777

11 сентября 2017 в 16:11

Дьон сынньалаҥын харыстыыр аналлаах

2016 cыллаахха XXI пленарнай мунньах бэбиэскэтин барылыгар Дьокуускай думатын көҕүлээһининэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтин административнай сокуону кэһии туһунан кодексын түүҥҥү кэмҥэ чуумпуну кэһиини хонтуруоллуур ыстатыйатыгар уларытыы туһунан сокуон барылын киллэрбиттэрэ. Ол түмүгүнэн, Ил Түмэн “чуумпу туһунан сокуону” ылыммыта.

Сокуон, биллэн турар, дьон-сэргэ олорор усулуобуйатын тупсарар соруктаах ылыллыбыта. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр уруккута сарсыарда 7 чаастан киэһэ 9-ка дылы ыллыыр-туойар, тоҥсуйар-дибдийэр кыахтаах эбит буоллаххына, саҥа сокуонунан киэһэ 9-тан сарсыарда 8 чааска дылы чуумпуну модьуйар территорияҕа ылы-чып буолуохтаах. Маны таһынан, күрүлүүр-күнүс 13.00 чаастан 15.00 чааска дылы чуумпуну олохтуур ирдэнэр. Бу саастаах, биэнсийэлээх дьон, итиэннэ кыһыл оҕолоох дьон интэриэһин көмүскүүр сыалтан киирбитэ.
Сиһилии быһаардахха, сокуон барылыгар чуумпуну подъезтарга, лифтарга, оҕо оонньуур былаһааккаларыгар тутуһар туһунан этиллэр. Чуумпуну уйгурдар дьайыынан муусуканы, күөх экраны, араадьыйаны уо.д.а тыаһатыы, араас үнүстүрүмүөҥҥэ оонньооһун, хаһыы-ыһыы, ырыа-тойук уо.д.а. тыас­тар киир­сэллэр. Сокуонунан этиллибит бириэмэҕэ пиротехниканы туттуо, өрөмүөн үлэтин ыытыа суохтааххын. Арай, соһуччу саахал дуу, араас быһылаан тахсыбыт түгэнигэр, ону туоратарга туһуламмыт үлэлэргэ бу бобуу дьайбат.

Буруйдаахтар ыстарааптаналлар

Сокуону кэспиттэр сэрэтиллэллэр эбэтэр маннык кээ­мэйдээх ыстараап төлүүллэр:
– биирдиилээн дьон 1 – 5 тыһыынча солкуобайга дылы;
– дуоһунастаахтар 10 – 50 тыһыынча солкуобайга дылы;
– юридическэй сирэйдэр 50 – 200 тыһыынча солкуобайга диэри.

Дьокуускайдааҕы Ис Дьыа­ла министиэристибэтин сокуону көрөр үлэһиттэрэ этэллэринэн, биллэн турар, со­куон бу пуунун кэһэр дьонунан арыгыһыттар ампаалыктара бастакы миэстэҕэ сылдьар. Ордук хото бырааһынньык уонна өрөбүл күн нэһилиэнньэттэн элбэх «вызов» киирэр.

Тыаһы-ууһу хайдах мээрэйдииллэрий?

Кыбартыыра иһигэр тыаһы дицибелынан кээмэйдэнэр. Өскөтүн ыалыҥ нуорматтан таһынан тыаһыыр-ууһуур буоллаҕына, киһилии кэпсэтии туһалаабатаҕына, киҥир-хаҥыр саҥарсыы да абыраабатаҕына, Роспотребнадзорга эбэтэр санитарнай-эпидемиологическай сулууспаны ыҥыраҕын. Кинилэр кэлэн, тыас кээмэйин ылан, туһааннаах аактаны туттараллар.
Уопсайа кыбартыыраҕа нуорма быһыытынан,
– 55 децибел – күнүһүн;
– 45 децибел – түүн тыаһыырыҥ бобуллубат. Дицибел кээмэй­диир аппарат ыал аайы баар буолбат, ол иһин холобурдаатахха,
– пылесос – 75 дБ;
– оҕо ытыыра – 78 дБ;
– ааһан иһэр массыына тыаһа – 55 дБ;
– перфоратор уонна отбойнай өтүйэ – 95 и 120 дБ;
– көннөрү кэпсэтии эбэтэр ботугурааһын – 45/30 дБ диэн тэҥнээн көрүөххэ сөп.

