Уустук кэмҥэ парламент оруола күүһүрэр

Онон Россия сокуону оҥорор былааһын быыбарыгар дойдубут, өрөспүүбүлүкэбит инники сайдыытын санааммыт, хаһааҥҥытааҕар да дириҥник толкуйдааммыт кыттыыны ылыахтаахпыт.

Госдума алта ыҥырыытын тула

Ааҕааччыларбар санатар эбит буоллахха, Россия саҥа историятыгар Государственнай Дума бастакы быыбара 1993 сыл ахсынньы 12 күнүгэр ыытыллыбыта. Бу быыбарга өрөспүүбүлүкэбитигэр депутатынан Егор Жиркову талбыппыт. Бастакы ыҥырыы болдьоҕо икки сылга эрэ тэҥнэспитэ. Онон иккис ыҥырыы быыбара 1995 сыл ахсынньы 17 күнүгэр буолбута. Госдума иккис ыҥырыытыгар депутатынан өрөспүүбүлүкэ быыбардааччылара Зоя Корнилованы талбыттара. Егор Жирков олох аҕыйах куолаһынан хаалбыта. Быыбар хампаанньатыгар Зоя Корниловаҕа дьахталлар турунан туран үлэлээбиттэрэ уонна Российскай Федерация Үрдүкү Сэбиэтигэр депутаттыы сылдьан, ГКЧП-га түбэспитин туһунан кыракый ыстатыйа оҕото улахан оруоллаах, түмүктээх буолбуттара.
Мантан ылата Госдума быыбардара түөртүү сыл буола-буола ыытыллыбыттара. 1993 сылтан саҕалаан, 2003 сылга диэри быыбардар мажоритарнай-пропорцианальнай (булкаас) систиэмэнэн барбыттара. Ол эбэтэр депутакка кандидаттар биир мандааттаах уокуруктартан уонна федеральнай испииһэгинэн талыллыбыттара. Госдума үһүс уонна төрдүс ыҥырыыларын депутатынан Виталий Басыгысов буолбута.
2003 сыллаахха буолбут Госдума быыбарыгар өрөспүүбүлүкэбитигэр «Уҥа күүстэр союзтара» 12,3 % ылбыта. Партия Россияҕа ааспыта буоллар, Сахабыт сирэ Госдумаҕа икки депутаттаныаҕа хаалбыта. Бу быыбарга уҥа күүстэр «Госдумаҕа икки депутаттаныахпыт» диэн тактиканы тутуһаннар, кырдьык, ситиһиилэммиттэрэ. Итини таһынан быыбар технологиятын баһылаабыт күүстээх хамаанда үлэлээбитэ.
2007 сыллаахха ыытыллыбыт Госдума быыбарыгар аан бастаан депутаттары аҥаардас партия испииһэктэринэн талбыппыт. Биллэрин курдук, ити саҥа сүүрээн биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр үс мандааты утары ууммута. Ол курдук, «Биир ньыгыл Россия» партияттан Юлия Песковская, Михаил Эверстов уонна «Сиэрдээх Россия» партияттан Федот Тумусов Госдума депутаттара буолбуттара. Бу иннинэ маннык таһымҥа хаһан да үс депутаттана илик этибит. Быыбардааччылар өйдөөн-төйдөөн, куоластарын аттарынаннар, итини ситиспиппит. Маны Сахабыт сирин политическай историятыгар киирэр биир бэлиэ түгэнинэн ааттыам этэ.
Бэһис ыҥырыыга «Биир ньыгыл Россия» — 315, РФКП — 57, ЛДПР — 40 уонна «Сиэрдээх Россия» — 38 мандааты ылары ситиспиттэрэ.
2011 сыл ахсынньы 4 күнүгэр буолбут Госдума алтыс ыҥырыытын быыбарыгар Госдума депутаттарынан «Биир ньыгыл Россия» партияттан Михаил Николаев уонна «Сиэрдээх Россия» партияттан Федот Тумусов буолбуттара. Маны таһынан биир дойдулаахпыт Константин Ильковскай «Сиэрдээх Россия» партия испииһэгинэн эмиэ депутат буолары ситиспитэ. Кини итинтэн далаһаланан Забайкалье губернаторыгар тиийэ үүннэ. Бу ыҥырыы депутаттара тустаах сокуоҥҥа уларыйыы киирэн, биэс сыл болдьохтоох талыллыбыттара.
Ити ыҥырыыга Госдумаҕа «Биир ньыгыл Россия» — 238, РФКП — 92, «Сиэрдээх Россия» — 64 уонна ЛДПР — 56 мандааттаммыттара.
Аҥаардас партиялар испииһэктэринэн эрэ ыытыллыбыт Госдума икки кэлиҥҥи ыҥырыытыгар, дойду таһымнаах быыбардарга өрүү иккис миэстэлээх РФКП Саха сириттэн депутата суоҕа, миэстэтигэр үлэ ситэтэ суохтук ыытылларын туоһулуур дии саныыбын.

