Хандьыдааттар бары «дуэльга» кыттыахтаахтар

Аһаҕас буолуу үлэҕэ бэлэми көрдөрөр

Бу сокуон барылынан «РФ гражданнарын быыбардыыр уонна референдумҥа кыттар бырааптарын сүрүн мэктиэлэрин туһунан» уонна «РФ ФМ Госдуматын депутаттарын быыбардарын туһунан» сокуоннарга уларытыылар киллэриллэллэр. Хандьыдаат дебаттарга бэйэтин бэрэстэбиитэллэрин ыыппакка, тус бэйэтэ кыттар эбээһинэстэнэрэ олус суолталаах. Сергей Неверов санаатынан, саҥа быраабылалар номнуо 2016 сыл быыбардарыгар бэлэмнэнии кэмигэр үлэлиэхтээхтэр. Сокуон барылыгар итинтэн туорааһынынан президент быыбара буолуоҕа. Ол эрээри, инникитин булгуччулаах дебаттары ыытар туһунан ирдэбил ити быыбардары эмиэ таарыйыан сөп. «Президент быыбарын туһунан сокуону уларытыы боппуруоһа Госдумаҕа быыбардар бара иликтэринэ, билигин суолтаҕа турбат, саҥа нуормалар икки сылга хайдах үлэлииллэрин көрүөхтээхпит», — диэтэ Неверов.
Дебаттарга кыттыы булгуччулааҕын олохтоон, сокуон барыла быыбардааһын процеһын правовой уонна политическай культуратын таһымын үрдэтиэҕэ, диэн Госдума куттал суох буолуутугар уонна коррупцияны утары охсуһууга кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Ирина Яровая эрэнэр. Кини ааҕарынан, дебаттарга кыттыы – бу, бастатан туран, быыбардааччыга ытыктабыл, дьоҥҥо аһаҕас буолуу, хандьыдаат билиилээҕин-көрүүлээҕин уонна гражданнар интэриэстэригэр үлэлииргэ бэлэмин, политическай позициятын көрдөрөр. «Оттон политическай партияларга – ити чиэһинэй уонна тэҥ бырааптаах күрэстэһии, – диэн ааҕар кини. – Дебаттар – бу ыстатыйа да, интервью да буолбатах, бу быыбардааччыга сэргэх уонна быһаччы туһаайан этии. Быыбардааччыларга барыларыгар иһитиннэрии тииһимньилээх буолуута». Кини тылынан, сокуон бары партияларга уонна бары хандьыдааттарга «сүрүн ирдэбили олохтуоҕа – быыбардааччылары ытыктыыр эбээһинэһи».

Быыбар иннинээҕи «дуэльга» бэйэ кэлэрэ булгуччулаах

Билигин дебаттарга киһи бэйэтин баҕатынан кыттыан сөп. Госдума депутатыгар быыбар буолуон иннинэ ордук күүскэ санаа атастаһыыта барар. Ол эрээри норуот ортотугар президеҥҥэ хандьыдааттар тылынан хапсыһыылара ордук интэриэһи тардар. 2012 сылга олору дойду бүтүннүүтэ кэтээн көрбүтэ. Киин ханаалларга судаарыстыба баһылыгын поһугар хандьыдааттар бэйэлэрэ эрэ буолбакка, кинилэр бэрэстэбиитэллэрэ эмиэ мөккүспүттэрэ. Дебаттарга олох кыттыбатах соҕотох Владимир Путин этэ, оччолорго премьер-миниистир поһугар олороро. Кини пресс-сэкирэтээрэ Дмитрий Песков эппитинэн, маннык быһаарыы ылыллыбыт төрүөтэ – Путин ити дискуссияларга кыттаары хас сырыы ахсын уоппуска ылыахтаах этэ. Оччолорго вице-премьер Дмитрий Рогозин бэлиэтээбитинэн, дебаттарга итэҕэллээх дьон кыттыылара – бу дьиҥ иһигэр хандьыдаат бэйэтэ кыттыыта буолар: «Тулалыыр дьонуттан киһи туоҕун-хайдаҕын сыаналыаххытын сөп». Атын хандьыдааттар, ордук бизнесмен Михаил Прохоров, итини сөбүлээбэтэхтэрэ, бастаан утаа Владимир Путин бэрэстэбиитэллэрин кытта алтыһартан аккаастаналларын уонна кинини бэйэтин көрүөхтэрин баҕаралларын туһунан эппиттэрэ.
РЛДП лидерэ Владимир Жириновскай президент быыбарыгар кыттааччылар бэрэстэбиитэллэрин кытта киирсиини утаран хаста да эппитэ. Кини итэҕэллээх дьону чуумнарынан уонна «вагоннарынан», ол аата хандьыдаат тиийэригэр ыарахаттардаах миэстэлэргэ ыытан аҕытаассыйалатыахха сөп диэн этиилээҕэ.
Регион быыбардарыгар күрэстэһии ньыматын быһыытынан дебаттар оннук үлүгэр күүскэ туһаныллыбаттар. 2015 с. быыбар иннинээҕи хампаанньатын кэмигэр күбүрүнээтэрдэр быһаччы быыбардара ыытыллыбыт 21 регионтан сыччах 5-гэр эрэ билигин үлэлиир баһылыктар бэйэлэрин утарсааччыларын кытта тылынан киирсибиттэрэ. Муниципальнай быыбардарга дебаттар ыытыллыбаттар даҕаны.

