Муниципалитеттар киоскалары көтүрэр бырааптара сотуллуон сөп

Дьокуускай олохтоохторо автобус тохтобулларыгар уруккута атыы-эргиэн элбэх киоскалара күннээн-күөнэхтээн ааспыттарын номнуо умна быһыытыйдылар. Биллэн турар, итиннэ элбэх предприниматель үлэтэ таарылыннаҕа. Оттон РФ эргиэҥҥэ министиэристибэтэ стационарнайа суох атыы-эргиэн кыһалҕаларын номнуо 2014 сылтан чэпчэтэ сатыыр. Уларытыылары киллэриигэ хас да барыл оҥоһуллубут. Ол иһигэр бүтэһигинэн РФ Экономическай сайдыыга министиэристибэтин уонна Монополияны утары федеральнай сулууспаны кытта эргиэн үлэтин судаарыстыба өттүттэн сүрүннээһин төрүттэрин туһунан сокуоҥҥа итиэннэ Сир кодексыгар көннөрүүлэр барыллара буолар. Дьэ, итини сайын парламентарийдар дьүүллэригэр таһаарарга этиллэр.
Бу уларытыылар сүрүн сыаллара – аччыгый уонна орто бизнес холкутук үлэлииллэрин ситиһии. Ол курдук, чуолаан, аренда төлөбүрүн кэмигэр киллэрэр, нолуоктары төлүүр, балаакка эбэтэр павильон тас көрүҥэр ирдэнэр быраабылалары тутуһар үтүө суобастаах предпринимателлэргэ моһоло суох үлэлииллэригэр мэктиэлэри ити сокуон биэриэхтээх. Оччоҕуна син биир ким да сылдьыбат эбэтэр сатыы дьон сылдьарыгар мэһэйдиир диэн, ларегу ыллылар да көтүрэр кыахтара суох буолуо.

Оттон балаакканы көһөрөр наадата тирээтэҕинэ, олохтоох былаастар ол оннугар атын миэстэни булан биэрэр эбээһинэстэниэхтэрэ. Маныа­ха бизнеһи “өлөрбөт” курдук дьаһайыахтаахтар. Бытархай атыы-эргиэн объектарын миэстэтэ – бу салааҕа саамай ыарыылаах тема. Онон стационарнайа суох атыы-эргиэн ханна баар буолуохтааҕын быһаарар ньымалар эргиэн министиэристибэтигэр сөбүлэһиини ааһыахтара.
Манна сыһыаннаан чунуобунньуктар араас моһоллорун аччатыыга анаан стационарнайа суох уонна көһө сылдьар эргиэни сүрүннүүр боломуочуйалары регион таһымыгар биэрэргэ этии оҥоһуллар. «Билигин үлэлиир сокуонунан, нуорманан сүрүннээһин боломуочуйалара барыта кэриэтэ олохтоох салайыныы уорганнарыгар түмүллэн тураллар, ол миэстэтигэр чунуобунньуктар уонна предпринимателлэр икки ардыларыгар сыһыаннаһыыларга бутууру үөскэтэр», —диэн бэлиэ­тээтилэр министиэристибэҕэ.
Онон регионнар балааккаларга уонна павильоннарга олохтоох уратылары учуоттуур бүттүүн биир быраабылалары оҥорон, олохтуохтаахтар. Чуолаан, кинилэр министиэристибэҕэ сөбүлэһиннэрии кэнниттэн атыы-эргиэн объектарын олох­тооһун ньымаларын, атыы стартовай сыанатын быһаарыы бэрээдэгин, толуйар миэстэлэри биэриини бигэргэтиэхтээхтэр, ону сэргэ тиэйэ сылдьан атыыга сибидиэтэлистибэлэри биэриэхтээхтэр.

Муниципалитеттарга бытархай атыы чааһыгар сорох боломуочуйалар хаалыахтара. Ол курдук, кинилэр объектар тас көрүҥнэрин быһаарыахтара, олору олохтооһуҥҥа аукционнары ыытыахтара, балааккалары туруорууга (7 сылтан кырата суох) дуогабар болдьоҕун олохтуохтара, төлөбүрү ылыахтара, ларектар үлэлэрин хонтуруоллуохтара.
Массыынаттан атыылыыр миэстэлэри регион былааһа уонна муниципалитет кыттыһан быһаарыахтаахтар. Кинилэр итинник атыы көҥүллэммэт сирдэрин быһаарар, түүҥҥү кэмҥэ үлэни, автолавкалар олорор дьиэлэр олбуордарыгар туралларын бобор бырааптаахтар. Ону сэргэ олохтоох салайыныы уорганнара көһө сылдьар атыы иһин төлөбүрү итиэннэ төлөбүрдээх массыына тохтуур сирдэрин туһаныы иһин үрдэтиллибит тарифтары олохтуохтарын сөп. Сокуон барылыгар көһө сылдьар эргиэн объектарын (ол иһигэр массыынаттан атыылааһыны, автолавкалары) туспа категорияҕа таһаарарга этиллэр. Итинэн кэккэ уратылардаах уонна ордуктардаах атыы көрүҥэ сайдыытыгар наадалаах усулуобуйалар үөскэтиллиэхтэрэ – холобур, ханнык баҕарар нэһилиэнньэлээх пууҥҥа айанныы сылдьан, “манна уонна билигин” диэн дьон ордук хото сылдьар миэстэлэригэр суһаллык атыылааһыны тэрийэр кыах баар буолуо.

