Балыксыт илимин регистрациялатара ирдэниэҕэ

Сокуон   барыла 20 мөлүйүөн балыксыт интэриэһин таарыйар

Бастакы ааҕыыга докумуон 2013 сыл ахсынньы 10 күнүгэр ылыллыбыта. Ол кэмтэн ыла Бырабыыталыстыба, депутаттар, экспердэр, балыксыттар икки ардыларыгар дьүүллэһии барбыта. Госдума айылҕа ресурсаларыгар, бас билиигэ уонна сир сыһыаннаһыыларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Николай Николаев этэринэн, сокуон барылын сүрүн тускула — уопсай туһаныллар ууларга гражданнар босхо уонна толору кыаҕынан балыктыылларын хааччыйыы. «Бэйэ наадыйыытыгар балыктааһын туһунан сокуон Госдумаҕа маннык өр уонна сиһилии көрүллэригэр киһи дьиктиргиирэ суох, – диэтэ депутат. – Кини биһиги 20-тэн тахса мөлүйүөн гражданнарбыт интэриэстэрин таарыйар».

Иккис ааҕыыга докумуоҥҥа хас да суолталаах көннөрүү киллэрилиннэ. Уопсай туһаныллар уу объектарыгар балыктааһын босхо буолара олохтонор. Николаев ханнык сирдэргэ хааччахтааһын баар буолуоҕа сокуон барылыгар быһаарылларын эттэ. Холобур, ураты харыстанар айылҕа сиригэр-уотугар уонна национальнай пааркаларга балыктыыр хааччахтаах буолуо. Ону сэргэ эстэр, химическэй эттиктэри уонна электрическэй уот тогун туһанан балыктыыр бобуллар.

Үгэс быһыытынан балык­тааһын ыытыллар Уһук Хоту сиргэ, Сибииргэ уонна Уһук Илиҥҥэ баар уулартан ураты сирдэргэ илиминэн бултуур бобуллар. Россияҕа браконьердар илими туһаныыларыттан элбэх хоромньу тахсарын бэлиэтииллэр. Ол курдук киһи илимҥэ сөрөнөн өлүүтүгэр тиийэ түбэлтэлэр бэлиэтэммиттэр. «Илим, ордук жабернай (балык хайыытыттан иҥнэр илимэ) – бу биһиги ууларбытыгар дьиҥнээх иэдээннээх дьыала, — диэн быһаарда айылҕа ресурсаларыгар кэмитиэт баһылыга. — Ол эрээри хотугу сирдэргэ үгэс быһыытынан илиминэн балыктыыллар, климат усулуобуйалара балыгы итинник ньыманан хаптарарга күһэйэллэр”.

Оттон көҥүллэммит сирдэргэ балыксыт илимэ регистрацияламмыт буолуохтаах уонна кини Бырабыыталыстыба олохтообут туһааннаах болдьохторугар илиминэн балыктыахтаах. Ити курдук, балык ыамын кэмигэр балыктыыр бобуллан турар. Хас биирдии балыктыыр тэрил тустаах маркировканы ылыаҕа.

Туһааннаах биэдэмистибэлэр илими регистрациялыыр туһунан эппиттэрэ ырааппыт. Онон илим үөһэ сунууругар судаарыстыбаннай нүөмэрэ номнуо собуокка туруоруллуохтаах, ону киһи ааҕар гына оҥоһуллуохтаах.
Собуот оҥорон таһаарыаҕыттан хас биирдии илим атыылыыр тэрилтэ эбэтэр бас билээччи киһи аатыгар регистрацияланыахтаах диэн туруорсубуттара.

Гражданнар бэйэ наадыйыытыгар көҥүл балыктыылларын сокуон мэктиэлиир. Балыктааһын маннык сирдэргэ хааччахтанар:
— оборона уонна куттал суох буолуутун сирдэригэр;
— аквакультураны (уу харамайдарын) үөскэтиигэ анаммыт учаастактарга;
— айылҕа ураты харыстанар сирдэригэр.

Хоту сир, Сибиир уонна Уһук Илин ууларын бассейныгар баар сорох промысловай учаастактар сабыллыах­тара суоҕа. Ити айылҕаны харыстыыр үлэлэри то­лорор: балык ураты сыаналаах көрүҥнэрин үөскэтэр уонна харыстыыр учаастактар. Маннык учаастактар кэрискэлэрин регионнар баһылыктарын этии киллэриитинэн Бырабыыталыстыба быһаарар.
Балыктааһын “суукка­тааҕы нуорма­та” диэн өйдөбүл киириитэ орто балаһаҕа, ордук улахан куо­раттар аттыларыгар балыгы харыстааһыҥҥа туһуланар дьаһал.
Хоту сиргэ, Сибииргэ уонна Уһук Илиҥҥэ илиминэн балыктааһын дьыл туһааннаах кэмнэригэр аһыл­лыан сөп. Маныаха хас биирдии илим тустаах маркировканы ылыахтаах уонна регистрацияла­ныах­таах.
Дьон мустан сынньанар сирдэ­ригэр кинилэргэ куттал суоһаабатын туһу­гар уу аннынааҕы балыктааһын хааччахтанар.

