Төрүөҕүттэн «күөх көппө» диэн суох

Кэлиҥҥи кэмҥэ үлэлиэн баҕарбат киһи ахсаана тоҕо элбиирий?

Кэккэлэрэ хаҥыы турар

Хомойуох иһин, кэлиҥҥи кэмҥэ дойдуга тугунан да дьарыктаныан баҕарбат, сүрэҕэ суох дьоммут кэккэлэрэ, этэргэ дылы, сылтан-сыл хаҥыы-халыҥыы турар. Билиҥҥи баар хартыына уларыйбатаҕына, туох да миэрэ ылыллыбатаҕына, үтүөҕэ, сырдыкка тиийбэппит чуолкай. Бу боппуруоска судаарыстыба, былаас өттүттэн болҕомто ууруллар кэмэ кэллэ.
Ааспыт сыллаахха үлэтэ суох дьону харчынан ыстарааптыыр туһунан сокуон барылын тула үгүс кэпсэтии, санаа атастаһыыта тахсыбыта. Федерация Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Валентина Матвиенко бу докумуон дойду Төрүт Сокуонун 37 ыстатыйатын утарарын, ылыллар түбэлтэтигэр Конституцияҕа уларытыы киирэрэ наадатын, демократическай уопсастыбаҕа олорорбутунан, көҕүлээһини ахсарбатын биллэрбитэ.
Ити сокуону көҕүлээбит депутаттар даҕаны, кыһалҕаттан, баар балаһыанньаны көннөрөөрү тустаах сокуон барылын толкуйдаан эрдэхтэрэ. Ол эрээри үлэлээбэт киһи хантан ылан, харчынан ыстараабы уйунуоҕай? Уулуссаҕа муор-туор сылдьар дьиэтэ-уота, туох да дьарыга суох дьонтон тугу булан ылыаҥый? ¥лэлиир да киһи итини уйунара саарбах. Арай үптээх-харчылаах төрөппүттэрин моонньуларыгар олорор ыччат эрэ төлүө эбитэ буолуо. Киин хаһыаттар сыаналаах массыынанан хатааһылыыр, рестораннары, түүҥҥү кулууптары кэрийэр туох да дьарыга суох эдэр дьон элбээбиттэрин бэлиэтииллэр.
Биллэн турар, ити сокуон барыла ымпыктаан-чымпыктаан, атыттар охсууну ылбаттарын курдук толкуйданан оҥоһуллуохтаах. Тустаах докумуон ылылыннаҕына, ордук айар, бэйэлэрэ-бэйэлэригэр көҥүл-босхо сылдьан, үп-харчы өлөрөр дьон (фрилансердар) охсууну ылыахтарын туһунан үгүстэр бэлиэтииллэр.
Российскай Федерация Ґлэҕэ министерствотын дааннайынан, үлэлиир саастаах, ол эрээри туох да дьарыга суох ахсаана 16,4 мөл. киһиэхэ тэҥнэспит. Итинтэн 1 мөл. киһи эрэ официальнайдык биржаларга регистрацияламмыт.

Белоруссияҕа холобур баар

«Күөх көппөлөрү» утары охсуһуу холобура Белоруссияҕа баарын туһунан бэлиэтиибин. Ол курдук, бу судаарыстыба декрет ылыммыт. Манна үлэлиэн баҕата суох киһи сылга судаарыстыбаҕа 12 тыһ. солк. төлүүрэ кытаанахтык ирдэниллэр.
Оттон ити ыстарааптан куотунар эбэтэр төлөөбөт түгэннэригэр кинилэри өссө кытаанах миэрэлэр көһүтэллэр. Ол курдук, күһэлэҥ үлэҕэ ыытыахтарын сөп. Итини таһынан улахан сууманан ыстарааптаналлар.
Белоруссия президенэ Александр Лукашенко ити докумуон бары гражданнары тэҥниирин, арыгыны, наркоманияны уонна уорууну утары охсуһууну күүһүрдэрин туһунан этэр.

Аҕа көлүөнэ өйүүр

Питер депутаттара тустаах боппуруоска көҕүлээбит сокуоннарын барылларын дьон араастаан ылынара общественнай санааны чинчийэр кииннэр оҥорбут ыйытыктарын түмүктэриттэн көһүннэ.
Этэргэ дылы, ууну-уоту ортотунан ааспыт, олох ыарахаттарын эҥэрдэринэн тэлбит аҕа көлүөнэ дьон сокуон ылыллыытын биһирииллэрин биллэрбиттэр. Кинилэр харчынан ыстараап уонна күһэлэҥ үлэ сымнаҕас миэрэ буолалларын бэлиэтииллэр. Маннык дьону көҥүллэрин быһан, хаайыыга олордор наадатын ыйаллар.
Оттон 18 саастарыттан 34 саастарыгар диэри эдэр дьон тустаах докумуон ылыллара наадата суоҕун бэлиэтииллэр.