Политиктар «саппыыската суох этиэх» тустаахтар

Оппозиция Сергей Неверов идеятын биир тыынынан өйүүр. Госдума бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, РЛДП депутата Игорь Лебедев этэринэн, дебаттар — бу ханнык баҕарар демократическай төрүккэ ыытыллар быыбар хампаанньатын саамай суолталаах инструмена. Ол эрээри бу сокуон барылын чуолаан единоросс киллэрэриттэн РЛДП фракцията дьиибэргиир. «Бу партияттан хандьыдааттар мэлдьи дебаттарга кыттартан куотуналлар», – диэн бэлиэтээтэ Лебедев. Атына эмиэ өйдөммөт — сокуон барылыгар президент быыбарыгар сыһыаннаах туспа этии тоҕо оҥоһулларый? «Биһиги тоҕо президент быыбарын харыстыыбытый? Бу саамай суолталаах быыбар, дойдубутугар саамай суолталаах хандьыдаат эбээт. Мин ааҕарбынан, 2018 сылга Зюганов, Жириновскай уонна Путин кыттыылаах өй-санаа тургутуһуулара ханнык баҕарар телевидение хампаанньатын рейтинин муҥутуур чыпчаалынан буолуохтара этэ. Бу саамай интэриэһинэй, саамай күннээҕи бэбиэскэҕэ турар, ирдэбилгэ эппиэттиир дебаттар буолуохтар этэ», – диэтэ Игорь Лебедев. Иккис ааҕыыга президент быыбарыгар сыһыаннаах көннөрүү киллэриллиэҕэ диэн РЛДП-гар эрэнэллэр.
РФКП бары таһымҥа, ол иһигэр президент быыбардарын киллэрэн туран, телевидениенэн булгуччулаах дебаттар наадалаахтарын туһунан мэлдьи этэрэ. «Биһиги бу сокуон барылыгар кыттыһарга бэлэммит», – диэн Госдума общественнай түмсүүлэр уонна итэҕэл тэрилтэлэрин дьыалаларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, коммунист Сергей Обухов эттэ. «Бүттүүн норуот политикатыгар кыттыһар эбит буоллахпытына, бэйэбит соруктарбыт тустарынан аһаҕастык этиэхтээхпит уонна оппоненнар иннилэригэр бэйэбит көрүүбүтүн көмүскүөхтээхпит, – диэн ааҕар Госдума регион политикатыгар уонна Хоту сир, Уһук Илин проблемаларыгар кэмитиэтин баһылыга, коммунист Николай Харитонов. — Өссө Пётр Первай «суруга суох тыл этиллиэхтээх, хас биирдии киһи өйдөөҕө-акаарыта көстөрүн инниттэн» диэн ыҥырбыта. Атын өттүттэн ыллахха, Николай Харитонов бөһүөлэк былааһын таһымыгар дебат соччо наадата суоҕун көрөр, ол эрээри баҕа баар буоллаҕына, муниципальнай да хандьыдааттар икки ардыларыгар дебаттары олохтоох ханаалга эбэтэр оннооҕор Интернеккэ да ыытыахха сөп. «Киһи балаһыанньаттан сылтаан быыбардааччылары кытта көрсөр кыаҕа суох буоллаҕына, теледебаттар наадалаахтар, – диэтэ депутат. — Дьэ бу билигин быыбардары күһүҥҥэ көһөрдүбүт. Быыбар иннинээҕи хампаанньа кэмигэр дьон муора аттыгар сынньанар эбэтэр оҕуруокка үлэлиир, онон саатар киэһэтин кинилэр күрэстэһээччилэри истэр кыахтаныахтара этэ».
«Сиэрдээх Россия» фракцията сокуон барылын өйүүр, ол иһигэр президент быыбар иннинээҕи хампаанньатыгар анаан туорааһыны – манна хандьыдааттар «булгуччу эбээһинэһэ» да суох кытталлар. Фракция салайааччытын солбуйааччыта Михаил Емельянов булгуччулаах дебаттары ыытар туһунан сокуон барылларын оппозицияҕа сылдьар фракциялар хаста да киллэрбиттэригэр болҕомтону тарта. Онон, көҕүлээһини уһулуччу «Биир ньыгыл Россияҕа» суруйбакка, бары фракциялар ааттарыттан киллэриэххэ сөп этэ.

“Парламентская газета”
официальнай сайтын
матырыйаалларынан.