Олохтоох дьон айаҕын ииттинэр биир ньымата эбээт

Сокуоннайа суох мамонт муоһун хостооччуларга улахан ыстараап олохтуур туһунан уурааҕы билиҥҥитэ ылымматылар.

“Административнай буруйу оҥоруу туһунан РФ кодексын 7.5 ыстатыйатыгар уларытыы киллэрэр туһунан” федеральнай сокуоҥҥа Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) Госдумаҕа көҕүлээһинин туһунан” СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын уурааҕын барылын Ил Түмэн уочараттаах ахсыс мунньаҕар көрдүлэр. Докумуон сир анныгар көмүллэ сытар палеонтологическай эбийиэктэри, чуолаан мамонт муоһун сокуоннайа суохтук хомуйан регион таһыгар таһаарыыны утары үлэлиир соруктаах. Бу боппуруос тула улахан кэпсэтии таҕыста уонна түмүгэр ылымматылар.

Ыстараап, ыстараап…

Уураах барылын СӨ Бырабыыталыстыбата бэлэмнээбит, көмөлөһөөччүнэн Ил Түмэн судаарыстыба тутулугар уонна сокуону оҥорууга сис кэмитиэтэ буолбут. Уураах барылын туһунан дакылааты СӨ бырамыысыланнаска уонна геологияҕа миниистирэ Максим Терещенко оҥордо. “Билиҥҥитэ мамонт муоһун хомуйууга 600 лицензия бэрилиннэ. Сүрүн кыһалҕанан сир анныгар көмүллэ сытар палеонтологическай эбийиэктэри, чуолаан мамонт муоһун, уҥуоҕун сокуоннайа суох бырамыысыланнай далааһыннаахтык хостооһун буолар. 2018 сыл атырдьах ыйыгар Ил Дархан Айсен Николаев мамонт фаунатын кытары үлэлэһии концепциятын бигэргэппитэ. Оттон бу билигин бэлэмнээбит докумуоммут сүнньүнэн бэлиэтиир буоллахха, билиҥҥи сокуонунан сокуоннайа суох хостооччуларга 3-5 тыһ. солк. ыстараап эрэ ууруллар. Кинилэр ылар барыстарын кытта тэҥнээтэххэ, бу быыкаа. Оттон бу бүгүн көрөр докумуоммутунан ыстараап кээмэйин биирдиилээн дьоҥҥо 200-500 тыһ. солк., дуоһунастаахтарга 800 тыһ. солк., юридическай сирэйдэргэ 10-16 мөл. солк. диэри үрдэтэр туһунан этиллэр. Кимнээх бу үлэнэн дьарыктаналларый? ИП-лар, кыра тэрилтэлэр. Онон бу бүгүн көрөр уураах барыла эппиэтинэс туһунан”, – диэн эттэ кини.
Миниистир дакылааттаабытын кэннэ депутаттар ыйытыылары биэрдилэр.
Парламент бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Антонина Григорьева мамонт муоһун хостооһуҥҥа буруйу кэһэр дьону миэстэтигэр тутуу тоҕо аҕыйаҕын уонна булуллубут мамонт муоһун кээмэйиттэн төһөтө Саха сиригэр хаалан, бэйэ оҥорон таһаарар салаатыгар туттулларын ыйытта. Максим Терещенко буруйу оҥорооччулары миэстэтигэр тутар уустугун уонна мамонт муоһуттан бородууксуйаны оҥорор кластердары тэрийэргэ үлэ барарын туһунан эттэ.
Павел Ксенофонтов уураах барыла олохтоохторго үчүгэйинэн эргийиэ суоҕун туһунан эттэ. “Ыстараабы улаатыннараммыт биһиги түмүгэр мамонт муоһун ырыынагын монополистарга туран биэрбэппит дуо? Бу докумуон накаастыыр эрэ ис хоһоонноох дуо?”, – диэн ыйытыытыгар: “Бу бизнеһи легальнай оҥоро сатыыбыт, судаарыстыбанан учуоттаммыт табаардары таһыгар таһаарары ситиһээри, эбэтэр аһаҕастык атыы-эргиэн былаһааккатыгар кэлэн булбут эбийиэктэрин туттаралларын ситиһэ сатыыбыт”, – диэтэ миниистир.
Юрий Николаев легальнайа суохтук хостообут дьонтон былдьаныллыбыт мамонт уҥуоҕун ханна гыналларын уонна ыстараап ханна түһэрин туһунан ыйытта. “Ол үп мамонт уҥуоҕа булуллубут сирдээх муниципальнай тэриллии бюджетыгар туох эмит барыс киллэрэр дуо?”— диэн чопчулаата. Максим Терещенко былдьаныллыбыт мамонт муоһун ханна гыналларын туһунан чуолкай хоруйу биэрбэтэ. Ыстарааптан үп муниципальнай тэриллии бюджетыгар киирбэтэ билиннэ.
Уураах барылын докумуонун бэлэмнэспит Ил Түмэн судаарыстыба тутулугар уонна сокуону оҥорууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев миниистир дакылаатын эбэн биэрдэ. Кини норуот депутаттара докумуону ылыналларыгар этиилээх таҕыста. “Лицензията суох мамонт муоһун, уҥуоҕун хостооччуларга санкцияны кытаатыннарар соруктаах уураах. Барыллаан көрбүттэринэн, Саха сирин территориятыгар 50 сыл устата эрэ хостуур мамонт фауната сир анныгар хаалбыт, өскөтүн сыл аайы 100 тоннанан быстахха. Биһиги бастаан бу хостооһунунан сокуоннайа суох дьарыктанар дьону утары үлэлээн баран, хостооһуну, атыыны-эргиэни бэрээдэктиир докумуон ылыныахтаахпыт”, – диэн санаатын эттэ.