Тустаах  көҥүл киллэриллибэт

Биир мөккүөргэ турбут тема – бэйэ наадыйыытыгар балык­тааһыҥҥа тустаах киһиэхэ анал көҥүлү биэрии. Бырабыыталыстыба итини регионнар көрүүлэригэр хаалларарга эппитэ. Ол эрээри депутаттар итинник көҥүлү киллэрэр табыллыбат диэн аахпыттара. Ону ылыыга дьон харчы төлүүргэ күһэллиэхтэрэ. Оттон регионнар бэйэлэрин көрүүлэринэн балыктааһын суукканан нуорматын быһаарыахтарын сөп. Холобур, Саха сиригэр биир сууккаҕа 250 устуука собону бэйэ наадыйыытыгар балыктыыр көҥүллэммитэ

“Сиэрдээх Россия” фракциятын салайааччы солбуйааччыта Олег Нилов этэринэн, бэйэ наадыйыытыгар балыктааһыҥҥа тустаах көҥүлү киллэриини сотуу – бу сокуон барылын бастакы көрүҥүн утарааччылар сүрүн ситиһиилэриттэн биирдэстэрэ. «Бастакы балыксыттары утары барыйааны кытта тэҥнээтэххэ, докумуон быдан тубуста, – диэтэ депутат «Парламент хаһыатыгар». — Бастакы барыйаан ылыныллара табыллыбат этэ, онон элбэх көннөрүү киирбитэ. Түмүгэр “муус хамсаата”, итиэннэ бырабыыталыстыба үгүс утарсыыны кытта сибээстээх пууну ылан бырахта».

Уулары   “прива­тиза­циялаа­быт­тар”

2000 сыллар саҕала­ныы­ларыгар “Балыктааһын уонна уу биологическай ресурсаларын харыстааһын туһунан” Сокуонунан уулары туһаныы эйгэтигэр балыктыыр промысловай учаастак (РПУ) дэнэр олох атын институт олохтоммута. Киллэриллибит нуормаларынан, ким баҕарар бэйэтин наадатыгар уонна ахсаанын чөлүгэр түһэрэр туһугар балыгы үөскэтиигэ анаан ууну эбэтэр кини акваториятын сорох чааһын арендаҕа ылар кыахтаммыта. Оттон олох көрдөрбүтүнэн, балыгы үөскэтэр барыһа суох уонна сыаналаах буолан биэрбитэ, онон РПУ үгүс өттө “спортивнай уонна бэйэ наадыйыытыгар балыктааһыҥҥа өҥөлөрү оҥорууга” көспүтэ. Ити түмүгэр балык эстибитэ, оттон арендатордар балыктаталларын иһин дьонтон харчы ылар буолбуттара. Ону ааһан, уопсай туһаныллар уулар тула ким манна хаһаайынын көрдөрөр курдук, олбуордар тутуллан барбыттара.

Онон билигин тыһыынчанан килэмиэтир биэрэк кирбиилэрэ арендаҕа бааллар. Госдума аграрнай боппуруостарга кэмитиэтин баһылыга Владимир Кашин бу иннинэ эппитинэн, Кострома уобалаһыгар уулар 64 бырыһыаннара РПУ бэриллибит, Пенза уобалаһыгар — 75 бырыһыаннара, Москва уобалаһыгар предпринимателлэргэ бүтүн уу хранилищелара уонна Москва өрүс чааһа тиксибиттэр.

Хааччахтар  суох   буолбатахтар

Балаһыанньа тыҥаан, дойду үрдүнэн миитиннэр тэриллибиттэрэ, бырачыастааччылар РПУ суох оҥорору ирдээбиттэрэ, ол кэмҥэ уопсай туһаныллар ууларга дьон көҥүл балыктыыр бырааба быһыллыбыта.

Госдумаҕа сокуон барылын дьүүллэһии кэмигэр бэлиэтэммитинэн, номнуо хаһыс да сылын саҥа РПУ тэрийиигэ мораторий үлэлиир. Ол эрээри бэйэ наадыйыытыгар балыктааһыҥҥа анаан итинник учаастактар үлэлэрэ 2020 сыл ахсынньы 31 к. эрэ тохтуур. Онон бу сирдэргэ балыктыыры кэтэһэр дьон өссө да күүтэргэ күһэллэллэр. Николай Николаев эрэннэрбитинэн, ити кэнниттэн, Сибииргэ, Уһук Хоту сиргэ уонна Уһун Илиҥҥэ балык сыаналаах боруодалара үөскүүр  өрүстэр сорох учаастактарыттан ураты, бары РПУ сабыллыаҕа. Сокуон ылыллыбытын кэннэ итинник РПУ кэрискэтин Бырабыыталыстыба бигэргэтиэҕэ, онон бу сирдэргэ бэйэ наадыйыытыгар балыктааһыҥҥа хааччахтар үлэлиэхтэрэ.

Барылы иккистээн ааҕыыга 268 көннөрүү киирбитэ, онтон 36 ылылынна, атыттара туоратылыннылар, ол иһигэр Олег Нилов көннөрүүлэрэ. Кини ааҕарынан, бэйэ наадыйыытыгар балыктааһыҥҥа төлөбүрдээх өҥөлөрү балык үөскэтиллэр искусственнай ууларын бас билээччилэр эрэ оҥоруохтарын сөп. “Өрүстэр, күөллэр, хомолор уонна да атын айылҕаҕа баар уулар учаастактара төлөбүрдээх балыктааһыны тэрийиигэ туһаныллыа суохтаахтар”, – диэн бэлиэтээбитэ депутат.

Кини төлөбүрдээх балык­тааһын зоналара региоҥҥа баар уулар 1 бырыһыаннарыттан ордугу ылыа суохтаахтарын олохтуурга этии оҥорбута. Оттон итинник зоналар элбэх сирдэригэр сарбыйар наадатын эппитэ. Искусственнай ууларга төлөбүрдээх учаастактары таарыйан, Олег Нилов ааҕарынан, балыктыыр баҕата суох дьон онно сөтүөлүү, сынньана, күн уотугар сыламныы кэлиэхтэрин сөп. Ол эрээри кини этиилэрин аахсыбатылар, ол курдук ууларга көҥүл сылдьар быраап номнуо Уу кодексыгар бигэргэтиллэн турар.

Балаһаны Елена БАИШЕВА бэлэмнээтэ.