдаах диэн бэлиэтээтилэр. Бу сокуон барыла ону туоратар сыалтан оҥоһулунна.

Ил Түмэн дьокутааттара маннык сокуон олоххо киирдэҕинэ, ол аата дьону-сэргэни, таһаҕаһы таһарга анал маршрутунан сылдьар автобустар, анал массыыналар сүүрдэхтэринэ, үрдүк таһымнаах идэтийбит суоппардар үлэлээтэхтэринэ, бу маннык ыарахан көстүү үтүө өттүгэр уларыйыа диэн бэлиэтииллэр.

Кулун тутар, муус устар ыйдарга “Лена”, “Бүлүү”, “Умнас”, “Нам” суолун чинчийии ыытыллыбыта. Минтранс бу сокуон барыла бастакы ааҕыыны аастаҕына, Дьокуускай-Маҕарас-Бэрдьигэстээх, Дьокуускай-Алдан-Нерюнгри, Дьокуускай-Покровскай-Мохсоҕоллоох, Дьокуускай-Нам, Дьокуускай-Мирнэй маршрутунан сылдьар автобус сырыытын былаанын бэлэмниир соруктаах.

Билиҥҥи туругунан аҕыйах нэһилиэнньэлээх пууҥҥа анал автобустар сылдьаллар. Үгүс өттүгэр муниципалитет бэйэтэ тэрийэн үлэлэтэр. Оттон саҥа сокуон барыла ону хонтуруоллуур, сыананы тэҥниир, бары өттүнэн куттал суох буолуутун олохтуур сыаллаах.

Юридическэй сирэйдэри уонна урбаанньыттары киллэртээн, дьону-сэргэни таһар быраабыланы тутуһар, сөптөөх тиһигинэн сокуон ирдэбилинэн үлэлиир сулууспалары тэрийии – инники күөҥҥэ турар.

Түмүккэ дьокутааттар сокуон барылын бастакы ааҕыыга ылыннылар.

Парламент XXXVII уочараттаах пленарнай мунньаҕар норуот дьокутааттара уопсайа 49 боппуруоһу көрбүттэриттэн 17-тэ өрөспүүбүлүкэ сокуонун барыла, 10 Ил Түмэн уураахтарын барыла, 22 Арассыыйа сокуоннарын барылын уурааҕа буолаллар.