Дьиэ кэргэн бизнеһин сайыннарар наада дуо?

РФКП фракциятын депутаттара дьиэ кэргэн бизнеһин сайыннарарга туһуламмыт сокуон барылын бэлэмнээннэр ГосдумаҔа киллэрдилэр. Тустаах докумуон сотору кэминэн пленарнай мунньахха көрүллүөн сөп.

Бөртөлүөккэ тиийэ ылыммыттара

Күндү ааҔааччыларым, өй­дүүргүт буолуо, оччолорго табан дьаһаммыттар, үлэлээбиттэр-хамсаабыттар кыаҔырбыттара. Мэҥэ-Хаҥалас улууһун «Мыла» бааһынай хаһаайыстыбата Ми-2 бөртөлүөккэ тиийэ ылыммыттара. «Республика бүттүүнэ» хаһыакка кинилэр тустарынан «Бөртөлүөттээх бааһынайдар» диэн ыстатыйа суруйан турардаахпын.
Киһиэхэ үлэ, дьарыктаах буолуу улахан суолталаах. Үлэлиир, дохуот аахсар буоллахпытына, олохпутун-дьаһахпытын оҥостобут, бэйэбит иннибитигэр араас сыаллары-соруктары туруорунар кыахтанабыт.
Хомойуох иһин, билигин эмиэ экономическай кризискэ олоробут. Үлэтэ суох киһи ахсаана элбии турар. Дьокуускай, улуустар кииннэрин уулуссаларыгар үлэтэ, дьиэтэ-уота суох, сирэйдэрэ-харахтара буорайбыт эдэр дьон олус элбэх. Ити көстүү биһиги киин куораппытыгар, улуустарбыт кииннэригэр эрэ буолуо дуо, дойду бары куораттарыгар баар.
Киһи бэйэтин кыаҔар эрэммэт буолуу уонна иитимньи санаа — сэбиэскэй кэм үөскэппит көстүүлэрэ. Дьиэ кэргэн дьарыктаах буолуутугар судаарыстыба өттүттэн болҔомто күүһүрдэҔинэ, үбүнэн-харчынан өйөбүл баар буоллаҔына, ити мөкү көстүү аччыах этэ дии саныыбын.

Эдэр да, эмэн да

Үгүс кыра тэрилтэлэр үлэһиттэрэ бэйэ-бэйэҔэ итэҔэл суоҔуттан, эрэммэт буолууттан сылтаан үлэлэрин тохтотоллорун, сабыллалларын туһунан хомуньуустар бэлиэтииллэр. Кырдьык, майгы-сигили силлибит, албын-түөкэй элбээбит, этэргэ дылы, эркиҥҥин эрэ эрэнэр үйэҔэр, бу — баар суол.
Оттон биир сыалга-сорукка, туруктаах буолууга туруммут дьиэ кэргэҥҥэ ити итэҔэс суох буолара, туоратыллара өйдөнөр. Аны сааһыттан тутулуга суох, этэргэ дылы, эдэр да, эмэн да дьарыктаах, үлэлээх буолуоҔа. Докумуону быһааран биэрэр сурукка дьиэ кэргэн предпринимательствота социальнай функцияны эмиэ толорорун, уопсастыбаҔа социальнай күүрүүнү намыратыаҔын, манна пенсионердар, инбэлииттэр, устудьуоннар үлэлиэхтэрин сөптөөҔүн туһунан ыйыллар.
Тустаах сокуон барылын ааптардарыттан биирдэстэрэ, Госдума депутата Вера Ганзя дойдубутугар сатыылаабыт уустук экономическай балаһыанньаҔа дьиэ кэргэн бизнеһин сайыннарыы өрүһүлтэнэн буолуоҔун туһунан бэлиэтиир.

Бырагыраама үбүттэн быһа кырыйан

Хомуньуустар сокуон барылыгар бизнеһинэн дьарыктанар тэрилтэ үлэһиттэрин 50% тустаах дьиэ кэргэн чилиэннэриттэн туруохтааҔын уонна угуллубут үп эмиэ аҥаара кинилэр киэнэ буолуохтааҔын ыйаллар. Маны таһынан Госдума РФКП фракциятын чилиэннэрэ 2017 сылтан дойду бырабыыталыстыбатын дьиэ кэргэн экономикатынан дьарыктанар тэрилтэлэргэ судаарыстыбаннай өйөбүлү оҥороругар эбээһинэстииргэ ыйаллар.
Дойдуга, регионнарга аччыгый уонна орто бизнеһи өйүүр судаарыстыбаннай бырагыраамалар бааллар. Хомуньуустар ити бырагыраамаларга көрүллэр үптэн-харчыттан быһа кырыйан, дьиэ кэргэн бизнеһин өйүөххэ сөптөөҔүн туһунан бэлиэтииллэр.
Тустаах сокуон барылын ааптардара Российскай ФедерацияҔа хайа да атын судаарыстыбалардааҔар аччыгый бизнеһи өйүүр инструмент баарын ыйаллар. Ол курдук, нолуокка чэпчэтиилэр, отчуоту оҥорууну судургутутуу, о.д.а. Ити гынан баран, бу инструменнар үлэлээбэккэ кэриэтэ туралларын хомуньуустар бэлиэтииллэр.
Чааґынай предпринимательство, аччыгый уонна орто бизнес диэн ійдібүллэр бааллар. Маны таһынан Государственнай Дума ааспыт ыҥырыытыгар социальнай предпринимательство туһунан сокуон барыла дьүүллэһиллибитэ.

