Саха сирин соҕуруу өттө: кэлимсэ сайдыы миэрэлэрин дьүүллэһии

Федеральнай Мунньах үөһээҥҥи палаататын кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Акимов модераторынан буолбут мунньаҕар Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков, вице-спикер Ольга Балабкина, сис кэмитиэттэр бэрэссэдээтэллэрэ Василий Местников, Юрий Николаев, Александр Романов, Александр Корякин, народнай депутаттар Сергей Павлов, Виктор Станиловскай, Александр Александрович Дудников кытыннылар.
Ону таһынан бу тэрээһиҥҥэ сенатор, ФС оборонаҕа уонна куттал суох буолуутугар кэмитиэтин чилиэнэ, Уһук Илин, Илиҥҥи Сибиир уонна Арктика сайдыытын боппуруостарыгар Федерация Сэбиэтин судаарыстыбаннай уорганнарга боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Вячеслав Штыров, РФ Уһук Илин сайдыытыгар миниистирин солбуйааччы Сергей Качаев, өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Павел Маринычев, Саха сирин тыа хаһаайыстыбатыгар уонна ас-үөл политикатыгар миниистирэ Александр Артемьев, өрөспүүбүлүкэ тырааныспарга уонна суол хаһаайыстыбатыгар миниистирэ Семён Винокуров, архитектура уонна тутуу комплексын миниистирэ Вера Кузакова, промышленность миниистирэ Андрей Панов, Нерюнгри оройуонун баһылыга Андрей Фитисов, уо.д.а. үгүс салайааччылар, эппиэттээх үлэһиттэр, общественность кытыннылар.

