Бүлүү бөлөх улуустар анал бырайыагы өйүүллэрин биллэрдилэр

Ил Түмэн дьокутаата, «Ил Түмэн» издательскэй дьиэтин генеральнай дириэк­тэрэ-кылаабынай эрэдээктэрэ Мария Хрис­тофорова  ааһан эрэр нэдиэлэ устата Мииринэйгэ, Сунтаарга, Ньурбаҕа, Үөһээ Бүлүүгэ, Бүлүүгэ сылдьан улуустааҕы дьокутааттар сэбиэттэрин бэрэссэдээтэллэрин, уопсастыбаннаһы кытта көрсөн, “Ил Түмэн” хаһыакка “Sakhaparlament.ru” диэн саҥа сайт аһыллыахтааҕын уонна «Саха сирэ умнубат” (“ЯкутияПомнит”) диэн бырайыак олунньу саҥатыттан Саха сирин үрдүнэн үлэлиэхтээҕин туһунан билиһиннэрдэ, дьокутааттары кытта атах-тэпсэн олорон ирэ-хоро кэпсэттэ. 

Алмаастаах Мииринэй төрүттэммитэ 55 сыла

Бары билэрбит курдук, 1965 сыллаахха  тохсунньу тоһуттар тымныыта  үгэннээн турдаҕына (27-кэ),   САССР Үрдүкү Сэбиэтин уурааҕынан, Мииринэй улууһа тэриллибитэ. Сунтаар уонна Ленскэй улуустарын сирдэриттэн ылан, саҥа Мииринэй төрүттэммитэ.  Санатар буоллахха, билиҥҥи Мииринэй  чэчирээн  турар сирэ 1965 сыллаахха диэри Сунтаар улууһун Чуона (Туой Хайа) нэhилиэгин бас билиитигэр баара.
1955 сыллаахха, уруккута Улахан Тайахтаах диэн сиргэ (билигин «МИР» алмаастаах туруупка ситимэ) кимберлит көстөн, Мииринэй куорат тутуллар буолбута.
Улуус төрүттэммитин бэлиэтиир уопсастыбаннас кыттыылаах үтүө тэрээһин тохсунньу 27 күнүгэр «Алмаас» култуура дыбарыаhыгар ыытылынна.
Үөрүүлээх мунньахха РФ Госдуматын дьокутаата Галина Данчикова, Саха сирин Ил Дарханын уонна бырабыытыылыстыбатын дьаһалтатын салайааччы Афанасий Владимиров, алмаастаах кыраайга быһаччы сыһыаннаах Ил Түмэн дьокутааттара Юрий Николаев, Мария Христофорова, “АЛРОСА” хампаанньа, “Профалмаз” Идэлээх сойуус бэрэстэбиитэллэрэ  кытыннылар.  Мииринэй оройуонун баһылыга Ришат Юзмухаметов  эҕэрдэ тылыгар  улуус тэриллиитин кэрдиис кэмнэрин саас-сааhынан аҕынна. Бырабыыталыстыба аатыттан Афанасий Владимиров Мииринэй үлэһит үтүөтэ дьонугар, «АЛРОСА» тэрилтэҕэ аадырыстаан махтанна, киэн туттуу тылларын анаата. Ил Түмэн дьокутаата Юрий Николаев Саха сиригэр Мииринэй улууһа  сүҥкэн оруоллааҕын бэлиэтээбитэ дохсун ытыс таһыныынан доҕуһуолланна.
Манна даҕатан эттэххэ, бу  дьоро киэһэ  Мииринэй Айхалыгар дьаһалта баһылыгынан, Бүлүү ГЭС-ин дириэктэринэн, Мииринэй ХБК дириэктэрин социальнай боппуруостарга солбуйааччынан үлэлээбит, билигин Ил Түмэн бүддьүөккэ, үпкэ уонна нолуок, сыана бэлиитикэтигэр кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаевка “Мииринэй улууһун бочуоттаах олохтооҕо” бэлиэни  үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттардылар.
«Ил Түмэн» дьокутаата Мария Христофо­рова туспа бырагыраама быһыытынан Мииринэй улууһун үөрэххэ управлениетын начаалынньыгын солбуйааччы Зоя Данилова  салалталаах мунньахха кыттан, «Саха сирэ умнубат» бырайыагы билиһиннэрдэ. Мунньахха Удачнай куорат үөрэҕин салалтата видео-кэмпириэнсийэ көмөтүнэн кыттан саҥа бырайыагы билистилэр. Салгыы  Мииринэй улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Кузнецовы уонна дьокутааттары кытта көрсөн, “Sakhaparlament.ru” сайт иһинэн «Саха сирэ умнубат» бырайыак чэрчитинэн кэпсэтии ыытылынна уонна ити сайт  иккис доменыгар Мииринэй дьокутааттарын Сэбиэтэ бииргэ үлэлииргэ Сөбүлэһиигэ илии баттаһыыта буолла.