РФКП сүүйүүлээх балаһыанньалаах

Быйылгы Государственнай Дума быыбара аан бастаан күһүн балаҕан ыйыгар ыытыллыаҕа. Санатар эбит буоллахха, 2013 сыллаахха быыбардары систиэмэлиэххэ, бэрээдэктиэххэ диэн, куоластааһын биир күнүн, балаҕан ыйын иккис өрөбүлүн анаабыттара. Ити регион таһымнаах быыбардары таарыйара. Оттон федеральнай таһымнаах быыбардарга сыһыана суоҕа. Дойдуга бу боппуруос тула мөккүөр бөҕө буолбута.
Күһүн, биллэн турар, дьон быыбарга кыттыыта намтыыр. Ити политическай партияларга уустуктары үөскэтиэҕэ. Билигин Госдумаҕа түөрт партия баар эбит буоллаҕына, кэлэр быыбар түмүгүнэн үс эрэ партия хаалыан эмиэ сөптөөх. Партиялар сөптөөх куолаһы хомуйбаккалар, Думаҕа киирэр бырыһыаны кыайан ылыахтара суоҕа.
Государственнай Дума быыбара биир куоластыыр күҥҥэ, балаҕан ыйыгар көһөрүллүбүтүгэр, бастатан туран, Коммунистическай партия үөрэр, этэргэ дылы, күлүгэр имнэнэр буолуохтаах. Тоҕо? Биллэрин курдук, РФКП чилиэннэрэ уонна киниэхэ куоластарын өрүү итэҕэйээччилэр — саастаах дьон. Кинилэр хайа да түгэҥҥэ гражданскай иэстэрин туһунан умнубаттар, быыбардарга өрүү актыыбынайдык кытталлар. Этэргэ дылы, хаар буоллун, силлиэ буоллун, быыбардыыр учаастакка кэлэн баран тэйэр эппиэтинэстээх дьон. Итини таһынан сэбиэскэй кэмҥэ ностальгиялааһын күүһүрдэ. Бу түгэҥҥэ РФКП сүүйүүлээх хаалар дии саныыбын. Өрөспүүбүлүкэбитигэр тустаах партия бу бэриллибит түгэнинэн туһаныа, дойду парламеныгар депутаттаныа дуо? диэн ыйытыы күөрэйэн тахсар.
Оттон эсердэр, «Сиэрдээх Россия» партия быыбар болдьоҕо көһүүтүттэн сүүйтэрэр эрэ. Госдума быыбара ахсынньыга ыытыллара эбитэ буоллар, бу партия куолаһа быдан элбиэхтээх этэ. Бу кэмҥэ бырачыастыыр электорат ордук сомоҕолоһоро баар суол. Оттон ити политическай партия иһин куоластааччылар — кинилэр.
ЛДПР эмиэ «Сиэрдээх Россия» партия курдук балаһыанньалаах дии саныыбын. «Сиэрдээхтэртэн» балаһыанньалара өссө мөлтүөн сөптөөх. Оттон «Биир ньыгыл Россия» партия хайа да түгэҥҥэ электоратын сүтэрбэт.

Партия сыарҕатыгар олорсооччулар аччыахтара[/b]