Кыра оҕо ытыыра 78 дицибел эбит. Ол гынан баран, сокуоҥҥа оҕо ытыырын бопсор-хаайсар киирбэтэх. Ол эрээри иэрийэр, тохтоло суох куруук ытыыр-соҥуур буоллаҕына, эпиэ­кэ тэрилтэтигэр субуоннааҥ диэн сокуоҥҥа этиллэр. Тустаах уорганнар кэлэн быһаарсаллара оруннаах.
Ыт, куоска түүннэри ыйы­лаан, үрэн утуппат түгэнигэр хайдах гынабыт? Чэ, баҕар, итирик дуу, уус дуу, биитэр музыкант киһини кытта киһилии кэпсэтэн, сокуону тутуһарга модьуйан, син оннун булларар кыах баар. Оттон дьиэ кэргэн аргыһын, ордук оҕо аймах таптыыр ытын, куоскатын ыллыҥ да, айаҕын бүөлүүр, хам баайар кыаҕыҥ суох. Аны туран, сэрэтии ыллым да, ыппын ыбылы баайар, таһырдьа быраҕар кыаҕым суох. Кыыл-сүөл эмиэ оҕо курдук борбуйун көтөҕө илигиттэн бэрээдэккэ иитиллиэхтээх диэн мээнэҕэ эппэттэр. Ыалыҥ сөбүлээбэт, мэһэйдэтэр буоллаҕына, дьиэ кыылын мэндиэмэннээх, элбэх кыбартыыралаах дьиэҕэ тутуу бары быраабылатын, эппиэтинэһин эрдэттэн өйдөөн-төйдөөн туран иитэр оруннаах. Атын омук дойдуларыгар, Арассыыйа атын регионнарыгар ыалгын кытта сүбэлэһэн эрэ баран, дьиэ кыылын тутар бы­рааптааххын диэн ыйыллар.

Бу сокуон олоххо-дьаһахха төһө туттуллар буолла, тустаахха төһө көмөлөһөн эрэр?

Зинаида Данилова, дьиэ хаһаайката:
– Биһиги Лермонтова уулусса 45 аадырыһынан саҥа дьиэҕэ олоробут. Бэйэм үс оҕолоохпун, кырам эһээкэй. Онон ону көрөн, күнү быһа дьиэҕэ баарбын. Саҥа дьиэҕэ квартира атыылаһар куһаҕана итиннэ сытар эбит – наар өрөмүөн үлэтэ. Күнү быһа перфоратор тыаһа, киирии-тахсыы, омук бөҕө сылдьар. Тыаһы-ууһу наар истэ сылдьабын. Ити чуумпуну тутуһар туһунан сокуон тахсыбытын саҥа иһиттим. Хата, биһиги кыралаах дьоҥҥо үчүгэй сокуон тахсыбыт, күнүс тыаһаамаҥ диэн. Саатар онно сынньанаа инибит.

