Федеральнай сокуоннар, ирдэбиллэр уратыбытын учуоттуохтара дуо?

Бу күннэргэ бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Алексей Дьячковскай Российскай Федерация доруобуйа харыстабылыгар уонна социальнай сайдыыга министерствота оҥоро сылдьар уонна үлэлии турар сокуон ирдэбиллэринэн, өрөспүүбүлүкэбитигэр элбэх ахсааннаах доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэрэ үлэлэрин тохтотор балаһыанньалаахтарын, бу боппуруоска болҕомто ууруллара наадатын туһунан сайтарга иһитиннэрии биэрдэ.

Ити тыын суолталаах боппуруоһу быһаарыыга өрөспүүбүлүкэ салалтата, президент, бырабыыталыстыба, Ил Түмэн үлэлэспитэ ырааппытын туһунан санатары наадалааҕынан ааҕабын. Ол эрээри манна туруорсууну күүһүрдэр наадатын бүгүҥҥү баар хартыына ырылыччы көрдөрөр.

Бэйэ дьаһаныыта уһун тыыннаммат

Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Алексей Дьячковскай этэринэн, өрөспүүбүлүкэҕэ баар 289 медицинскэй тэрилтэттэн 268-һа, ити иһигэр 150 учаастактааҕы балыыһа, 66 амбулатория, 12 куорат уонна 20 киин балыыһа сабыллар, үлэлэрин тохтотор кутталлаахтар.
Урукку өттүгэр кыра бөһүөлэктэргэ балыыһалар, фельдшерскай-акушерскай пууннар сабыллар кутталлаахтара биллэрэ. Оттон билиҥҥи туругунан, тустаах федеральнай министерство саҥа ирдэбиллэринэн куорат, улуус киинин, улахан сэлиэнньэлэр медицинскэй тэрилтэлэрэ эмиэ хаарыллыахтарын сөп.
«Российскай Федерацияҕа гражданнар доруобуйаларын харыстааһын төрүттэрин туһунан» федеральнай сокуон ылылларын төһөлөөх күүппүппүтүй? Ити 323 №-дээх федеральнай сокуон 2011 сыллаахха сэтинньи 21 күнүгэр ылыллыбыта.
Тустаах докумуон күүһүгэр киириэҕиттэн ылата түөртэн ордук сыл ааста. Күн-дьыл ааспытын кэннэ сокуон сыыһалааҕа-халтылааҕа ырылыччы көстөн кэллэ. Булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын территориальнай фондатын бюджетыттан көрүллэр субвенция итинтэн эмиэ улахан тутулуктаах. Ол курдук, итинтэн сылтаан аҕыйах ахсааннаах нэһилиэнньэлээх бөһүөлэктэргэ медицинскэй көмөнү стационарга оҥорор усулуобуйа суох буолан эрэр.
«Российскай Федерация гражданнарын доруобуйаларын харыстааһын төрүттэрин туһунан» саҥа федеральнай сокуон хотугу сиргэ-уокка бастакы медицинскэй көмөнү стационар усулуобуйатыгар оҥорор, өр сыллар усталара үлэлээн кэлбит систиэмэни тохтотон эрэр.
