Сэрии эрэ буолбатын

Атын хартыына буолан таҕыста

Итини ким сөбүлүөй? Урукку өттүгэр ыаллыы олорор Япония уонна кини кэннигэр сытар АХШ кылгас кэмҥэ айдааны тардан баран, аныгыскы сылга диэри тохтооччулар. Биллэрин курдук, быйыл Америка саҥа президени талбыта. Саҥа талыллыбыт судаарыстыба баһылыга Дональд Трамп аан дойдуга эйэлээх, иллээх олоҕу түстэһиэ диэн, Барак Обама кыайтарбытыгар, кистэл буолбатах, үгүстэр үөрбүппүт. Онтукайбыт, этэргэ дылы, атын хартыына буолан таҕыста.
Быыбар иннигэр кини Хотугу Корея аҕа баһылыгын Ким Чен Ыны кытта көрсүөҕүн, аан дойдуга ил-эйэ буоларын туһугар күүһүн-уоҕун ууруоҕун туһунан эппитэ.
Сирия авиабазатын Шайраты ракетанан ытыалаабыт, тууһугурбут ¥рүҥ дьиэ Пхеньян ракетаны ыытан боруобалыыр, эбэтэр сир аннынааҕы полигонугар ядернай буомбаны эһэр түгэнигэр, сэриинэн саба түһүөн баҕарталыыр. Америка Соҕуруу Корея уонна Япония сирдэригэр-уоттарыгар аҕыс байыаннай базалаах. Ону аахсыбакка, Трамп тумул арыыга «Карл Винсент» авианосец баһылыктаах байыаннай охсуулаах күүһү ыыта олорор.
Муус устар 15 күнүгэр Хотугу Корея 20 тыһыынча саллаат, үгүс байыаннай техника, ракета, 105 сөмөлүөт кыттыылаах, бөдөҥ байыаннай парады ыытта. Нөҥүө күнүгэр орто ырааҕы ытар ракетаны ыытан боруобалаан көрдө. Ракета саҥа үөһэ тахсан иһэн, техническэй сыыһалар баар буоланнар, ырааппакка эрэ 4-5 сөкүүндэнэн эһиннэ.
Экспердэр Трамп демонстративнай быһыыланыытын Кытайы «истигэн оҕоҕо» кубулутар уонна Америкаҕа баар демократическай оппозиция күүһүн-уоҕун өһүлэр ньымата буолуон сөптөөҕүн туһунан ыйаллар.