Woolly mammoths depended on tiny flowering plants for protein. Did the decline of the flowers cause their extinction?

Докумуону ситэрэргэ диэн быһаардылар

Сүрүн дакылааттар оҥоһуллубуттарын кэннэ норуот депутаттара санааларын эттилэр. Үгүстэрэ уураах барылын ылыммат туһунан санаалаах буоллулар. Владимир Членов мамонт фауната, бастатан, Саха сирин баайа буоларын бэлиэтээн туран, итиниэхэ сыһыаннаах туспа сокуон баар буолуохтааҕын ыйда.
Павел Ксенофонтов бу докумуон накаастыыр миэрэ эрэ туһунан буоларын ыйда. Кини олохтоох каадыры бэлэмнииргэ, мамонт фауната баар сирдэрин олохтоох общиналарга сыһыарар туһаны аҕалыаҕын туһунан эттэ.
Сир сыһыаннаһыыларыгар уонна айылҕа ресурсаларыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев 2005 сылтан үлэ барарын санатта. Мамонт фаунатын харыстааһын, хостооһун бэрээдэгин туһунан туспа федеральнай сокуону ылынар туһунан этиилээх хаста да тахсыбыттарын туһунан эттэ. Ол эрээри, этиилэрэ өйөнүллүбэтэх. Ол иһин 2018 сыллаахха сокуону сыыйа-баайа сүһүөҕүнэн ылынар туһунан быһаарбыттар. Билигин Госдума депутата Галина Данчикова “Сир аннын туһунан” сокуоҥҥа көннөрүүлэрдээх сокуон барылын Госдумаҕа киллэрэргэ үлэлэһэр. “Бу сокуон барыла ылыныллыбытын кэннэ, ону төрүөт оҥостон мамонт фаунатын туһунан сокуону ылыныахха наада. Иккиһинэн, “хомуйуу” уонна “хостооһун” диэн өйдөбүллэри быһаарыахха наада. Хостооһун улахан тэрилтэлэргэ сыһыаннаах. Манна айылҕаны буортулуур тэриллэри тутталлар. Бу эмиэ административнай буруйга киирсэр. Маныаха болҕомто ууруохха наада”, – диэн эттэ.
Юрий Николаев ыстарааптан дохуот муниципальнай тэриллиилэр бюджеттарыгар киирэрин ситиһэр наадатын ыйда. “Маны сэргэ улуустарга мамонт муоһун ханнык да ыстарааптан куттаммакка олохтоох хонтуораҕа аҕалан туттарар усулуобуйаны тэрийиэххэ наада”, – диэтэ.
Андрей Дорогань ЛДПР бу уураах барылын утарарын туһунан иһитиннэрдэ. Докумуон ситэтэ суоҕун, палеонтологическай флора уонна фауна испииһэгэ суоҕун, хотуруоллуур уорган ыйыллыбатаҕын туһунан эттэ. “Интэриэстээх өрүттэри мунньан өссө киэҥ кэпсэтии таһааран баран, докумуону ситэрэн-хоторон биэриэххэ”, – диэн этии киллэрдэ.
Елена Голомарева хотугу улуустар олохтоохторугар бу биир айахтарын ииттинэр үлэлэрэ буоларын, дьон балыктыы, бултуу сылдьан мамонт муоһун булар түгэннэрэ тахсарын кэпсээтэ. “Оччотугар бу дьоҥҥо улахан ыстараап ууруллар дуо? Дьиҥэр, олохтоох дьон интэриэһин көмүскүөхтээхпит, онон уураах барылынан эбии үлэлэһэр наада, ол инниттэн оробуочай бөлөх тэрийиэххэ”, – диэн эттэ.
Бу уураах барылын тула кэпсэтиигэ түмүк этиини Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта Александр Жирков оҥордо. Кини уураах барылын төттөрү ылан, хаттаан оҥорор олус уһун бириэмэни ылыаҕын санатта. Ол иһин Госдумаҕа бу боппуруоһу көрбүттэрин кэннэ күһүҥҥү сессияҕа салгыы көрөргө этии оҥордо.

Сардаана КУЗЬМИНА