Мунньах үлэтин саҕалыырыгар Александр Акимов үбүлүөй кэмигэр түмүктэр таһаарыллалларын таһынан, кэскиллээх былааннар тустарынан кэпсэтии барарын бэлиэтээтэ. «Саха сирин соҕуруу өттө толору хабааннаах, бастакы уочараттаах кэлимсэ промышленнай баһылааһыҥҥа ордук тардыылаах регионунан буолар», – диэтэ сенатор.
Парламент спикерэ Александр Жирков Саха сирин промышленнай сайдыытын 40 сыллаах историятын түмүктэрин таһаарыыга уонна макрорегион салгыы кэлимсэ сайдыытын соруктарын быһаарыыга бу үбүлүөй үчүгэй тоҕооһунан буолбутун бэлиэтээтэ. Кини санаппытынан, ХХ үйэ 70-с сылларыгар Саха сирин соҕуруу өттүнээҕи территориальнай оҥорон таһаарар комплекс иннигэр бэйэтин кэмигэр сүүнэ улахан соруктар турбуттара, олор ааспыт кэмҥэ уларыйбыттара. «Билигин глобальнай эйгэҕэ уларыйыылары учуоттаан, төрүт атын ырыынак, экономика уонна геополитика усулуобуйаларыгар биһиги бастакы уочараттаах туһаайыылары ылынабыт. Ол эрээри, экономика интэриэһэ уларыйбат, ол туруктаах буолан биһиги былааннарбытын сүрүннүүр», – диэтэ кини. Парламент спикерэ бэлиэтээбитинэн, өрөспүүбүлүкэҕэ Саха сирин соҕуруу өттүнээҕи территориальнай-оҥорон таһаарар комплексы сайыннарыыга былааннар ылыллар кэмнэригэр хас да сорук туруоруллубута. «Инфраструктура уонна сир-уот өттүнэн Саха сирин соҕуруу өттүн сайдыыта бэйэтин экономикатын-географиятын, геостратегическай, тырааныспарын балаһыанньатын уонна логистика схемаларын учуоттаан инники күөҥҥэ тутар хайысхалардаах этэ. Ону таһынан, сырье манна баара быһаарыылаах этэ. Маннык чахчылар холбоһуулара бүгүн эмиэ үлэлиир: Саха сирин соҕуруу өттүн курдук, инфраструктура сүрүн магистралларыгар ордук чугас атын оройуоннар өрөспүүбүлүкэбитигэр бүгүҥҥү күҥҥэ суохтар; инфраструктура кыахтарын чугаһыгар олохсуйбут ордук бөдөҥ сырье саппаастара суохтар; киһи ис кыаҕа түмүллүбүт атын ордук сайдыылаах сир-уот суох», – диэтэ кини. «Бу үс сүрүн чахчы – сир-уот, сырье уонна киһи ис кыаҕа – бүгүҥҥү күҥҥэ уларыйбат», – диэн бэлиэтээтэ Александр Жирков.
Саха сирин парламенын спикерэ бу сир-уот сайдыытын туһунан маннык кэпсэтиилэр араас таһымҥа – өрөспүүбүлүкэ, Уһук Илин уонна Россия Федерациятын бүтүннүүтүн таһымыгар балайда элбэхтик ыытыллалларын бэлиэтээтэ. «Ити барыта биир туочукаҕа түмүллэр – Саха Өрөспүүбүлүкэтин соҕурууҥҥу сирдэрин-уоттарын сайдыытын кэскилин уонна кыахтарын чөл хаалларыы, ол Саха сирин экономиката сайдарыгар, нэһилиэнньэ олоҕун уйгута тупсарыгар уонна РФ соҕуруулуу-илиҥҥи чааһа бүтүннүү сайдар кэскиллэригэр кыахтары үөскэтэр. Ол эбэтэр, биһиги көрүүбүтүнэн – бу өрөспүүбүлүкэ соҕуруулуу-илиҥҥи өттө тэтимнээхтик сайдыыта, оттон РФ көрүүтүгэр – бу Уһук Илин сайдыыта. Бу XXI үйэ бастакы аҥаарыгар дойду экономикатын сайдыытыгар саамай кэскиллээх туһаайыы», – диэтэ Александр Жирков уонна көһө сылдьар «төгүрүк остуол» кыттыылаахтарыгар ыллыктаах үлэни баҕарда.
«Төгүрүк остуол» чэрчитинэн кэккэ дакылааттар иһилиннилэр. РФ Уһук Илин сайдыытыгар миниистин солбуйааччы Сергей Качаев Уһук Илин региона урутаан сайдыытыгар министиэристибэ туһанар саҥа инструменнарын билиһиннэрдэ. Кини этэринэн, түөрт механизм оҥоһуллан номнуо олоххо киирэр уонна макрорегион сайдыытыгар үлэлиир. Ити урутаан социальнай-экономическай сайдыы сирдэрин-уоттарын (ТОР) олоххо киллэрии, бөдөҥ индустриальнай бырайыактары өйөөһүн регионнааҕы инвестиция бырайыактарын өйөөһүн уонна «Владивосток көҥүл порда» бырайыак. Итилэртэн сороҕо номнуо Саха сирин соҕуруу өттүн сайдыытыгар туһаныллар.
Сенатор Вячеслав Штыров Уһук Илин сайдыытыгар министиэристибэ бэрэстэбиитэлин дакылаатыгар иһиллибит саҥа механизмнары уонна инструменнары учуоттаан, «Уһук Илин уонна Байкал регионун тэтимнээх сайдыытын ураты усулуобуйаларын туһунан» Федеральнай сокуон барылыгар салгыы үлэлииргэ эттэ. Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, нолуок уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев Уһук Илин регионнарын социальнай-экономическай сайдыыларын боппуруостарын сокуонунан хааччыйыы туһунан кэпсээтэ. Саха сирин соҕуруу өттүн тирэх инфраструктуратын уонна экономика үүнэр саҥа туочукаларын үөскэтии туһунан Саха сирин Бырабыыталыстыбатын бастакы вице-премьера Павел Маринычев иһитиннэрдэ. Ону сэргэ дакылааттары Нерюнгри оройуонун баһылыгын бастакы солбуйааччы Андрей Дорогань, «Саха сирин соҕуруу өттүн сайдыытын Корпорацията» ААО генеральнай директора Михаил Брук, «Якутуголь» ХК ААО салайар директора Игорь Хафизов, «Колмар» салайар хампаанньа» ХЭТ генеральнай директора Сергей Цивилёв, о.д.а. оҥордулар.
Көһө сылдьар «төгүрүк остуол» түмүктэринэн рекомендациялар ылылыннылар. Чуолаан, «Саха сирин соҕуруу өттүн кэлимсэ сайдыыта» инвестиция бырайыагын олоххо киллэриигэ бырайыак докумуоннарыгар үлэни ситэрии чааһыгар РФ Бырабыыталыстыбатын 2009 с. кулун тутар 10 к. 302-р №-дээх дьаһалынан көрүллэр миэрэлэри түргэтэтэригэр РФ Бырабыыталыстыбатыгар рекомендацияланна. СӨ сиригэр-уотугар индустриальнай пааркалары уонна промышленнай площадкалары үөскэтиигэ, ол иһигэр маһы, тимири таҥастааһын, тутуу уонна аргыс матырыйаалларын оҥоруу, оҥорон таһаарыы уонна олох-дьаһах кытаанах тобохторун переработкалааһын эйгэлэригэр Саха сирин судаарыстыбаннай былааһын уорганнарыгар, ону сэргэ «Саха сирин соҕуруу өттүн кэлимсэ сайдыытын Корпорацията» ААО-ҕа «Саха сирин соҕуруу өттүн кэлимсэ сайдыыта» инвестиция бырайыагын бастакы уочаратын – Инаглинскай таас чох комплексын уонна Таёжнайдааҕы тимир рудатын комбинатын тутууну олоххо киллэриитигэр өйөбүлү оҥорорго диэн рекомендация ылылынна. «Беркакит-Томмот» учаастагы тутуу объектарын уонна «Беркакит-Томмот-Дьокуускай» тимир суол линиятын «Томмот-Дьокуускай (Аллараа Бэстээх)» үлэҕэ киллэриллиэхтээх комплексын федеральнай бас билиигэ көһөрөр кыаҕы көрөллөрүгэр рекомендацияланна.
СӨ судаарыстыбаннай былааһын уонна олохтоох салайыныы уорганнарыгар, коммерческай уонна общественнай тэрилтэлэргэ эмиэ этиилэр ылылыннылар.

Ил Түмэн пресс-сулууспата.