Зоя Чемезова, Каландарашвили уулусса 21 нүөмэрдээх дьиэтин бастакы подъеһын көрөр-харайар үлэһитэ:
– Мин бу дьиэ тутул­луоҕуттан үлэлиибин. Бастаан утаа быраабы кэһии, айдаарсыы, арыгылааһын баар курдук этэ. Билигин чуумпу. Олохтоохтору барыларын билэттиибин. Туора киһи киирэрин-тахсарын чуо көрөбүн, ол-бу дьээбэ дьон тоҕуорустаҕына үүртэлиибин, бобобун-хаайсабын, бэрээдэги тутуһалларын хайаан да ирдиибин. Биллэн турар, биирдиилээн түбэлтэ тахса турар. Ким эмэ айдаарбыт, табахтаабыт, ыспыт-тохпут буоллаҕына, сэрэтии биэрэбин. Бу “чуумпу” туһунан саҥа сокуону биһиги билэбит эрээри, уруккунан, бэйэбит олохтообут бэрээдэкпитин тутуһан олоробут. Буоларын курдук, киэһэ 7-8 чаастан саҕалаан айдааны-куйдааны, улахан тыаһы-ууһу бопсобун. Тоҕо диэтэр, дьон-сэргэ үлэтиттэн сылайан-элэйэн кэлэр, бары сынньаныахтарын, тыын ылыахтарын наада. Ос­куола оҕолоро, ыччат мустарын, сыбыытыырын мөҕөттөөн-этэттээн дьиэлэрин буллартыыбын. Ким оҕото буоларын, дьоннорун билэттиир буоллаҕым дии. Бэрээдэги тутуһуу өттүгэр дьэ кытаанахпын, ирдэбиллээхпин. Онно бары да үөрэммиттэр. Туох эрэ буолла да, тута миэхэ төлөппүөннүүллэр, санаабар бэйэм суһал көмө оруолун толоробун. Бары сыһыаммыт олус үчүгэй, бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөсүһэбит, улахан дьиэ кэргэн курдукпун. Онтон үөрэбин эрэ.

Айталина Федорова, Саха сирин норуоттарын музыкатын уонна фольклорун музейын үлэһитэ:
– Биһиги дьиэбит Петра-Алексеева уулусса 72-гэр турар. Дьэ, биһиэхэ ити сокуону булгуччу тутуһаллар. Подъезпыт олохтоохторо аныгы үйэ сиэринэн ватсап бөлөхтөөхпүт. Ол нөҥүө дьиэбит подъеһар туох буола турарын, дьөрү, хас хамсанарбытын барытын билэ-көрө олоробут. Холобур, ким эрэ ити биир чаастан үскэ дылы боруоба дреллээн көр эрэ, хаһыс эрэ квартиралар тыаһаан бүтүҥ диэн сурук тигинээн кэлэр. Ыстаарастабыт ити өттүгэр үчүгэйдик үлэлиир. Бэл, киэһэ тоҕус чаас кэннэ тыаһы-ууһу чуҥнуур, бырааһынньыктаан айманар, дьону мунньар б­уоллаххына, ватсапка сирэйиҥ бу мэлтэйэн олорор буолуон сөп. Маны таһынан, бу соторутааҕыта видеокамера туруорбуттара. Пароль биэрэллэр ону смартфоҥҥун кытта сибээстииллэр. Ол нөҥүө олохтоохтор ким киирэрин-тахсарын онлайн көрө олорор кыахтаахпыт.

Дьокуускай куорат эмиэ биир кэлиилээх-барыылаах уулуссатын олохтооҕо пенсионер Андрей Мартынов сэһэргиир:
– Биһиги подъезпыт уруккута арыгыһыттар мустар сирдэрэ этэ, ону улаханнык туруорсан, салайар тэрилтэни кытта ыкса үлэлэһэн, кинилэр үлэлэригэр көмөлөһөн, кыттыһан, суох оҥорбуппут. Онон бу сокуон киирбитэ, биллэн турар, оруннаах. Мин бэйэм баҕабынан олорор оройуоммар араас үлэни ыытарга көмөлөһөбүн. Холобур, тиэргэҥҥэ мас олордуутун тэрийэн, ыскамыайка туруоран, сиэдэрэй сибэккинэн симээн. Онон хас биирдии киһи сокуонунан эрэ муҥурдаммакка, олорор сирин көрө-истэ, тэлгэһэни көҕөрдөр, ыраастыыр үлэттэн туора турбакка, бэйэтэ баҕаран үлэлэстэҕинэ, дьэ, олорор усулуобуйабыт тупсара чахчы.

Ирина ХАНДЫ.

Поделиться