Кытай эрэ быыһыыр кыахтаах

1945 сыллаахха диэри Кореяны Япония оккупациялаан олорбута. Иккис аан дойдутааҕы сэрии түмүктэниитигэр, бу судаарыстыбаны сэбиэскэй уонна американскай аармыйалар босхолообуттара. Соҕотох Корея икки аҥы хайдан, коммунистическай — Хотугу Корея уонна капиталистическай —Соҕуруу Корея судаарыстыбалара үөскээбиттэрэ.
1950 сыллаахха кинилэр икки ардыларыгар Корея сэриитин уота күүдэпчилэммитэ. Хотугу Кореяны ССРС уонна Кытай, оттон Соҕуруу Кореяны АХШ өйөөбүттэрэ. Бу үгүс хаан тохтуулаах сэриигэ икки мөлүйүөн киһи суорума суолламмыта.
Ити кэмтэн ылата КНДР аан дойдуга саамай сабыылаах, кими да киллэрбэт дойду буолбута. Судаарыстыбаны Ким династиятыттан үһүс киһи, 34 саастаах Ким Чен Ын салайан олорор. Дойдуга коммунистическай, үгүс экспердэр этэллэринэн, тоталитарнай режим сатыылыыр.
Сэбиэскэй Союз үрэллиэ­ҕиттэн, Хотугу Кореяны чороҥ соҕотох Кытай эрэ ійүүр. КНР кинилэртэн таас чоҕунан хааччынар уонна мал-сал, таҥас-сап атыылыыр. Кэлиҥҥи кэмҥэ оннооҕор кытайдар тугу да истибэт, билиммэт «айдааннаах ыалларын» кырыы харахтарынан көрөр буоллулар. Бу күннэргэ Кытай КНДР-ы кытта кыраныыссатын сапта уонна аармыйаларын туруортаата.
Хотугу Корея ядернай бырагырааматыттан Кытай эрэ аккаастаннарар кыахтааҕын экспердэр ыйаллар. Урукку өттүгэр хаһан да сэриинэн үлүһүйбэт КНР аккаастаннара сылдьыбыттаах. Ол эрээри КНДР сотору кэминэн эмиэ төттөрү бырагырааманы чөлүгэр түһэрбитэ. Бу сырыыга балаһыанньа хайдах буоларын күн-дьыл көрдөрүө.
¥йэ аҥаарын анараа өттү­гэр Кытай лидерэ Мао Цзэдун региоҥҥа ядернай сэрии саҕаланар түбэлтэтигэр сүүһүнэн мөлүйүөн киһи сырдык тыыннара быстыахтаахтарын туһунан сабаҕалаабыта. Онон кытайдар ытык киһилэрин этиитин өйдүү-саныы сылдьалларыгар уонна уоттаах сэриини таһаартарбаттарыгар эрэнэбит.
Ол эрээри, бу туох да улахан баайа-дуола суох өрөспүүбүлүкэ былааннаах кытаанах экономиканы ыытарын түмүгэр, үгүс салааларга ситиһиилэрдээҕэ биллэр. Холорбурга аҕалар буоллахха, ядернай сэрии сэбигэр уонна космос эйгэтигэр.
Америка өссө 2002 сылтан, аччыгый Джордж Буш президеннээн олоруоҕуттан, Хотугу Кореяҕа, этэргэ дылы, хараҕа кырыыланар. Оттон билигин Дональд Трамп КНДР ядернай сэрии сэбинэн көөчүктэнэр, куттуур дьаллыгын – өр сыллар усталара мустубут, көймөстүбүт кыһалҕаны быһаарыаҕын туһунан бэлиэтиир.

АХШ байыаннай күүһэ тэҥэ суох

Биллэн турар, Америка байыаннай күүһүнэн-уоҕунан, сөмөлүөттэринэн, хараабылларынан, подводнай лодкаларынан Хотугу Кореяны кытта тэҥнэспэтэ биллэр.
КНДР билиҥҥитэ континеннары уҥуордуур ракеталара суох. Онон АХШ-ка саба түһэр кыаҕа суох. Ол эрээри, үөһэ этэн аһарбыт Соҕуруу Корея уонна Япония сирдэригэр-уоттарыгар баар байыаннай базаларын эһэр кыахтаах. Ити туһунан дойду генштаба хайы-үйэ суоһурҕаммыта. Маны таһынан хотугу кореецтар, саллааттар дойду салайааччытыгар Ким Чен Ыҥҥа бэриниилээхтэрэ, эркин курдук эрэллээхтэрэ эмиэ биир өттүнэн күүс-кыах буолар. Сэрии буолар түгэнигэр кореецтар туохтан да чаҕыйбакка, этэргэ дылы, аҕыйахтан аҕыйах, элбэхтэн элбэх охтуо диэбит курдук, киирсиэхтэрэ сэрэйиллэр.
Хайа баҕарар сэриигэ түмсүүлээх, сомоҕолоһуулаах норуот өлөн-охтон биэрбэтин история чахчылара кэрэһилииллэр.
Соҕуруу Корея уонна Япония

Кытайы таһынан, КНДР-ы кытта ыаллыы, 40 км эрэ тэйиччи сытар Соҕуруу Корея уонна Япония судаарыстыбалар икки ардыларыгар иирсээни эйэлээхтик быһаарсалларыгар күүс-көмө буолуохтара дии саныыбын.
Сэрии буолан күүдэпчи­лэннэҕинэ, бастакынан аттыгар сытар дойдулар улахан охсууну ылаллара кимиэхэ баҕарар өйдөнөр. Биһиэхэ, Уһук Илиҥҥи региоҥҥа, эмиэ кутталлаах.
Соҕуруу Кореяҕа 25 ядернай реактордаах атомнай электростанция, химическэй собуоттар, о.д.а. кутталлаах производстволар бааллар. Онон кинилэр иирсээн дириҥээбэтигэр уонна сэрии буолбатыгар улахан интэриэстээхтэр.