Куомуннаһыы

Тустаах сокуону көҔүлээбит депутаттар аччыгый бизнеһи дьиэ кэргэн бизнеһигэр киллэрэллэр. Үөһэ этэн аһарбытым курдук, тус-туһунан санаалаах, көрүүлээх дьон бизнестэрэ, дьыалалара өрө тахсыбат.
«Куомуннаһыы» диэн өй­­дөбүл баар. Үчүгэй куомуннардаах буоллаххына, тугу барытын ситиһэриҥ баар суол. Оттон итэҔэскин була сатыыр, эйигин намтата сатыыр киһилиин бииргэ эйгэлэһэн абыраммаккын. Онон биир хаан, аймах куомуннаһан, дьыала тэринэллэрэ, биир соругу толорууга туруналлара саамай сөптөөх. СоҔотох киһи ситиһиитэ кыра, кэрэгэй буолара өйдөнөр.
Хайа баҔарар бизнес кө­рүҥүгэр куомуннаһыы улахан суолталаах. £йдөһүүтэ-өйөһүүтэ суох үлэ, дьыала өрө барбат, тахсыбат. Оттон өйдөһүү биир көрүүлээх буоллахха үөскүүр.
Дьиэ кэргэн, аймах биир дьыалаҔа куомуннастаҔына, үлэтэ-хамнаһа тахсыылаах, түмүктээх буолара биллэр. Куомуннаахтар диэн биир ситиминэн бааллыбыт хайаҔа ыттар дьон курдук буолаллар. Кинилэргэ иннилэригэр кыайыы-хотуу, ситиһии суоллара эрэ тыргыллар.

Холобурдар элбэхтэр

Өрөспүүбүлүкэбитигэр тахсыылаахтык үлэлээбит, үлэлиир бизнестээх дьиэ кэргэннэр, аймахтар бааллар. Холобурга, «Sela» маҔаһыыны тэрийбит Кондратьевтар дьиэ кэргэттэрин аҔалыахпын баҔарабын. Бу дьиэ кэргэн бизнеһэ сылтан-сыл кэҥээн иһэрин кэтээн көрөбүт.
Чурапчы Дириҥ бөһүөлэгэр, атын да улуустарга итинник дьиэ кэргэнинэн, аймаҔынан бизнеһинэн дьарыктанар тыыннаах холобурдар баалларын бэлиэтиибин. Ити хайысхаҔа судаарыстыбаттан үбүнэн-харчынан өйөбүл баар буоллаҔына, дьиэ кэргэнинэн, аймаҔынан бизнеһинэн дьарыктанааччылар ахсааннара элбиэх этилэр.
Дойдуга эмиэ маннык холобур үгүс. Бабаев фабрикатын сакалаатын сиэбэтэх киһи дойдуга, арааһа, суоҔа буолуо. ХIХ үйэҔэ МоскваҔа бу фабриканы үлэлэппит «Абрикосов уонна кини уолаттара» табаарыстыба тэрийэн бастыҥ үлэлээхтэринэн аатырбыттара. РоссияҔа 1917 сыллааҔы өрөбөлүүссүйэ иннинэ дьиэ кэргэн тэрилтэлэрэ ситиһиилээхтик үлэлээбит, сайдыбыт холобурдара эмиэ баар. Биһиэхэ оччотооҔу кэм баайдарын куһаҔан дьон курдук көрөр өйдөбүл иҥмитэ баар суол. Дьиҥэ, дириҥ өйдөөх-санаалаах, сис дьон, ыал буоллахтара. Тэрилтэ, атыы-эргиэн бөҔөтүн тэрийэннэр киһи бөҔөтүн дьарыктаатахтара, дохуоттаатахтара.
Европа үгүс судаарыстыбаларыгар, АХШ-ка, Латинскай АмерикаҔа дьиэ кэргэн тэрилтэлэрэ дойду экономикатын сүнньэ буолалларын бэлиэтиибин.
Туох кэскиллээх уонна кө­дьүүстээх барыта дьиэ кэргэнтэн саҔаланарын умнуо суохтаахпыт. Билиҥҥи уустук экономическай балаһыанньаҔа сөптөөх сокуон барыла оҥоһуллубутун бэлиэтии­бин. Саҥа Госдума депутаттара тустаах докумуон ылыллыытын өйүөхтэригэр эрэнэбин.