Сунтаарга

Тохсунньу 28 күнүгэр Мария Христофорова Сунтаар улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Ульяна Попованы, улуус дьокутааттарын, уопсастыбаннаһы кытта көрсөн, быйыл Улуу Кыайыы 75 сыллаах үбүлүөйүн көрсө «Ил Түмэн» хаһыат  «Саха сирэ умнубат» диэн анал бырайыак аһыллан үлэлиэхтээҕин туһунан кэпсээбитин мунньах кыттыылаахтары тута сэҥээрдилэр.

«Бырайыак бастатан туран эдэр дьоҥҥо ананар. Кинилэр дойдуларын устуоруйатын билэллэригэр. Эһээлээх, эбээлэрэ хайдахтаах курдук ыарахан олоҕу ааспыттарын билэн, кинилэргэ  сүгүрүйэ үөрэнэллэригэр аналлаах сонун бырайыак быһыытынан ылынным. Сунтаар улууһун дьокутааттарын Сэбиэтэ уонна улуус олохтоохторо ити бырайыакка кыттыахпыт диэн эрэннэрэбин», — диэн улуус дьокутаат­тарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Ульяна Попова санаатын эттэ.

Улуус бэтэрээннэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Афанасий Васильев Ил Түмэн ааспыт сылга ылыммыт сэрии оҕолорун туһунан сокуона ситэтэ суоҕун туһунан этэн туран, ону чопчулаан, сааһылаан биэрэллэрэ буоллар диэн бэйэтин санаатын иһитиннэрдэ.

Оройуон Сэбиэтин дьокутаата Мария Спиридонова Бордоҥҥо култуура киинин дьиэтин тутуу туһунан санаатын эттэ. Инвестиционнай бүддьүөт үбэ  сарбыллан, үгүс эбийиэк тутуута тохтуох курдук эбит. Балаһыанньаттан тахсар суолу тобулар туһунан толкуйдуохха наадатын ыйда. Көрсүһүү түмүгэр оройуон Сэбиэтэ (бэрэссэдээтэл Ульяна Попова) уонна «Ил Түмэн» издательскэй дьиэ (генеральнай дириэктэр Мария Христофорова) бииргэ үлэлиир туһунан, ыытыллар үлэни-хамнаһы сырдатыыга Сөбүлэһии түһэристилэр.