Министиэристибэҕэ ааҕал­ларынан, ырыынактар эмиэ улахан уларыйыыга наадыйаллар. Росстат дааннайдарынан, кэнники сэттэ сылга Россияҕа ырыынак ахсаана үс төгүл аҕыйаата – 3497-тэн 1158 диэри, оттон бытархай атыы эргииригэр кинилэр ылар өлүүлэрэ 12,4-тэн 6,6 % диэри түспүт. Ону биһиги киин куораппытыгар сорох ырыынактар нэһиилэ тыыннаах “сыккыраан” олороллоро эмиэ туоһулуур. «Бөдөҥ куораттарга уулуссаҕа атыы-эргиэн баһаардара номнуо ааспыт кэмҥэ хааллылар, оттон регионнарга уруккутун курдук болуоссаттарга, уулуссаларга атыылыыллар, онно дьон наадыйар, – диэн ЭҮО (ВШЭ) Нацио­нальнай чинчийэр университетын Маркетиҥҥа уонна бизнес сайдыытыгар үрдүкү оскуолатын декана Татьяна Комиссарова санаатын этэр. – Мин уулуссаҕа атыылыыры ахсарбаппын, барыта сайдыылаах, санитарнай нуорма тутуһуллар, хаачыстыба бэрэбиэркэлэнэр буолуохтаах. Оттон дьон ырыынакка наадыйар буоллаҕына, олору сайыннарар уонна өйүүр наадалаах».
Эргиэн министиэристибэтин санаатынан, бүгүҥҥү күҥҥэ ырыынактарга атыылааччылар сөптөөхтүк үлэлииллэригэр аһара элбэх ирдэбиллэр мэ­һэй­дииллэр. Ырыынактар хаһаайыннаахтар, салайар хампаанньалар бааллар, олор бары бэйэлэрэ быраабылалаахтар. Эргиэн кииннэригэр арендатордар төлөбүрү эрэ киллэрэллэр итиэннэ салайар хампаанньалартан тутулуга суохтар. Тыа хаһаайыстыбатын ырыынактарыгар атыылыыр миэстэлэр бэриллэр муҥутуур болдьохторо үс ыйтан элбэҕэ суоҕа улахан кыһалҕанан буолар. «Ити түмүгэр бытархай атыыһыттар уһун болдьоххо үлэлэрин былаанныыр, оҥорон таһаарааччылары кытта өр кэмҥэ дьыалабыай сибээстэри олохтуур кыахтара суох», — диэн министиэристибэҕэ бэлиэтииллэр. Онон бытархай атыы-эргиэн ырыынактарын туһунан туһааннаах сокуону көтүрэргэ, оттон кинилэр үлэлэрин эргиэн туһунан сокуонунан сүрүннүүргэ этии оҥороллор.
ЭҮО Конъюнктура чинчийии­лэригэр киинин директора Георгий Остапкович санаатынан, бытархай атыыга анаан уларытыылар бэлэмнэнэллэрэ үтүө бэлиэнэн буолар. «Биир сиргэ-уокка эргиэн бары көрүҥнэрэ – улахан маҕаһыыннар да, килиэп, үүт атыылыыр балааккалар да, өрөбүл күннэргэ дьаарбаҥкалар, ырыынактар да баар буоллахтарына, сыана дьиҥнээхтик намтыыра кыаллыан сөп. Оччоҕуна атыыһыттар удамыр сыаналарынан, бородууксуйа хаачыс­тыбатынан тардан, бэйэлэрин атыылаһааччыларын иһин охсуһарга күһэллиэхтэрэ», — диир кини.
Оттон маркетинг чинчийии­лэригэр Норуоттар икки ардыларынааҕы институт генеральнай директора Александр Демидов төттөрүтүн ааҕарынан, ырыынактар уонна бытархай атыы-эргиэн кэмэ ааста. «Ханнык эмэ идэтийэн, холобур, мүөтү эбэтэр фирма табаардарын атыылыыр туочукалар баар буолуохтарын сөп, ол эрээри нэһилиэнньэ билигин уонна кэнэҕэһин улахан чэпчэтиилэри сыҥалыыр атыы-эргиэн ситимнэригэр – дискаунтердарга наадыйыаҕа. Ырыынактар уонна бытархай атыы-эргиэн кинилэри кытта күрэстэһэр кыахтара суох буолуоҕа», — диэн кини эрэллээхтик этэр.