Сүүрбэттэн тахса өрөспүүбүлүкэ сокуона ылылынна

Төрөөбүт   тылы үөрэтии

Ил Түмэн уочараттаах XXXVIII пленарнай мунньаҕар Арассыыйа үгүс субъектарын долгуппут “Үөрэхтээһин туһунан” федеральнай сокуоҥҥа төрөөбүт тылы үөрэтиигэ көннөрүүлээх сокуон барылыгар Ил Түмэн оҥорбут этиилэрин туһунан уураах барылын бастакы ааҕыыга ылыннылар. Уруттаан быһаарар буоллахха, бу көннөрүүлэри норуот депутаттара бырабыыталыстыба үлэһиттэрин, тыл үөрэхтээхтэрин, уопсастыбанньыктары кытары үлэлэһэн, сокуон барыла билиҥҥи туругар сөп түбэһэрин курдук оҥорорго дьулустулар.

Санатар буоллахха, бэс ыйын 19 күнүгэр Госдумаҕа  “Үөрэх­тээһин туһунан” федеральнай сокуоҥҥа төрөөбүт тылы үөрэтиигэ көннөрүүлэрдээх сокуон барылын бастакы ааҕыыга ылыммыттара. Ол иннинэ сокуон барыла күн сирин көрөөтүн кытары Ил Түмэн депутаттара сөбүлэспэт түгэннэрин бэлиэтээн туран, үлэ ыыппыттара. 37-с пленарнай мунньахха сокуон барылыгар төрөөбүт тылы үөрэтиигэ көннөрүүлэргэ субъект өттүттэн этиилэри киллэрэр уонна ол этиилэри бэлэмниир оробуочай бөлөх тэрийэр туһунан уураах ылыммыттара. Кылгас кэм иһигэр күүстээх үлэ барда. Норуот депутата Егор Жирков Госдумаҕа тиийэн сокуон барылын сүнньүнэн Ил Түмэн позициятын иһитиннэрбитэ уонна көмүскээбитэ.

Этиллибитин курдук, Госду­маҕа “Үөрэхтээһин туһунан” сокуон барылын бастакы ааҕыыга ылыммыттара. Ол эрэн Россия Федерациятын Судаарыстыбаннай Думатын үөрэххэ уонна наукаҕа кэмитиэтигэр субъектартан этиилэр киирбиттэринэн, итиэннэ регионнар парламеннарыгар бу боппуруос тула үгүс кэпсэтии, ырытыһыы, дьүүллэһии тахсыбытынан сибээстээн, сокуон барылын иккис ааҕыыга көрөллөрүгэр субъектартан киирбит этиилэри, национальнай өрөспүүбүлүкэлэртэн турбут Госдума депутаттарын санааларын аахсар туһунан сөбүлэһии ситиһиллибитэ. Оттон Госдума үөрэххэ уонна наукаҕа кэмитиэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин парламенын этиитин сороҕун өйөөбүттэр.

Бу сокуон барылын сүнньүнэн этиилэри бэлэмниир оробуочай бөлөх салайааччыта, норуот депутата Егор Жирков сокуон барылыгар киллэриллэр көннөрүүлэр тустарынан иһитиннэрдэ. “Бэс ыйын 15 күнүгэр Госдума үөрэххэ уонна наукаҕа кэмитиэтин мунньаҕар кыттыбытым, онно национальнай өрөспүүбүлүкэлэри бу сокуон барылыгар ханнык пууннар долгуталларын туһунан иһитиннэрбитим”, — диэн эттэ. Кини сокуон барылыгар Ил Түмэн ханнык көннөрүүлэри киллэрэрин туһунан кэпсээтэ. “Үөрэх стандартын туһунан пууҥҥа уларытыы киллэрдибит. Саха тылын уонна атын национальнай тыллары үөрэтии бу уопсай стандартка киирэрин туруорустубут”, — диэтэ. Сокуон 14 ыстатыйатыгар судаарыстыбаннай тыллары үөрэтии диэни эбэн биэрии, национальнай өрөспүүбүлүкэлэргэ төрөөбүт тыл судаарыстыбаннай тыл буоларынан, бу пуун, холобур, саха оҕото сахалыы тылы үөрэтэригэр кыах биэриэн сөп. Оттон төрөппүт баҕатын быһыытынан оҕотун үөрэттэрэр диэн пууҥҥа судаарыстыбаннай уонна национальнай өрөспүүбүлүкэлэргэ олорор омуктар тыллара диэн этиини киллэрбиттэр. Оччоҕо төрөппүт оҕото 1-кы, 5-с, 10-с кылааска киирэригэр ханнык тылы үөрэтэрин талар.

Егор Жирков киллэрбит көннөрүүлэрин кытары сорох депутаттар сөбүлэспэтилэр. Холобур, Юрий Григорьев уонна Петр Аммосов сокуон барылыгар субъект өттүттэн улахан уларыйыылары киллэрбэтибит диэн эттилэр. Оттон Иван Шамаев, Константин Борисов, Василий Власов сокуон барылын билиҥҥи туругар бу этиллибит көннөрүүлэр сөптөөхтөрүн, билигин хос үлэ ыытан, эбии көннөрүүлэри бэлэмнээтэхпитинэ, олох да хойутуохпутун, Саха сирин этиилэрин аахсыа суохтарын сөбүн туһунан эттилэр.  Спикер Александр Жирков Госдумаҕа сокуон барылын ис хоһоонугар эбии-сабыы үлэтэ барарын бэлиэтээн туран, сокуон барылыгар көннөрүүлэр туһунан уураах барылын тустаах бэрэстэбиитэллэргэ биэрэллэрин туһунан эттэ. “Сокуон барылыгар тылы үөрэтии икки таһымын туһунан этиллэр. Биһиги үс таһымнаах тылы үөрэтиигэ тохтуубут: нуучча тыла, национальнай өрөспүүбүлүкэлэр судаарыстыбаннай тыллара уонна атын тыллар”, — диэн чуолкайдаата.