Ньурбаҕа

Ити күн  Мария Христофорова  Ньурба куорат уонна нэһилиэктэр сэбиэттэрин дьокутааттарын, улуустааҕы бэтэрээннэр сэбиэттэрин, Ытык сүбэ, оскуола дириэктэрдэрин, бибилэтиэкэ уонна хаһыат үлэһиттэрин кытары көрүстэ. Мунньаҕы оройуон сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Сергей Евсеев иилээн-саҕалаан ыытта.Мария Николаевна олунньуттан sakhaparliament.ru саҥа сайт аһылларын,  улуус дьокутааттарын үлэлэрэ онно киэҥник сырдатыллар буолуоҕун уонна итиннэ олоҕуран бииргэ үлэлииргэ Сөбүлэһии түһэрсэ кэлбитин иһитиннэрдэ. Быйыл Улуу Кыайыы 75 сылыгар Ил Дархан 2020 сылы  өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн Дойдуга бэриниилээх буолуу сылынан биллэрбитэ. “Кыым” хаһыат  маны өйүүрүн биллэрэн туран, кэлэктиип патриотизм  диэн тылы  сахатытан Дойдунаат диэн тылынан солбуйан таһаарбыттарын ааҕааччы хайдах ылынарын, саҥа термиҥҥэ хайдах сыһыаннаһалларын истиэҕин баҕарарын  эттэ.  Арассыыйаҕа Өйдөбүнньүк уонна албан аат сыла биллэриллибит буоллаҕына, Саха сиригэр “Саха сирэ умнубат” диэн  анал бырайыак үлэлээн эрэрин туһунан сиһилии билиһиннэрдэ.  Бырайыакка оскуола оҕолоруттан саҕалаан нэһилиэнньэ барыта хабыллан кыттыахтааҕын иһитиннэрдэ. Олунньу 4-16 күннэригэр Ил Түмэн көҕүлээһининэн, тыа хаһаайыстыбатын I декадата ыытылларын туһунан кэпсээтэ.Улуус дьокутааттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Сергей Евсеев Ньурба улууһуттан сэрии сылларыгар хорсуннук сэриилэспит буойуннар тустарынан халандаары Мария Христофороваҕа туттаран туран, хаһыат кэлэр нүөмэрдэригэр бу бэлэм матырыйааллары бэчээттээн таһааралларыгар эрэнэрин, сотору кэминэн Кыайыыга аналлаах кинигэ-альбом бэчээттэнэн тахсары туһунан эттэ. Мунньах кыттыылаахтара кэпсэтиигэ көхтөөхтүк кытыннылар. Патриотизм диэн тыл Дойдунаат диэн тылынан солбуллубутун сорохтор сөбүлэһэллэрин, сорохтор “н” буукуба оннугар “ҥ” буу­кубанан солбуйан, Дойдуҥаат  диэн буоллар диэн уо.д.а. санааларын эттилэр. “Саха сирэ умнубат” бырайыагы Ньурба эдэр ыччатыттан саҕалаан өйүүллэрин,   “sakhaparliament.ru” саҥа сайт аһылларын биһирииллэрин биллэрдилэр.

Үөһээ Бүлүүгэ

Тохсунньу 29  күнүгэр Мария Христофорова Үөһээ Бүлүү улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Николай Николаевы уонна улуус уопсастыбаннаһын кытта көрүстэ.  «Саха сирэ умнубат» диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи улахан аахсыйаны, кэскиллээх бырайыагы билиһиннэрдэ, дьон-сэргэ санаатын иһиттэ, санаа атастаста.

Көрсүһүүгэ улуус, нэһилиэк Сэбиэттэрин дьокутааттара, баһылыктар, бибилэтиэкэ, улуустааҕы хаһыат, улуустааҕы үөрэх управлениетын начаалынньыга Спиридон Борбуев,  устуоруйа уонна этнография түмэлин дириэктэрэ Петр Сыбахов, улуустааҕы бэтэрээннэр сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ Иван Чычахов кытыннылар.

Иван Чычахов, улуустааҕы бэтэрээннэр сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ:

— Ил Түмэн саҥа састааба үлэтин олус үчүгэйдик саҕалаата диэн сыаналыыбын. Мин сүбэм диэн Ил Түмэн дьокутааттара уонна «Ил Түмэн» хаһыат тыа сирин дьонун уйгутун-быйаҥын оҥорсор сокуоннары ылына, оҥоро олорор дьон быһыытынан норуоту кытары сибээскитин быһымаҥ. Уопуттаах киһи «Ил Түмэн» хаһыаты салайан, хаһыат ааҕыллымтыа буолла. Издательскэй дьиэ саҕалыыр «Саха сирэ умнубат» бырайыагын толору өйүүбүт. Эйэлээх олоҕу аҕалбыт дьоммутун умнуо суохтаахпыт! Ити харыстабыллаах, махталлаах сыһыан үүнэр көлөнүөҕэ эмиэ бэриллиэхтээх. Онон бу кэрэхсэбиллээх, үйэлээх бырайыак. Инньэ диэн туран, Балаҕаннаах нэһилиэгин баһылыга Степан Дмитриев уонна олохтоохтор туруорсууларын тиэрдэбин. Балаҕанаах нэһилиэгиттэн төрүттээх  Прокопий Софронов – Боороо офицерын көмүскээн, өстөөх буулдьатыттан бэйэтинэн бүөлүү түһэн, сэриигэ дьоруойдуу  өлбүт ытык  киһибитигэр Арассыыйа дьоруойа ааты иҥэрэр Дойдунаат (патриотизм) сылыгар саамай тоҕоостоох. Бу хорсун быһыы Патриозм сылыгар хайаан да бэлиэтэниэхтээх. Бу боппуруоһунан элбэх сурук Арассыыйа Бэрэсидьиэниттэн саҕалаан анал тэрилтэлэргэ барбыта да туох да хамсааһын суох. Ил Түмэн дьокутааттара итини салгыы туруорсаллара буоллар.