Ордук биһиги Сахабыт сирин курдук киэҥ сиринэн тайаан сытар аҕыйах нэһилиэнньэлээх бөһүөлэктэрдээх, суола-ииһэ мөлтөх регионнарга ордук охсуулаах буолара кимиэхэ баҕарар өйдөнөр. Этэргэ дылы, субъектар бэйэлэрин кыахтарынан, хайдах сатаан дьаһаналларынан кырыы бөһүөлэктэргэ стационардары тутан олороллор. Итинник сокуонунан көмүскэлэ, үбэ-харчыта суох бэйэ дьаһаныыта уһун тыыннаммата биллэн турар.
Киэҥ киэлилээх өрөспүүбүлүкэбит сирин-уотун, айылҕатын уратылара доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр эмиэ ураты көрүүнү ирдиир. Ол курдук, 3 мөлүйүөн кв. км сиргэ-уокка мөлүйүөнү кыайбат киһи олорор. Маннык киэҥник тайаан сытар сиргэ 382 нэһилиэнньэлээх пуун баар. Итинтэн 346-та ыраах сытар кырыы бөһүөлэктэринэн буолаллар. Өссө биһиги өрөспүүбүлүкэбит биир сүрүн уратыта — хотугу улуустарга транспорт инфраструктурата суох. Ити барыта нэһилиэнньэҕэ медицинскэй көмөнү оҥорорго уустуктары үөскэтэр.
Үгүс боппуруостары санитарнай авиация быһаарар. Биллэрин курдук, санавиация Дьокуускайга, Мирнэйгэ, Ньурбаҕа, Нерюнгрига, Орто Халымаҕа уонна Баатаҕайга филиаллардаах эбит. Биир итинник көтүү 700 тыһ. солк. тэҥнэһэр. Сылга ортотунан 1500 ыҥырыы оҥоһуллар. Хас сыл ахсын санавиация ороскуотугар 1 млрд солк. тахса үп ороскуоттанар эбит.
Федеральнай саҥа ирдэбиллэр олоххо киирэр түгэннэригэр, нэһилиэнньэҕэ медицинскэй көмөнү оҥоруу, биллэн турар, тосту мөлтүөҕэ. Ити түмүгэр, олох-дьаһах бүтүннүү сатарыаҕа. Маны таһынан санавиация көтүүтэ хас да төгүл улаатыаҕа. Бу түмүгэр, «Скупой платит дважды» диэн нуучча өс хоһооно этэринии, медицинскэй көмөнү оҥорууга ороскуоппут хас эмэ бүк үрдүөҕэ.
Алексей Дьячковскай гражданнар доруобуйаларын харыстабылын эйгэтигэр судаарыстыбаннай политиканы, туһулаан медицинскэй көмө тииһимньилээх буолуутун, олоххо киллэрии итэҕэстэриттэн дойду национальнай куттала суох буолуутугар мөкү дьайыылаах буолуоҕун туһунан ыйар. Ити туһунан 2015 сыл ахсынньыга дойду Президенин 683 №-дээх Ыйааҕынан ылыллыбыт Российскай Федерация национальнай куттала суох буолуутун стратегиятыгар чуолкайдык этиллэр. Өрөспүүбүлүкэ вице-премьерэ «О требованиях к размещению медицинских организаций государственной системы здравоохранения и муниципальной системы здравоохранения исходя из потребностей населения» диэн дойду тустаах министерствотыгар бэлэмнэнэ сылдьар бирикээс чэрчитинэн уратыбытын учуоттуур этиилэри киллэрдэ. Маны таһынан кини «Санитарнай авиация туһунан» федеральнай сокуон ылыллара наадатын туһунан боппуруоһу көтөхтө.