Сиртэн аккааста­наач­чы­ларга ийэ хапытаала үрдүүр

Саха Өрөспүүбүлүкэтин баһылыгын эбээһинэһин быстах кэмҥэ толорооччу Айсен Николаев көҕүлээһининэн “Дьиэ кэргэн” өрөспүүбүлүкэтээҕи ийэ хапытаалын туһунан” СӨ сокуонугар уонна Сир кодексын ыстатыйатыгар уларытыы киллэрэр туһунан сокуон барылын бүтэһик ааҕыыга ылыннылар.

Санатар буоллахха, муус устар 28 күнүгэр, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ бэриллэр сиртэн бэс ыйын 30 күнүгэр диэри аккаастаммыт уонна өрөспүүбүлүкэ ийэ хапытаалын туһана илик дьиэ кэргэҥҥэ өрөспүүбүлүкэ ийэ хапытаалын сууматын икки төгүл үрдэтэр туһунан сокуон ылыныллыбыта. Бу сокуон олоххо киирэригэр 2018-2022 сыллары хабар тустаах социальнай бырагыраамаҕа 472,2 мөл. солк көрүллүбүт. Холобур, быйыл бу сыалга 214,9 мөл. солк көрүллүбүт.

Пленарнай мунньахха СӨ үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга миниистирин солбуйааччы Елена Волкова иһитиннэрбитинэн, сиртэн аккаастанар туһунан сайа­былыанньаны тутуу бэс ыйын 30 күнүнэн түмүктэммит. Уопсайа 644 дьиэ кэргэн биэрбит. Кинилэргэ көрүллүбүт үптэн 58,1 мөл. солк. ыытыллара сабаҕаланар. Билиҥҥитэ 1470 дьиэ кэргэн бэриллэр көмөнөн туһанарын, туһамматын быһаарыммакка сылдьар. Ол иһин, көмөнү ылар бырааптарын туһаналларыгар көҕүлүүр сыалтан, сайабылыаньаны биэрии болдьоҕун бу сыл ахсынньы 31 күнүгэр диэри уһатар туһунан этии киирбит. “Дьиҥинэн, көрүллүбүт үбү аахсар буоллахха, 1690 дьиэ кэргэн сиртэн аккаастанан, икки төгүл үрдээбит өрөспүүбүлүкэтээҕи ийэ хапытаалын ылыан сөп. Ол иһин сайабылыанньаны биэрии болдьоҕун уһатан биэрэр туһунан көҕүлүүр сокуон барылын өйүүргүтүгэр көрдөһөбүт”, — диэн эттэ Елена Волкова.

Норуот депутаттара чуолкайдыыр кэккэ боппуруостары биэрэн баран, сокуоҥҥа сайабылыанньаны биэрии болдьоҕун уһатар туһунан уларытыы киллэрэр сокуон барылын иккис уонна бүтэһик ааҕыыга ылыннылар.

* * *

“СӨ муниципальнай тэриллиилэригэр уонна куорат уокуруктарыгар тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарар салааларын өйүүр боломуочуйаны биэрии туһунан” СӨ сокуонугар уларытыы киллэрэр туһунан” СӨ бырабыыталыстыбыта көҕүлээбит сокуонун барылын бүтэһик ааҕыыга ылыннылар. Уларытыы дьиэ табатын тутууга ороскуот нуорматын улаатыннарар туһунан. Оччотугар муниципальнай оройуоннар олохтоох бүддьүөттэригэр судаарыстыба бүддьүөтүттэн барар субвенцияны ааҕыы ньымата уларыйар. Табаны тутууга ороскуот нуормата иитиллэр сирин килиимэтин аахсан туран, биир төбө табаны иитиигэ ыытыллар ороскуоттан тахсар. Субсидия кээмэйин быһаарыы ньыматын уларытыы, субвенцияны түҥэтии мэхэниисимин уларытыаҕа. Сокуон барылын бүтэһик ааҕыыга ылыннылар.

38-с пленарнай мунньахха 46 боппуруос көрүллүбүт, ол иһигэр 29 өрөспүүбүлүкэ сокуонун барыла, 7 СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) уурааҕа, 10 федеральнай сокуон барылынан уураах, РФ субъектара көҕүлээбит сокуоннара.  27 өрөспүүбүлүкэ сокуона бүтэһик ааҕыыга, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр нолуок политикатын уонна административнай буруйу оҥоруу туһунан сокуон барыллара бастакы ааҕыыга уонна кэккэ уураахтар ылынылыннылар. Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ түмүктүүр тылыгар бу бүтэһик пленарнай мунньах буолбатаҕын, ситэри быһаарыллыбатах боппуруостар баалларынан, от ыйыгар пленарнай мунньах ыытылларын туһунан иһитиннэрдэ.