Алексей Федоров, Үөһээ Бүлүүтээҕи М.Т. Егоров аатынан 2 №-дээх орто оскуола дириэктэрэ:

— Оскуолаларга сурутууга диэн билигин үп көрүллүбэт.  Ити боппуруоска сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэр буоллар педагогтартан ирдииргэ  да сөптөөх буолуо этэ. Аны туран, тыа сиригэр педагог уонна техүлэһит хамнаһа тэҥ буолла. Ити киһи быраабын кэһэр дии саныыбын. Кэлиҥҥи сылларга олус  мөлтөх каадырдар учууталлыы кэлэр буоллулар. Оскуо­ла үлэтиттэн саллыбыт өттө тута куотар, хаалааччы өттө уонча сыл устата уопут мунньунар. Пединститутка, педколледжтарга педагогическай, психологическай өттүнэн толору бэлэмэ суох каадырдар тахсар буолбуттарын бэлиэтээн этэбин.

Тэрээһин түмүгэр «Ил Түмэн» издательскэй дьиэ генеральнай дириэктэрэ-эрэдээктэрэ  Мария Христофорова уонну улуус дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Николай Николаев бииргэ үлэлииргэ Сөбүлэһии түһэристилэр. «Үөһээ Бүлүү» хаһыаты кытары баар Сөбүлэһиини  саҥардан бииргэ үлэлииргэ быһаарыстылар.

Бүлүүгэ

Мария Христофорова салгыы Бүлүү  куоракка кэлэн, улуус дьокутааттарын, хаһыат үлэһиттэрин уонна эдэр кэрэспэдьиэннэри кытта көрүстэ. «Ил Түмэн» хаһыат саҥа саҕалааһыннарын уонна  “Саха сирэ умнубат” ураты бырайыак чэрчилэринэн бииргэ үлэлииргэ Сөбүлэһии түһэристэ. Бүлүү улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Гаврил Корякин: «Ил Түмэн» хаһыат «Саха сирэ умнубат» ураты бырайыагын биһиги олус сэргээтибит. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыттыбыт эһээлэрбит, аҕаларбыт, убайдарбыт, сэриигэ барбатах эрээри, тыылга күүскэ үлэлээбит эбээлэрбит, ийэлэрбит, эбээлэрбит тустарынан көмүс буукубанан суруйар ураты былаһаакка баар буолан эрэриттэн биир бэйэм сүргэм көтөҕүлүннэ. Аан дойду хайа баҕарар муннугар олорор саха киһитэ, Саха сириттэн төрүттээх дьон бу бырайыагы көрөр уонна кыттар кыахтаммыттар. Бүлүү улууһун дьоно-сэргэтэ бу ураты хайысхалаах бырайыакка кыттыа диэн эрэнэбин”, — диэн санаатын үллэһиннэ.

Кыдаана Дорофеева, Нина Протопопова аатынан «Кэскил» интеллектульнай-айар киин иһинэн үлэлиир “Репортер” медиа-киин салайааччыта:

—  «Саха сирэ умнубат» бырайыак олус көдьүүстээх буолууһу. Улууспут хас биирдии олохтооҕо кыттыан сөп эбит.  Ол курдук, хас аймах, хас уус  аайы сэрии кыттыылааҕа, тыыл бэтэрээнэ бааллара чуолкай.  Биһиги медиа-кииммит Кыайыы үбүлүөйүгэр  анал  бырайыактаах. Бүлүү улууһун үс Дьоруойун уонна Кыайыы 75 сыллаах үбүлүөйүгэр аналлаах  тэрээһиннэр тустарынан сырдатар лонгрид  оҥоруохпут.  Кондаков аатынан 9 кылаас үөрэнээччитэ, эдэр кэрэспэндьиэн Нарыйа Яковлева уонна  “Репортер” медиа-киин эрэдээктэрэ Юлия Петрова бырайыагы олус сэргээтилэр уонна матырыйаалы булан-талан угууга ылсан үлэлиэхпит диэн санааҕа кэллилэр.

Балаһаны Сунтаар, Ньурба,

Үөһээ Бүлүү, Бүлүү улуустарын хаһыаттарын матырыйаалларын

Александр ТАРАСОВ бэлэмнээтэ