¥п-харчы эйэни сөбүлүүр

Америка уонна Хотугу Корея айдааннара тахсыаҕыттан дойду биржаларыгар таҥнары түґүү таҕыста. ¥һүс аан дойду сэриитин күлүгэ инвестордары куттаата, чаҕытта. Билиҥҥитэ улахан айдаан суох эрээри, сэрэхтээх өттүлэр чуумпу сир диэки таластылар.
¥п-харчы эйэни, или сөбүлүүр. Оттон кыһыл көмүс — сэриини. Кореяҕа көмүс котировката 1,5% үрдээбитэ бэлиэтэнэр.
Россия 17 км сири тайаан Хотугу Кореяны кытта кыраныыссалаһар. Дойдулар икки ардыларынааҕы иирсээн дириҥээтэҕинэ, биллэн турар, экономикабытыгар улахан охсуулаах буолуоҕа. Оттон ньиэптээх судаарыстыбалар айдаарыстахтарына, «хара көмүс» сыаната ыараан биэрэн, төттөрүтүн, биһиги экономикабыт көнө түһэрин, өрө тахсарын туһунан экспердэр этэллэр.
Америка уонна Хотугу Корея икки ардыларынааҕы иирсээн биһиэхэ туох да үтүөнү аҕалбат. Уһук Илиҥҥи федеральнай региоҥҥа инвестордары актыыбынайдык тардабыт. Билигин ити регион аттыгар байыаннай иирсээн буола турдаҕына, ким мөлүйүөнүнэн доллары кутан, собуоттары тутуоҕай?
Инвестордарбытынан Кытай, Япония уонна Соҕуруу Корея буолаллар. Сэрии буолар түгэнигэр, ити барыта тохтууругар тиийэр.
Аан дойду үрдүнэн кытаанах экономическай кризис ааҥныыра биллэр.

Эйэ эбэтэр сэрии

Икки дойду иирсээннэрэ эйэнэн эбэтэр улахан сэриинэн түмүктэниэҕин туһунан экспердэр бэлиэтииллэр. Сэрии саҕаланар түгэнигэр Америка да кырата суох охсууну ылыаҕа. Гособлигацияларын тута сылдьар бөдөҥ дойдуларын, Кытайы уонна Японияны, сүтэриэҕэ. 20 трлн доллар судаарыстыбаннай иэстээх АХШ экономиката түҥнэстэригэр тиийэр. Маны барытын Дональд Трамп өйдүүр.
Маны таһынан, экспердэр Трамп чугас эргимтэтэ Хотугу Корея Сирия буолбатаҕын өйдөтүөхтэригэр эрэнэллэрин бэлиэтииллэр. Маны таһынан Вашингтон кэлин тиһэх Москваны уонна Пекини истиэҕин, эйэлээх суолу тутуһуоҕун туһунан ыйаллар.
Тыҥаабыт балаһыанньаны тулуйбакка, АХШ уоту аһар түбэлтэтигэр, Хотугу Корея тэҥинэн хардарара, мантан улахан сэрии күүдэпчилэнэрэ биллэр. Оттон ядернай сэрии сэбэ туттуллар түгэнигэр, аан дойду олоҕо-дьаһаҕа таҥнастарыгар, мөлүйүөнүнэн дьон суорума суолланарыгар тиийэр.
Туохха да орооспот, бэйэтэ-бэйэтигэр бүгэн олорор Хотугу Кореяны кыынньыыр наадата суох. Мантан АХШ политическай да, экономическай да барыһы ылбат.
Америка уонна Хотугу Корея аҕа баһылыктара уһуну-киэҥи өйдөөннөр, киэҥ көҕүстэнэл­лэригэр, иирсээни тохтотоллоругар эрэнэбит.