Үлэ ыытыллыбат буолбатах

Тустаах федеральнай сокуоҥҥа баар итэҕэһи туоратар инниттэн, төрдүс ыҥырыылаах Ил Түмэн депутаттара сокуоҥҥа көҕүлээһини бэлэмнээн Государственнай Думаҕа киллэрбиттэрэ. Ол курдук, «Российскай Федерацияҕа гражданнар доруобуйаларын харыстааһын төрүттэрин туһунан» диэн федеральнай сокуон 33 уонна 81 ыстатыйаларыгар уларытыылары киллэрэр туһунан барыл оҥорбуттара. Бу барылы Государственнай Дума икки: Уһук Илин регион уонна Хотугу сир проблемаларыгар уонна доруобуйа харыстабылын кэмитиэттэрэ өйөөбүттэрэ. Ол эрээри төһө да икки кэмитиэт өйөбүлэ баарын үрдүнэн, тустаах докумуону Российскай Федерация бырабыыталыстыбата уонна доруобуйа харыстабылын министерствота өйөөбөтөхтөрө. Барыл киин сир салалтатыттан өйөнүллүбэтэх биричиинэтэ биллэр. Тустаах сокуоҥҥа көннөрүүлэр киирдэхтэринэ, ити эйгэҕэ эбии үп-харчы көрүллүөн наада буолар. Ол курдук, бюджекка эрэ буолбакка, булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын фондатыгар эмиэ. Биллэрин курдук, билигин дойду экономическай балаһыанньата уустук. Онон биир күнүнэн быһаарыллыбат боппуруос буолара кимиэхэ баҕарар өйдөнүллэр.
Саха сирин сокуону көҕүлээһинин дойду үгүс регионнара өйөөбүттэрэ. «Уһук Илин уонна Байкал» парламеннар ассоциациялара барылы өйүүр туһунан суругу Государственнай Думаҕа бэлэмнээн киллэрбитэ.
Бу тыҥаан турар боппуруоска «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр доруобуйа харыстабылын модернизациятын бырагыраамата: медицина арктикатааҕы моделын тэрийии» диэн тиэмэҕэ парламент истиитин оҥорбуттара. Манна баар кыһалҕалар аһаҕастык этиллибиттэрэ.
2014 сыл алтынньытыгар буолбут премьер-министр Дмитрий Медведев салайан ыыппыт Уһук Илин регион социальнай-экономическай сайдыытыгар туһуламмыт бырабыыталыстыба хамыыһыйатын мунньаҕар өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Егор Борисов ити боппуруоһу эмиэ көтөхпүтэ уонна тустаах сокуон барылыгар дойду бырабыыталыстыбата оҥорбут түмүгүн хаттаан көрөллөрүгэр көрдөспүтэ.
Ити дьыл кулун тутар ыйга бырабыыталыстыба 1 №-дээх дьиэтин өрөспүүбүлүкэ саалатыгар «Саха Өрөспүүбүлүкэтин холобуругар аҕыйах ахсааннаах нэһилиэнньэлээх уонна мөлтөх суоллаах-иистээх сирдэргэ медицинскэй көмөнү тэрийии уратылара» диэн тиэмэҕэ Государственнай Дума доруобуйа харыстабылыгар кэмитиэтэ «төгүрүк остуол» ыыппыта. Тэрээһиҥҥэ Государственнай Дума, Ил Түмэн, Дьокуускай куорат Думатын депутаттара, Федерация Сэбиэтин чилиэннэрэ, Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурук толоруулаах уонна сокуону оҥорон таһаарар былааһын уорганнарын, булгуччулаах медицинскэй страховкалааһын территориальнай фондаларын, өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын, министерстволарын, биэдэмистибэлэрин, муниципальнай тэриллиилэр, медицинскэй тэрилтэлэр, тустаах эйгэ үөрэҕин кыһаларын бэрэстэбиитэллэрэ кыттыыны ылбыттара, үгүс кэпсэтиһии тахсыбыта.
Бу сыл саҕаланыытыгар Россия Президенэ Владимир Путин регионнар географическай, климаттарын, суолларын-иистэрин, нэһилиэнньэлэрин ахсааннарын учуоттаан, медицинскэй көмөнү оҥорууга дифференцированнай нуормалары оҥороллоругар сорудахтаабыта. Онон үөскээбит балаһыанньа көнөрүгэр, этэргэ дылы, эрэл кыыма баара. Ол эрээри кризис бэйэтин усулуобуйатын олохтуура баар суол. Дойдуга үөскээбит уустук экономическай балаһыанньа доруобуйабыт харыстабылын мөлтөх быһыыга-майгыга тиэрдээри гыммыта саарбахтаммат. Ити гынан баран киин былаас дойду Төрүт Сокуонунан гражданнарга бэриллибит бырааптарын кэстэриэ суоҕа диэн эрэллээхпит. Маннык балаһыанньаҕа гектар сири босхо биэрэр туһунан сокуон ылыллара эмиэ туһата суох буолан тахсар. Ким медицината, эмэ-томо суох сиргэ-уокка, этэргэ дылы, быстахха былдьанаары, олохсуйа кэлиэхтэрэй? Туох барыта саламаны баайар курдук ситимнээх, итинник дьаһаныы, дойдубут геополитическай балаһыанньатын мөлтөтөрө саарбаҕа суох.