Хара үлэҕэ эриллибэтэх көлүөнэ

Тустаах сокуон барылын хара үлэҕэ эриллибэтэх, ыһыллыы-тоҕуллуу кэмигэр көҥүл-босхо үөскээбит эдэр көлүөнэ утарбыт. ¥өрэнэр кылаастарын да сууйбат, үлэ диэни билбэт ыччаты «иитэн» таһаарбыппыт мэлдьэх буолбатах.
Ханнык баҕарар үлэ киһиттэн улахан сыраны уонна дьаныардаах буолууну эрэйэр. Оттон үлэ диэн тугун билбэтэх, бэлэмҥэ сылдьыбыт ыччат итинник усулуобуйаны тулуйбат, кыайбаппын, «айыкка» диэн быраҕан, баран хаалар. Манан сайыҥҥы үлэ лааҕырдара суох буолбуттарын сыыһанан ааҕабын.
Тус бэйэм иккис кылааһы бүтэрээппин кытта, дьонум үлэ лааҕырыгар ыыппыттара. Төрөөбүт бөһүөлэкпиттэн сүүрбэттэн тахса көс ыраах сытар Эрбэһин диэн быраҕыллыбыт учаастакка уота-күөһэ суох ампаарга муостаҕа утуйан, таһырдьа кутааҕа астанан, сатыы сылдьан лабыкта хомуйарбыт. Оттон бэһис кылааһы бүтэрээппин кытта, эмиэ тэйиччи сытар учаастакка ыанньыксыттата ыыппыттара. Хас сайын ахсын сэбиэскэй кэм оҕолоро үлэлиирбит. Ити инники олохпутун оҥосторбутугар, аныгылыы эттэххэ, социализацияланарбытыгар үчүгэйинэн эрэ дьайдаҕа. Биир эмэ оҕону төрөппүттэрэ харыстааннар үлэлэппэт түгэннэрэ эмиэ баара. Ол оҕо кыбыстан дьиэтиттэн да тахсыбат буолара. Субуотунньуктарга үлэлиирбитин этэ да барыллыбат.
Оҕолорбутун харыстаан, үлэттэн тэйиппиппит сүрэҕэ суох дьоммут элбээһиннэрин биир биричиинэтинэн буолара саарбаҕа суох.
Кэлиҥҥи кэмҥэ үрдүкү салалта өттүттэн ити боппуруоска, сайыҥҥы үлэ лааҕырдарын сөргүтүүгэ болҕомто ууруллан эрэрэ саамай сөптөөх.

¥лэ үөрүүнү, дуоһуйууну аҕалыахтаах

Ґп кризиґигэр олоробут диэн айманабыт, этэргэ дылы, ууга-уокка түґэбит. Ол эрээри духуобунай, сиэр-майгы кризиһин дириӨ оборчотугар түґүүбүт итиннээҕэр дириҥ быһыылаах. Итилэртэн бастакытын хайдах эмэ аһарыахпыт, оттон иккиһиттэн тахсарбыт улахан уустуктардаах буолуоҕа.
Манан эдэр үлэһиккэ харыстабыллаах сыһыан суох буолбутун этиэхпин баҕарабын. Саҥа үлэлээн эрэр киһиэхэ тулуйбат усулуобуйаны олохтуу сатыыр, биир муостанан хаамтарарга дьулуһар салайааччылар суох буолбатахтар, бааллар, ону ааһан элбэхтэр. Эдэр киһиэхэ, уопсайынан, үлэһиккэ айымньылаахтык, ис сүрэҕиттэн баҕаран туран үлэлииригэр кыах бэриллиэхтээх, усулуобуйа олохтонуохтаах. Салайааччыга ити бастакы нүөмэрдээх сорук буолуохтаах.
Олох киэҥ аартыгар саҥардыы үктэммит ыччат итинник кытаанах, хабыр сыһыантан, этэргэ дылы, сүрэҕин астаран, кыната сарбыллыыта, үлэлиэн баҕарбат буолуута баар суол. Оннооҕор үлэ бөҕөтүн үлэлээбит, кыһалҕаны, этэргэ дылы, эҥэрдэринэн тэлбит дьон итинник сыһыаны тулуйбаккалар, үлэлэриттэн барар, кыһалҕаттан үлэлиир холобурдара олус элбэх.
¥лэ үөрүүнү, дуоһуйууну аҕалыахтаах. ¥лэһиттэригэр маннык усулуобуйаны олохтообут салайааччы дьиҥнээх салайааччыбын дэниэн сөптөөх.
Биллэр судаарыстыбаннай-политическай деятель, Саха £рөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Климент Иванов: «Орто сүһүөх салайааччыларга болҕомто ууруллубат, үлэлэрэ, хайдах быһыыланаллара хонтуруолламмат. Кинилэр, этэргэ дылы, бастарынан турдуннар, атахтарынан турдуннар, ким да наадыйбат. Ол иһин сорохтор аһара бараллар, дьон санаатын кытта аахсыбаттар. Инникитин бу боппуруоска улахан болҕомто ууруллуон наада. Хас биирдии салайааччы дьон туһугар үлэлиэхтээх, дьон туһугар кыһаллыахтаах. Бэйэтин эрэ санаатын (мнениетын) өрө тутуо суохтаах, атыттар санааларын истиэхтээх. Салайааччы бэйэтин быһыытын-майгытын хонтуруолланыахтаах», – диэн эппитин ааҕааччыларбар санатабын.
Хомойуох иһин, үлэлиэн баҕарбат дьон элбээһиннэрин биир сүрүн биричиинэтэ итиннэ сытарын билинэргэ тиийиллэр. Депутаттар, былаас бу боппуруоска болҕомтолорун ууруохтарын наада. Дьиҥэ, төрүөҕүттэн сүрэҕэ суох, «күөх көппө» киһи диэн суох эбээт!